Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
5.138.90.91 ()
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 1:
{{Aydınlaşdırma
|mövzu = Hacıqabul rayonu
|digər mövzu = Hacıqabul şəhəri
|digər mövzu səhifəsi = Hacıqabul
}}
{{Rayon məlumat qutusu
|Rayon adı = Hacıqabul
Sətir 16 ⟶ 20:
}}
{{Aydınlaşdırma
|mövzu = Hacıqabul rayonu
|digər mövzu = Hacıqabul şəhəri
|digər mövzu səhifəsi = Hacıqabul
}}
'''Hacıqabul rayonu''' — [[Azərbaycan|Azərbaycan Respublikası]]nda inzibati – ərazi vahidi. 1990-cı ildə Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin qərarı ilə yaradılan yeni ərazi-inzibati vahidlərdən biridir.
Sətir 27:
== Sərhəd rayonların, ölkələrin adları ==
== Tarixi ==
Hacıqabul rayonu [[Kür–Araz ovalığı]]nın cənub–şərqində yerləşir. Rayonun mərkəzi Hacıqabul şəhərinin tarixi IX əsrdən başlanır. "Hacıqabul" sözünün mənası "Allah sənin Həcc ziyarətin qəbul etsin" deməkdir. Bu sözün yaranması onunla əlaqədardır ki, bu şəhər müsəlmanların müqəddəs ziyarətgahları olan [[Məkkə]] və [[Mədinə]]yə gedən yolun üzərində yerləşirdi. Zəvvarlar bu qədər uzun yolu dayanmadan qət edə bilməzdilər. Buranın şəraiti düşərgə salmaq üçün çox münasib idi.
== Coğrafiyası ==
Hacıqabul rayonu Şirvan düzənliyinin və Böyük Hərmi silsiləsinin cənub-şərq hissəsini əhatə edir. Ərazisinin ovalıq hissəsi dəniz səviyyəsindən aşağıda yerləşir. Neogen və Antropogen çöküntüləri yayılmışdır. Palçıq vulkanları var. Faydalı qazıntıları: neft, qaz, gil, gəc. Yayı quraq keçən mülayim isti yarımsəhra və quru çöl iqliminə malikdir. Orta temperatur yanvarda 2 °C, iyulda 26 °C-dir. Ərazidən Kür və Pirsaat çayları axır. Hacıqabul gölü rayonun ərazisindədir. Boz-qonur, boz-çəmən, şoran torpaqlar yayılmışdır. Bitki örtüyü yarım-səhra tiplidir. Ceyran, qırmızıquyruq qumsiçanı, gürzə, turac və göyərçin məskunlaşmışdır.
== İqlimi ==
Hacıqabul rayonun iqlimi yarımsəhra əraziləri üçün səciyyəvi olan quru və isti iqlimdir. Burada yay fəsli çox vaxt +40 C-dən artıq olur, qışı isə mülayimdir, qış aylarında temperatur əsasən +6, +12 C həddində olur. Yağıntılar əsasən yazda və payızda düşür. Orta illik yağıntı miqdarı 250–370 mm-dir.
== Relyefi ==
Hacıqabul rayonu [[Kür]]-Araz ovalığının cənub-şərqində, [[Şirvan düzü]]nün və Böyük Hərəmi silsiləsinin cənub-şərq hissəsində yerləşir. Ərazinin ovalıq hissəsi dəniz səviyyəsindən aşağı yerləşir.
[[Şəkil:Hacıqabul kolları.jpg|thumb|right|Hacıqabul kolları]]
== Geoloji quruluşu ==
Neogen və Antropogen çöküntüləri yayılmışdır.<ref>Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M. Y, Ensikiopedik ekoloji lüğət. Bakı: Elnı, 2008.</ref>
== Çayları və su hövzələri ==
Ərazidən Kür və [[Pirsaatçay|Pirsaat]] çayları axır. Hacıqabul gölü rayonun ərazisindədir. Pirsaat çayı başlanğıcını Böyük Qafqazın şərq kənarından, 2400 m yüksəklikdən görünür. Çayın 12 qolu vardır.
== Landşaftları və bioloji müxtəlifliyi ==
Ərazinin iqlimi yayı quraq keçən çülayim isti yarımsəhra və quru şöl iqliminə aiddir. Boz-qonur, boz-çəmən, çənən -bataqlıq, şoran torpaqlar yayılmışdır. Bitki örtüyü səhra və yarımsəhra tiplidir. Florasl yarımsəhra və səhra tiplidir.
[[Soğan]], dəniz liğvəri, dazıçiçək keçialacı, [[qarağan]], [[əvəlik]], cincilə, şirin biyan, qışotu, sünbüllü bağayarpaqçiçəkdən ibarətdir.
Kollardan rus itüzümü, acılıq, iticığ, şober şorgiləsi, yulğun, alovlu gəvən yayılmışdır. Kür çayı sahillərindən ibarət seyrək Tuqay meşələri vardır. Çətir altında açorfa, böyürtkən sıx cəngəllik yaradır. Murdarça, adi nar, meşə üzümü kolları vardır.
[[Şəkil:Hacıqabul Qamışlıq belibağlısı.jpg|thumb|right|Hacıqabul Qamışlıq belibağlısı]]<ref>Məmmədov R.M. Azorbaycanda landşaft planlaşdınhnası. Bakı: Elm, 2009.</ref>
== Faunası ==
Ceyran, safsar, çöl pişiyi, qırmızıquyruq qumsiçanı, Levant irigürzə, turac, qamışlıq belibağlısı, qızılı qızlarquşu və s. canlılardan ibarətdir.<ref>Musayev M.Ə., Hacıyev D.V., Qasımov Ə.Q. və b. Azərbaycanm heyvanlar alomi, 3 cilddə. Bakı: Elm, 2000 - 2004. </ref>
== Geoloji təbiət abidələri ==
Ərazi palçıq vulkanlarla zəngindir. Əsas vulkanları Pirqarın, [[Göytəpə]],İncəbel, [[Yandere|Yandərə]], daşmərdan, Şəkixan, Durandağ,Qızdağ, Əkizdağ, Kiçik-Murovdağ və s. palcıq vulkanlarıdır.
== Tarixi-mədəni abidələr ==
Pirsaatçay Xanəgahı (Pir Hüseyn Türbəsi). Konpleksin dövrümüzə gəlib çatmış hissəsi müdafiə divarları ilə əhatə olunmuş, dördbucaqlı həyət ətrafında qruplaşmış Pir Hüseyn Türbəsi, məscid, minarə və s. tiklilərdən, qəbirstanlıq və karvansara qalıqlarından ibarətdir.
[[Şəkil:Hacıqabul Pir Hüseyn.jpg|thumb|right|Hacıqabul Pir Hüseyn.jpg]]
İc otaqdakı hücrələrdə 2 məzar vardır. İçəridəki çəzarın biri Şeyx Pir Həsən Şirvaniyə (Ravani) məxsusdur.
Bu məzarın üzərində iki ədəd "şəfa daşı" qoyulmuşdur. İnanca görə bəsən və oynaq ağrılkarı olan insanlar əllərini bu daşa sürtməklə sağalırlar. Xanəgah (dərviş minastrı) Şirvançah Əfridun Əbül-Müzəffər Fəribürz (III Fəribürz, 1225-1255) dövründə Şərəf əl-Dövlə vəl-Həsən tərəfindən inşa edilmişdir.
Pir Hüseyn Şirvani (954-1072) Orta Əsrlər Şərqinin dahi şəxslərindən biri, sufiliyin "qələndəriyə" təriqətinin başçısı olmuş, sufilikdə ücüncü dərəcəyə (əl-salik) çatçış, imam ləqəbi almışdır.
== Təhsil ==
Hacıqabul rayon Təhsil Şöbəsi 1990-cı ildən fəaliyyət göstərir. Rayonda 33 ümumtəhsil məktəbi, 4 məktəbdənkənar müəssisə, 3 məktəbəqədər müəssisə fəaliyyət göstərir. Ümumtəhsil məktəblərindən 3-ü ümumi orta, 29-u tam orta məktəbdir. Tam orta məktəblərdən biri beynəlmiləl, 2-si məktəb lisey kimi fəaliyyət göstərir. Rayonun tam orta məktəblərindən 10-u rayon mərkəzində yerləşir. 2012-2013-cü dərs ilində rayonun ümumtəhsil məktəblərində 9473 nəfər şagird təhsil alır. Şagirdlərin təlim tərbiyəsi ilə 823 nəfər müəllim məşğul olur. Məktəblərdən 20-i birtipli layihə əsasında tikilmiş binada, 12-i isə uyğunlaşdırılmış binada fəaliyyət göstərir.
Son 7 ildə 3240 yerlik 11 yeni məktəb binası tikilmiş, 5 məktəbdə 35 əlavə sinif otağı tikilmiş, 9 məktəbin binası əsaslı təmir olunmuşdur. Belə ki, 2005-ci ildə Udulu kənd tam orta məktəbi üçün 240 yerlik, Qubalı kənd ümumi orta məktəbi üçün 100 yerlik, 2006-cı ildə Qızılburun kənd tam orta məktəbi üçün 240 yerlik, 2007-ci ildə Padar qəsəbə tam orta məktəbi üçün 420 yerlik, 2008-ci ildə şəhər 8 №-li məktəb-lisey üçün 640 yerlik, 9 №-li tam orta məktəb üçün 240 yerlik, 2009-cu ildə Tava kənd tam orta məktəbi üçün 220 yerlik, 2010-cu ildə Qarasu kənd tam orta məktəbi üçün 640 yerlik, Kürçülü kənd ümumi orta məktəbi üçün 240 yerlik yeni məktəb binaları, 2012-ci ildə Pirsaat qəsəbə tam orta məktəbi üçün 180 şagird yerlik və Tağılı kənd tam orta məktəbi üçün 80 şagird yerlik yeni məktəb binaları tikilib istifadəyə verilmişdir. Bundan əlavə, 2005-ci ildə Qarasu kənd tam orta məktəbində 100 yerlik 5 əlavə sinif otağı, 2007-ci ildə Kolanı kənd tam orta məktəbində 120 yerlik əlavə 6 əlavə sinif otağı və Abdulabad kənd tam orta məktəbində 80 yerlik 4 əlavə sinif otağı, 2012-ci ildə Rəncbər kənd tam orta məktəbində 200 yerlik 10 əlavə sinif otağı, Qubalı kənd tam orta məktəbində 140 yerlik 7 əlavə sinif otağı tikilib istifadəyə verilmişdir. Bunlarla yanaşı 2006-cı ildə Navahı qəsəbə 2 №-li tam orta məktəbin, 2007-ci ildə şəhər 1 №-li tam orta məktəbin, 2008-ci ildə şəhər 3 №-li və 6 №-li tam orta məktəblərin, 2010-cu ildə şəhər 2 №-li və Ağacanlı kənd tam orta məktəblərin, 2011-ci ildə Atbulaq kənd tam orta məktəbin binası, 2012-ci ildə Rəncbər kənd tam orta məktəbi və Meynəman kənd tam orta məktəbin binaları əsaslı təmir olunmuşdur. Məktəblərə son 7 ildə 260 müəllim masası, 250 müəllim stulu, 230 yazı lövhəsi, 1700 dəst parta verilmişdir. Həmin müddətdə məktəblərə 365 dəst kompüter verilmişdir.
== İqlimi ==
Hacıqabul rayonun iqlimi yarımsəhra əraziləri üçün səciyyəvi olan quru və isti iqlimdir. Burada yay fəsli çox vaxt +40 C-dən artıq olur, qışı isə mülayimdir, qış aylarında temperatur əsasən +6, +12 C həddində olur. Yağıntılar əsasən yazda və payızda düşür. Orta illik yağıntı miqdarı 250–370 mm-dir.
== Tarixi ==
Hacıqabul rayonu [[Kür–Araz ovalığı]]nın cənub–şərqində yerləşir. Rayonun mərkəzi Hacıqabul şəhərinin tarixi IX əsrdən başlanır. "Hacıqabul" sözünün mənası "Allah sənin Həcc ziyarətin qəbul etsin" deməkdir. Bu sözün yaranması onunla əlaqədardır ki, bu şəhər müsəlmanların müqəddəs ziyarətgahları olan [[Məkkə]] və [[Mədinə]]yə gedən yolun üzərində yerləşirdi. Zəvvarlar bu qədər uzun yolu dayanmadan qət edə bilməzdilər. Buranın şəraiti düşərgə salmaq üçün çox münasib idi.
== Əhalisi ==
{{main|Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması (1999)|Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması (2009)}}
Sətir 157 ⟶ 192:
*[http://www.mcdmerkez.org/ts_general/azl/belediye/b-34.htm]
== Həmçinin bax ==
{{Azərbaycan}}
{{Hacıqabul rayonunun yaşayış məntəqələri}}
| |||