Nadir şah: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
(müzakirə | töhfələr)
redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
(müzakirə | töhfələr)
redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 2:
{{Digər məna|Nadir şah (dəqiqləşdirmə)}}{{Dövlət xadimi|azərbaycan dilində adı='''Nadir şah Qırxlı-əfşar'''|adın originalı=Nadirqulu bəy|portret=NaderShahPainting.png|portretin ölçüsü=250|izah=Nadir şahın portreti, XVIII əsr (Viktoriya və Albert Muzeyi)|titul=[[Əfşarlar imperiyası]]nın I [[şahənşah]]ı|dövr əvvəl=[[21 mart]] [[1736]]|dövr son=[[20 iyun]] [[1747]]|sələfi=yoxdur|xələfi=[[Adil şah]]|titul_2=|bayraq_2=|bayraq2_2=Nadir Shah Flag.svg|dövr əvvəl_2=|dövr son_2=|sələfi_2=|xələfi_2=|titul_3=|bayraq_3=|bayraq2_3=Nadir Shah Flag.svg|dövr əvvəl_3=|dövr son_3=|sələfi_3=|xələfi_3=|doğum tarixi=[[22 oktyabr]] [[1688]]|doğum yeri=[[Xorasan]], [[Səfəvilər dövləti]]|ölüm tarixi=[[19 iyun]] [[1747]] (59 yaşında)|ölüm yeri=[[Fəthabad]], [[Əfşarlar imperiyası]]|sülaləsi=[[Əfşarlar sülaləsi]]|atası=İmamqulu bəy<ref>A. BAKIXANOV. GÜLÜSTANİ-İRƏM (Tərcumə edeni M. Əskərli) - Bakı: Minarə, 2000, səh. 58</ref>|anası=|həyat yoldaşı=[[Raziya Sultan]]|uşaqları=[[Rzaqulu mirzə Avşar]], Nəsrullah Mirzə, İmamqulu Mirzə, Çingiz xan Əfşar, Məhəmmədullah xan Əfşar, Ulduz xan Əfşar|imzası=Nadir_Shah-seal-lion_and_sun.png}}'''Nadir şah''' ({{lang-fa|نادر شاه}} ''Nâdir Şâh''; [[22 oktyabr]] [[1688]] – [[19 iyun]] [[1747]]) – [[Azərbaycan]], [[Türküstan]] və [[Hindistan]]ın şahı ([[1736]]-[[1747]]) və türk-soylu [[əfşarlar]] sülaləsinin banisi. [[Azərbaycan türkləri|Azərbaycan türklərind]]ən olan böyük sərkərdə, dövlət xadimi. Azərbaycan tarixinin görkəmli şəxsiyyətlərindən biri. Tarixdə həmçinin '''Nadirqulu bəy''' və '''Təhmasibqulu xan''' adları ilə də tanınır. Hərbi nailiyyətlərinə görə bəzi tarixçilər ona Şərqin [[Napoleon]]u və ikinci [[Makedoniyalı İsgəndər]] kimi ləqəblər vermişlər.
[[Şəkil:Nader Shah afshar.jpg|thumb|Nadir xan səfərdə|325x325px]]
 
== Mənşəyi ==
Nadirqulunun adının ikinci hissəsi olan "qulu" kəlməsi türk sözü olmaqla bir sıra sözlərin sonuna artırılaraq həmin adların dini məzmununu daha da gücləndirirdi. Nadirin atasının adı olan İmamqulu — imamın qulu mənasını verirdi. Nadirin oğlu olan Rzaqulu — İmam Rzanın qulu mənasını özündə əks etdirirdi. Nadirqulu isə çox güman ki, Allahın nadir qulu, nadir bəndəsi mənasında nəzərdə tutulurdu. Bəzi məlumatlara görə belə qənaətə gəlmək olar ki, bu ad Nadirə onun fiziki keyfiyyətlərinə görə verilmişdi. Nadir anadan olanda kifayət qədər sağlam, çevik və daim hərəkətdə olan bir uşaq kimi dünyaya gəlmişdi. Ona görə də valideynləri onu nadir tapılan, bənzərsiz bir uşaq, yəni Nadirqulu adlandırmışdılar. Həm də bu ad Nadirin babasının adı idi.<ref name=":7"/>
 
Nadir şahın doğum günü ilə bağlı tarixi ədəbiyyatda müxtəlif məlumatlarla rastlaşmaq mümkündür. Bu daha çox istər Nadir zamanında, istərsə də ondan sonra yazılmış mənbələrdə fikir yekdilliyinin olmaması ilə bağlıdır. Bəzi müəlliflər Nadirin doğum tarixini 1688-ci ilin oktyabrından, bəziləri həmin ilin oktyabr ayının 22-dən, bir başqaları isə 1688-ci ilin noyabr ayının 22-dən götürürlər. A.Bakıxanov isə Nadirin 1689-cu ildə doğulduğunu qeyd edir.<ref>Abbasqulu ağa Bakıxanov.s.137.</ref> Mənbələrdə Nadirin hicri qəməri tarixi ilə 1100-cü il məhərrəm ayının sonunda doğulması bildirilir.<ref name=":7">Mehman Süleymanov.s.7.</ref> Nadir Xorasan vilayətinin şimalında yerləşən Dərgəz məntəqəsinin Dəstgird kəndində dünyaya göz açmışdı.<ref>Cahangir Hüseyn Əfşar.s.55.</ref>
 
Mənbələrin bir hissəsi Qırxlı-əfşarların Xorasana köçürülməsini I Şah İsmayılın adı ilə bağlayırlar.<ref>Mehman Süleymanov.s.12.</ref> Səfəvilər hakimiyyəti illərində ölkənin şimal-şərq sərhədləri özbəklərin və Türküstan dəstələrinin aramsız hücumlarına məruz qalırdı. Həmin dağıdıcı hücumların qarşısının alınması üçün Səfəvi hökmdarları əfşar sərkərdələrinin rəhbərliyi altında Xorasan vilayətinə qoşun dəstələri göndərdilər. Xorasana ilk göndərilən dəstələrə Əhməd Soltan Əfşar və Şahrux bəy Əfşar kimi sərkərdələr başçılıq edirdilər. Əfşarları sərhəd xətti boyunca yerləşdirməklə I Şah İsmayıl sərhəd xətti boyunca canlı müqavimət divarı yaratmağı qərara aldı. Amma I Şah İsmayıl bu planını da bütünlüklə həyata keçirməyə imkan tapmadı. Həmçinin I Şah Abbasın dövründə də Xorasana əfşarlar köçürülmüşdü. Nadir şahın salnaməçisi M.M.Astrabadi də əfşarların Xorasan vilayətinə köçürülməsinin Şah İsmayılın vaxtında başladığını xəbər verir.<ref>Mehman Süleymanov.s.13.</ref><ref>Astrabadi Mirzə Mehdi xan.s.36.</ref> Abbasqulu ağa Bakıxanov yazır:<ref>Abbasqulu ağa Bakıxanov.s.161.</ref>{{sitat|Moğol istilası dövründə, Azərbaycana gəlmiş olan türkmən əfşarlarından Qırxlı tayfası, Şah İsmayıl Səfəvinin zühurundan sonra, köçüb Əbivərd mülkündə, Gürgan çeşməsi ətrafında sakin olmuşdu. Bu tayfadan İmamqulu adlı bir nəfərin hicri 1101-ci (1689) ildə Nadirqulu adlı bir oğlu oldu. Bu adam, Kosa əhmədli Babaəli bəyin iki qızını bir-birinin ardınca aldıqdan sonra, tay-tuşları arasında yüksəlib tərəqqi etdi, Nadirqulu bəy adı ilə məşhur olaraq hünər və şücaət tanıdı. Babaəli bəyin vəfatından sonra, sistanlı Məlik Mahmudun xidmətinə daxil oldu. Sonra ondan qaçıb, Əbivərdi ələ keçirdi. Bu iğtişaş dövründə, əfqanlar İran paytaxtını, İraq, Fars və Xorasanı, osmanlılar isə, Azərbaycanın yarısını, Ermənistan və Gürcüstanı ələ keçirmişdilər; ruslar Kaspi sahilindəki vilayətləri tutmuşdular, ləzgilər də Şirvanda asayişi və yollarda əmin-amanlığı pozmuşdular.<ref>Əsədov Firidun.s.10.</ref>}}
 
Əfşar tayfalarının bu bölgə ilə bağlılığının hələ Şah İsmayıldan əvvəl də olması haqqında məlumatlar mövcuddur. Nadir şah haqqında böyük tədqiqatların müəllifi olan Məhəmməd Hüseyn Qüddusi yazır ki, hələ səlcuqlar dövründə əfşarlar öz igidlikləri ilə ətrafa səs salmışdılar. Onların bu keyfiyyəti hətta tatarların, özbəklərin və türkmənlərin canında vahimə yaratmışdı. Onlar öz uşaqlarını "əfşar gəldi" deyə qorxutmağa çalışırmışlar. Monqol yürüşləri dövründə Çingiz xanın böyük oğlu Xarəzmin və Ətəkin hakimi təyin edilmişdi. Onun hakimiyyəti Xorasanda da dağıntılara və talanlara yol açmışdı. Müəllifin yazdıqlarına görə, məhz əfşarların igidliyi nəticəsində monqolları Xorasandan qərbə doğru sıxışdırmaq və orada yerli hökümət qurmaq mümkün olmuşdu.<ref>Məhəmməd Hüseyn Qüddusi.s.18.</ref><ref>Mehman Süleymanov.s.13-14.</ref>
 
== Qeydlər ==
 
<div class="references-small">
<references group=q/>
</div>
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
{{istinadlar|2}}
 
== Ədəbiyyat ==
*Cahangir Hüseyn Əfşar. ''Azərbaycan Nadir şah Əfşar dövləti.'' Bakı, "Sabah", 2014. – 256 səh.
*Firudin Əsədov, ''Nadir şah Əfşar.'' Bakı, "Monoqrafiya", 2011. – 68 səh.
*Mehman Süleymanov, ''Nadir şah Əfşar.'' Tehran, 2010. – 740 səh.
*Abbasqulu ağa Bakıxanov. ''Gülüstani-İrəm'', Bakı, "Minarə", 2000. – 224 səh. ''(Tərcümə edəni: M.Əsgərli)''
*Məhəmməd Hüseyn Qüddusi. ''Nadir-namə. I cild.'' Bakı, "Elm", 1999.
*Məhəmməd Kazım Mərvi. ''Aləm Ara-ye Naderi. III cilddə.'' Tehran, 1371.
*Astrabadi Mirzə Mehdi xan. ''Tarix-e Cahanqoşa-ye Nader-i.'' Tehran, 1368.
*Əbuturab Sərdadvər. ''Tarix-e nezami və siyasi-ye douran-e Nadir şah Əfşar, I cild.'' Tehran, 1378.
*L. Lokkart. ''Enqeraz-e selsele-ye Səfəvi.'' Tehran, 1344.
 
== Həmçinin bax ==
{{Commons category|Nader Shah}}
* [[Nadirin Dağıstan yürüşləri]]
* [[Əfşarlar]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Nadir_şah"

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023