Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
|
||
|
Sətir 49:
XIX əsrin sonunda [[Çar Rusiyası|Rusiya Imperiyasının]]<nowiki/> ucqar müstəmləkəsi olan [[Azərbaycan|Azərbaycanda]] fəhlələrin vəziyyəti hədsiz dərəcədə ağır idi. Fəhlələr neft mədənlərində ağır iş şəraitində işləyir, bunun müqabilində isə aşağı əmək haqqı alırdılar. [[Çar Rusiyası|Rusiya İmperiyasın]]<nowiki/>da əmək haqqının səviyyəsi [[Avropa]] dövlətlərindəki səviyyədən aşağı idi. [[Azərbaycan]]<nowiki/>da isə əmək haqqı imperiyanın məkəzi quberniyasına nisbətən aşağı idi.
Əmək haqqı staj artdıqca nisbətən artırdı. Lakin bu fərq cüzi idi. Q.E.Startsevin araşdırmasına görə 1899-cu ildə stajı 1 ilə qədər olan qara fəhlələr orta hesabla ayda 17,42 rubl, 1 ildən 3 ilə qədər işləyənlər orta hesabla ayda 17,49 rubl, 3 ildən 5 ilə qədər işləyənlər 17,74 rubl, 5 ildən 7 ilə qədər işləyənlər 17,95 rubl, 7 ildən 10 ilə qədər işləyənlər 17,88 rubl, 10 il və daha artıq işləyənlər 18,25 rubl maaş alırdı.
İri neft firmalarında əmək haqqı digərlərinə nisbətən yüksək idi. Lakin onların da nominal əmək haqqı fəal əmək haqqından çox aşağı idi. Belə firmalardan biri də Nobel qardaşları firması idi. Nobel qardaşları firması fəhlə və işçilərin saxlanmasına 1893-cü ildə 396.640 rubl, 1894-cü ildə 378.684 rubl, 1895-ci ildə 258.324 rubl pul xərcləmişdir.
XX əsrin əvvəllərində Nobel qardaşları [[neft]] firmasının müəssisələrində əmək haqqı məsələsinə dair maraqlı mənbə [[Bakı]] neft sənayesində çalışmış tokarın gündəliyidir. Tokar gündəliyinə 1901-1903 və 1908-1910-cu illərdə əmək haqqı və xərclərini qeyd etmişdir. O, 1901-ci ilin may ayında Nobel qardaşları firmasının mexaniki emalatxanasında karyerasına gündəlik 1 rubl 80 qəpiklə başlamış, 1902-ci ilin may ayına qədər bu həcmdə əmək haqqı almışdır. 1902-ci ilin may ayından 1902-ci ilin noyabr ayına qədər bir günə 1 rubl 90 qəpik, 1902-ci ilin noyabr ayından 1903-cü ilin fevral ayına qədər bir günə 2 rubl, 1903-cü ilin fevral-iyul aylarında bir günə 2 rubl 20 qəpik əmək haqqı almışdır.
XX əsrin əvvəllərində [[Bakı]] neft sənayesində baş vermiş tətillər neft sənayeçilərini əmək haqlarını qaldırmağa məcbur etmişdi. Əgər 1903-cü ildə Nobel qardaşları firmasının fəhlələrinin (Nobel qardaşları firmasının fəhlələrinin sayı 1907-ci ilin yanvar ayının 1-də 3527 nəfər idi. Bu da [[Bakı]] neft sənayesi firmalarının bütün fəhlələrinin 11,5 % idi) bir günlük orta əmək haqqı 81 qəpik idisə, 1904-cü ildə 85 qəpik, 1905-ci ildə 93 qəpik, 1906-cı ildə 97 qəpik olmuşdur. Yəni 1906-ci ildə fəhlələrin əmək haqqı 1903-cü ilə nisbətən 20 % artmışdır.
Əmək haqqının qalxması ilə yanaşı ərzaq məhsullarının da qiyməti qarxmışdır. 1903-1907-ci illər ərzində çörək məhsullarının qiyməti 42%, baqqaliyə məhsullarının qiyməti 23% bahalaşmışdır.
23 iyul 1913-cü ildə Nobel qardaşları firmasının ustaları və fəhlələri administrasiyaya tələblərini bildirmişdilər. Onların tələbləri içərisində əmək haqqının qaldırılması və cərimələrin ləğv edilməsi də yer alırdı.
Nobel qardaşları firması administrasiyasının tətilçilərə 29 iyulda cavab vermişdi. Administrasiyanın cavabında göstərilirdi ki, yenidən işə başlayanlara aşağıdakı həcmdə minimum əmək haqqı təyin olunur:1 gün üçün açarçıya 1 rubl 35 qəpik, ləngidiciyə 95 qəpik, qazma işlərində fəhləyə 80 qəpik, baş dartayçıya 1 rubl 35 qəpik, dartayçıya 85 qəpik, baş fəhləyə 1 rubl 15 qəpik, növbəli işləyən yığma üzrə fəhləyə 80 qəpik, gündəlik işləyən yığma üzrə fəhləyə 95 qəpik, ocaqçıya və yağlayıcıya 90 qəpik, emalatxanalarda qara fəhlələlər və xarrat-ustalara 1 rubl, arteldə qara fəhlələrə 85 qəpik, çəkicvuranlara 1 rubl 30 qəpik, 1 ay üçün gözətçiyə 23 rubl, kontorlarda gözətçiyə 24 rubl, süpürgəçiyə 23 rubl, mehtərə (tövlədə) 24 rubl, mehtərə (çöldə) 26 rubl, arabaçıya 24 rubl, sanitara 24 rubl, hamamçıya 23 rubl və yenidən işə başlayan şagirdlərə gündə 50 qəpik.
Nobel qardaşları firmasının işçiləri administrasiyanın yuxarıda qeyd olunan şərtləri ilə yalnız 18 sentyabrda razılaşıb 2 aya yaxn davam edən tətili dayandırdılar və saat 18-da işə başladılar.
Yuxarıda göstərilənlərə əsasən belə nəticəyə gəlmək olar ki, XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Nobel qardaşları müəssisələrində əmək haqqı aşağı olmuşdur. Firma əmək haqqını fəhlə və qulluqçuların mübarizəsinin nəticəsində cüzi miqdarda artırmışdır.
<ref>Hacıyev İ.NOBEL QARDAŞLARI NEFT İSTEHSALI FİRMASININ MÜƏSSİSƏLƏRİNDƏ ƏMƏK HAQQI MƏSƏLƏSİNƏ DAİR (“NEFTYANOYE DELO” QƏZETİNİN MATERİALLARI ƏSASINDA)// Gənc tədqiqatçıların III beynəlxalq elmi konfransının materialları, Bakı, 17-18 aprel, 2015, səh.1422-1423.</ref>
== Xarici keçidlər ==
| |||