Heydər Əlirza oğlu Əliyev [[1923-cü il]] mayın 10-da [[Azərbaycan]]'ın [[Naxçıvan şəhəri]]'ndə dəmiryolçu ailəsində dünyaya gəlmişdir.<ref>Qasımlı M.C. Heydər Əliyev - istiqlala gedən yol (1969-1987-ci illər). Bakı, Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2006. səh. 68.</ref> [[1939-cu il]]'də [[Naxçıvan Pedaqoji Texnikumu]]nu bitirdikdən sonra [[Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası|Azərbaycan Sənaye İnstitutunun]] memarlıq fakültəsində təhsil almışdır. Başlanan müharibə ona təhsilini başa çatdırmağa imkan verməmişdir.<ref>{{cite web|url=http://www.heydar-aliyev-foundation.org/az/content/index/65/Bioqrafiya |title=Bioqrafiya |author= |date= |work=[[Heydər Əliyev fondu]]nun saytı |publisher=heydar-aliyev-foundation.org |accessdate=2015-02-06 |language=az}}</ref>

Heydər Əliyev [[1941]]-[[1944-cü il]]'lərdə [[Naxçıvan MSSR]] Xalq Daxili İşlər Komissarlığında və [[Naxçıvan MSSR]] Xalq Komissarları Sovetində müxtəlif məsul vəzifələrdə xidmət etmiş,<ref>{{cite web|url=http://www.dmx.gov.az/page/12.html |title=Heydər Əliyev muzeyi |author= |date= |work=[[Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti]]'nin saytı |publisher=dmx.gov.az |accessdate=2015-03-01 |language=az}}</ref>[[1944-cü il]]in mayında isə Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsi tərəfindən dövlət təhlükəsizliyi orqanlarına işə göndərilmişdir.<ref>[[Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası]]. IV cild. Bakı-1980. səh. 178.</ref> O, Leninqrad (indiki [[Sankt-Peterburq]]) və [[Moskva]] şəhərlərində xüsusi ali təhsil almış, 1957-ci ildə isə [[BDU Tarix|Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakültəsini]] bitirmişdir. Dövlət təhlükəsizliyi orqanlarında iyirmi beş il (1944-1969) çalışan Heydər Əliyev [[1965-ci il|1964-ci il]]də [[Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti]] yanında Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsi sədrinin müavini, 1967-ci ildə isə sədri vəzifəsinə irəli çəkilmişdir.<ref>[[Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası]]. IV cild. Bakı-1980. səh. 178.</ref><ref>{{cite web|url=http://heydaraliyevcenter.az/#16_Bioqrafiya |title=HEYDƏR ƏLİYEV |author= |date= |work=[[Heydər Əliyev Mərkəzi]]'nin saytı |publisher=heydaraliyevcenter.az |accessdate=2015-02-25 |language=az}}</ref> H.Əliyevə [[1967-ci il]]'də SSRİ Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsi tərəfindən general-mayor rütbəsi verilmişdir.<ref>Представление к присвоению воинского звания генерал-майора (SSRİ Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin 30 oktyabr 1967-ci il, 136 №-li məxfi əmri). – AR MTN muzeyinin materialları.</ref>

[[Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyası |Azərbaycan Kommunist Partiyası]] Mərkəzi Komitəsinin [[1969-cu il]] [[14 iyul]] tarixli plenumunda 46 yaşlı Heydər Əliyev Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçilərək [[1982-ci il]]'ə qədər [[Azərbaycan SSR]]-ə rəhbərlik etmişdir.<ref>{{cite web|url=http://www.dmx.gov.az/page/12.html |title=Heydər Əliyev muzeyi |author= |date= |work=[[Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti]]nin saytı |publisher=dmx.gov.az |accessdate=2015-03-03 |language=az}}</ref> Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərlik etdiyi dövrdə (1969-1982) idarəçiliyin möhkəmlənməsi, kadrlara qarşı tələbkarlığın artırılması nəticəsində iqtisadi-sosial sahədə böyük nailiyyətlər əldə edildi.<ref>TARİX (qəbul imtahanlarına hazırlaşanlar, yuxarı sinif şagirdləri və müəllimlər üçün dərs vəsaiti). Bakı-2006. səh. 521.</ref> 1982-ci ilin dekabrında Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi Siyasi Bürosunun üzvü seçilən Heydər Əliyev SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsinə təyin edilmiş və SSRİ-nin rəhbərlərindən biri olmuşdur.<ref>{{cite web|url=http://nakhchivan.preslib.az/az_b4.html |title=Əliyev Heydər |author= |date= |work=[[Prezident Kitabxanası]]'nın saytı |publisher=preslib.az |accessdate=2015-02-06 |language=az}}</ref>

Heydər Əliyev [[SSRİ Ali Soveti]]'nin (8, 9, 10 və 11-ci çağırışlar) deputatı,<ref>Депутаты Верховного Совета СССР. Одиннадцатый созыв. Москва-1984. стр. 18.</ref> 9-cu çağırış [[SSRİ Ali Soveti]] İttifaq Sovetinin sədr müavini (1974-1979), [[RSFSR]] Ali Sovetinin deputatı (XI çağırış, 1985),<ref>Депутаты Верховного Совета РСФСР. Одиннадцатый созыв. Москва-1987. стр. 11.</ref> [[Azərbaycan SSR Ali Soveti]]'nin (7, 8, 9, 10 və 12-ci çağırışlar) deputatı və [[Azərbaycan SSR Ali Soveti]] Rəyasət Heyətinin üzvü (8, 9 və 10-cu çağırışlar) olmuşdur.<ref>{{cite web|url=http://news.lent.az/news/65317 |title=Bu gün Heydər Əliyevin anadan olmasının 88 illiyidir |author= |date=10.05.2011 |work=[[Lent.az]] saytı |publisher=news.lent.az |accessdate=2015-02-14 |language=az}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.meclis.gov.az/?/az/content/158 |title=Heydər Əliyev və Azərbaycan Parlamenti |author= |date= |work=[[Milli Məclis]]'in saytı |publisher=meclis.gov.az |accessdate=2015-02-26 |language=az}}</ref>

Sov.İKP MK-nın 1987-ci il oktyabr plenumunda Heydər Əliyev [[Sov.İKP MK Siyasi Bürosu]]'nun üzvlüyündən və SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsindən öz ərizəsi ilə istefa verdi.<ref>{{cite web|url=http://www.ebooks.az/view/92RuhX8S.pdf |title=Heydər Əliyev - istiqlala gedən yol (1969-1987-ci illər) |author=Qasımlı, Musa |date=Bakı-2006. səh. 180 |work=[[Prezident Kitabxanası]]'nın saytı |publisher=preslib.az |accessdate=2015-02-21 |language=az}}</ref>

Heydər Əliyev [[1990]]-cı ilin [[20 yanvar]]'ında sovet qoşunlarının Bakıda törətdiyi qanlı faciə ilə əlaqədar ertəsi gün (21 yanvar, 1990-cı il) Azərbaycanın [[Moskva]]dakı nümayəndəliyində bəyanatla çıxış edərək, Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş cinayətin təşkilatçıları və icraçılarının cəzalandırılmasını tələb etmişdir. O, Dağlıq Qarabağda yaranmış kəskin münaqişəli vəziyyətlə bağlı SSRİ rəhbərliyinin ikiüzlü siyasətinə etiraz əlaməti olaraq, [[1991]]-ci ilin iyulunda Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının sıralarını tərk etmişdir.<ref>{{cite web|url=http://www.heydar-aliyev-foundation.org/az/content/index/65/Bioqrafiya |title=Bioqrafiya |author= |date= |work=[[Heydər Əliyev fondu]]'nun saytı |publisher=heydar-aliyev-foundation.org |accessdate=2015-02-06 |language=az}}</ref>

1990-cı ilin iyulunda Azərbaycana qayıdan Heydər Əliyev ilk əvvəl [[Bakı]]'da, sonra isə [[Naxçıvan]]'da yaşamış, həmin ildə də Azərbaycan Ali Sovetinə deputat seçilmişdir. O, [[1991]]-[[1993]]-cü illərdə [[Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi]]'nin sədri, Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədr müavini olmuş, Ali Sovetin sessiyalarında fəal iştirak etmişdir.<ref>Naxçıvan ensiklopediyası. Bakı, Elm, 2002. səh. 137.</ref> Heydər Əliyev 1992-ci ildə [[Yeni Azərbaycan Partiyası]]'nın Naxçıvan şəhərində keçirilmiş təsis qurultayında partiyanın sədri seçilmişdir.<ref>{{cite web|url=http://www.president.az/azerbaijan/leader/ |title=Əliyev Heydər Əlirza oğlu |author= |date= |work=[[Prezident.az]] saytı |publisher=president.az |accessdate=2015-02-06 |language=az}}</ref>

Azərbaycan xalqı 1993-cü ilin may-iyununda Gəncə şəhərində [[Sürət Hüseynov]]'un başçılığı ilə prezident [[Əbülfəz Elçibəy]]'ə qarşı [[Gəncə qiyamı]] qaldırılması ilə ölkədə vətəndaş müharibəsi və müstəqilliyin itirilməsi təhlükəsi yarandıqda Heydər Əliyevin hakimiyyətə gətirilməsi ilə ayağa qalxdı, bu, əsl mənada, milli hərəkata çevrildi, Azərbaycanın o zamankı dövlət başçıları onu rəsmən Bakıya dəvət etməyə məcbur oldular. Heydər Əliyev iyunun 15-də Azərbaycan Ali Sovetinin sədri seçildi, iyunun 24-də isə Milli Məclisin qərarı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirməyə başladı.<ref>Naxçıvan ensiklopediyası. Bakı, Elm, 2002. səh. 137-138.</ref>

Heydər Əliyevin prezidentliyi zamanında milli ordu quruculuğunda ciddi dəyişikliklər başladı. Təcavüzkar silahlı qüvvələrinin Azərbaycan ərazisindəki azğınlıqlarının qarşısı alındı, qəddar düşmənə əks-zərbələr endirildi və 1994-cü ilin mayında [[Qarabağ münaqişəsi |Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi]]'nin həllində ilk mərhələ kimi cəbhə xəttində atəşkəs elan edilməsinə nail olundu.<ref>Naxçıvan ensiklopediyası. Bakı, Elm, 2002. səh. 138.</ref>

1995-ci ilin noyabrında referendum yolu ilə Azərbaycan Respublikasının ümumbəşəri demokratik dəyərləri özündə əks etdirən [[Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası |Konstitusiya]]'sının qəbul edilməsi, [[Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər (1995) |1995]] və [[Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər (2000) |2000-ci il]]'lərdə çoxpartiyalılıq əsasında demokratik parlament seçkilərinin keçirilməsi, [[Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi |Konstitusiya məhkəməsi]]nin fəaliyyətə başlaması, Azərbaycanda [[Ölüm hökmü |ölüm cəzası]]'nın ləğv olunması, "Bələdiyyə seçkiləri haqqında qanun"un və bir sıra digər qanunların qəbulu və əməli surətdə həyata keçirilməsi məhz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.<ref>Naxçıvan ensiklopediyası. Bakı, Elm, 2002. səh. 139.</ref>

[[Azərbaycan Respublikası Prezident seçkiləri (2003) |2003-cü ilin prezident seçkilərində]] namizədliyinin irəli sürülməsinə razılıq vermiş Heydər Əliyev səhhətində yaranmış problemlərlə əlaqədar seçkilərdə iştirak etməkdən imtina etmiş və öz namizədliyini [[İlham Əliyev]]'in xeyrinə geri götürmüşdü.<ref>{{cite web|url=http://www.president.az/azerbaijan/leader/ |title=Ümummilli lider Əliyev Heydər Əlirza oğlu |author= |date= |work=[[President.az]] saytı |publisher=president.az |accessdate=2015-03-09 |language=az}}</ref><ref>{{cite web|url=http://files.preslib.az/projects/toplu/v2/f2_5.pdf |title=AZƏRBAYCAN XALQININ ÜMUMMİLLİ LİDERİ HEYDƏR ƏLİRZA OĞLU ƏLİYEVİN HƏYAT VƏ FƏALİYYƏTİNİN XRONOLOGİYASI 1993-2003 |author= |date= |work=[[Prezident Kitabxanası]]'nın saytı |publisher=preslib.az |accessdate=2015-03-09 |language=az}}</ref>

Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyev 2003-cü il dekabrın 12-də müalicə olunduğu [[Klivlend Klinikası]]'nda (ABŞ) vəfat etmiş, dekabrın 15-də Bakıda I [[Fəxri Xiyaban]]'da dəfn olunmuşdur.<ref>{{cite web|url=http://heydaraliyevcenter.az/#2_HeyderEliyev |title=HEYDƏR ƏLİYEV |author= |date= |work=[[Heydər Əliyev Mərkəzi]]nin saytı |publisher=heydaraliyevcenter.az |accessdate=2015-02-06 |language=az}}</ref>