Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 15:
}}
'''Şəfi bəy Rüstəmbəyov''' — "Azərbaycan" qəzetinin redaktoru, [[Azərbaycan Demokratik Respublikasının parlamenti]]nin üzvü, [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin Daxili İşlər Nazirinin]] birinci müavini.<ref name=":0">[http://anl.az/down/meqale/xalqcebhesi/2014/avqust/386382.htm '''“Mətbuat haqda qanun”un ilk müəllifi...''']</ref><ref>[http://www.xalqcebhesi.az/news.php?id=3776 “Mətbuat haqda qanun”un ilk müəllifi...]</ref>
== Təhsili ==
Sətir 21:
== Siyasi fəaliyyəti ==
[[1917]]-ci ilin [[aprel]]ində [[Bakı]]da çağırılmış [[Azərbaycan]] [[müsəlman]]larının qurultaıynda [[Azərbaycan]]a muxtariyyət verilməsini qətiyyətlə tələb edənlərdən biri Şəfi bəy Rüstəmbəyli olmuşdur. Elə həmin ilin [[may]]ında [[Moskva]]da keçirilən [[Rusiya|Rusiya müsəlmanları]]nın qurultayında da iştirak edir. Şəfi bəy [[1917]]-ci il noyabrın 15-də yaranmış [[Zaqafqaziya Komissarlığı|Zaqafqaziya komissarlığı]]nın və [[Zaqafqaziya Seymi|seymi]]nin [[Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman Fraksiyası|müsəlman fraksiyası]]nın fəal üzvlərindən sayılırdı. Həmin dövrdə Şəfi bəy [[Azərbaycan Milli Şurası]]nın [[Tiflis]]də və [[Gəncə]]də yaranmış bölmələrində çalışmış, dövlət qurumlarının yaradılmasında böyük əmək sərf etmişdir.
Şəfi bəy Rüstəmbəyli [[1918]]-ci il [[sentyabr]]ın 15-də [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]nin orqanı olan "Azərbaycan" qəzetinin (rus dilində) redaktoru olmuşdur. Qəzetin səhifələrində onun [[Azərbaycan]]ın siyasi və ictimai həyatına dair xeyli məqaləsi çıxıb. Onun siyasi fəaliyyəti və məqalələri ilə tanışlıqdan sonra çox hazırlıqlı bir siyasi xadim olduğu qənaətinə gəlmək olar. Mütəxəssislərin fikrincə, [[Kiyev Universiteti]]nin [[hüquq]] fakültəsində oxuyarkən aldığı təhsil və siyasi fəaliyyətə qoşulması sonrakı həyatında böyük rol oynamışdır.<ref name=":1">[http://www.sherg.az/site/id-4973/V%C9%99t%C9%99n_v%C9%99_Az%C9%99rbaycan_f%C9%99daisi_-_%C5%9E%C9%99fi_b%C9%99y_R%C3%BCst%C9%99mb%C9%99yli#.Ww588-6FOM8 Bu böyük mücahid son nəfəsinədək öz əqidəsini dəyişmədi]</ref>
== Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində fəaliyyəti ==
İti ağlına, zəkasına və siyasi fəaliyyətinə görə Şəfi bəy Rüstəmbəyli [[1918]]-ci il [[dekabr]]ın 7-də təntənəli surətdə açılmış [[Azərbaycan parlamenti]]nin deputatı seçilir. Şəfi bəy "Azərbaycan" qəzetinin parlament üzvü olan ilk baş redaktoru idi. O, 1919-cu il dekabrın 2-dən 6-dək Bakıda keçirilən Türk Ədəmi-Mərkəziyyət Partiyasının ikinci qurultayında yenidən Mərkəzi Komitənin üzvü seçilir. Şəfi bəy Rüstəmbəyli "Azərbaycan"ın redaktoru olmaqla yanaşı, ADR-in Daxili İşlər Nazirliyinin dəftərxana müdiri, [[1920]]-ci il martın əvvəllərindən isə nazir müavini vəzifəsini də icra edir.
Sətir 27:
O, hələ [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti|Azərbaycan Parlamenti]]nin [[deputat]]ı və "Azərbaycan" qəzetinin Baş redaktoru olduğu dövrdə – [[1919]]-cu ildə ilk ''milli mətbuat haqqında qanunu'' işləyərək parlamentdə qəbul olunmasına nail olur. İxtisasca [[hüquqşünas]] olsa da, çox kövrək və həssas imiş. Dövrün [[Tarixçi|tarixçil]]ərinin bildirdiyinə görə, [[parlament]]in son iclaslarında [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]] dərin bir kədər və hüznlə istilanın [[Azərbaycan]]a yetişdiyini söyləyərkən arxadan hönkürtü ilə ağlamaq səsi eşidilir və hamı kədərlə geriyə dönür: "Azərbaycan" qəzetinin redaktoru Şəfi bəy Rüstəmbəyli ağlayırdı". Hər bir vətən aşiqi kimi, Şəfi bəy də min bir əzab-əziyyətlə yaradılmış gənc dövlətin süqutuna dözə bilmirdi.
[[Aprel işğalı]] zamanı [[parlament]]də qızğın mübahisələr gedən zaman Şəfi bəy Rüstəmbəyli [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]] ilə birlikdə qətiyyətlə mübarizə aparmağın tərəfdarı olur. Lakin [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]] [[Rusiya]] tərəfindən işğal edilir.<ref name=":2">[http://kulis.lent.az/m/news/16591 Türkiyədəki azərbaycanlı məzarları]</ref>
== Həyatının Gürcüstan dövrü ==
[[1920]]-ci il [[28 aprel]] hadisələrindən sonra Şəfi bəy Rüstəmbəyli [[Tiflis]]ə köçməli olur. [[Tiflis]]də onun rəhbərliyi altında "''Azərbaycanı xilasetmə komitəsi''" yaranır. Lakin [[1921]]-ci ilin [[fevral]]ında [[Gürcüstan]] da [[Qızıl Ordu|qırmızı ordu]] tərəfindən işğal olunur.
Sətir 33:
Bundan sonra Şəfi bəy Rüstəmbəyli [[Türkiyə]]nin paytaxtı [[İstanbul]]a köçür və qalan həyatını mühacirətdə keçirir. O, daim [[Qızıl Ordu|qırmızı ordu]]nun istilasından əzab çəkən vətəninin taleyini düşünür və mübarizəsini mühacirətdə davam etdirir. [[İstanbul]]da [[1923]]-[[1927]]-ci illərdə "Yeni Qafqaziyyə", [[1928]]-[[1931]]-ci illərdə "Azəri türkü", [[1928]]-1[[930]]-cu illərdə "Odlu yurd" və [[1932]]-ci illərdə "Azərbaycan yurd bilgisi"ni nəşr etdirməyə başlayır. Onun burada dərc olunan məqalələrinin hər biri [[Azərbaycan]]ın bir tarixi səhifəsidir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, [[Türkiyə]]də nəşr olunan "Azərbaycan yurd bilgisi"nin bütün nömrələri S.Mümtaz adına Azərbaycan Respublikası Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivində qorunub saxlanılır.
Xaricdə yaşayan mühacirlərin durumu çox ağır idi, Şəfi bəy də onlardan geri qalmırdı. Lakin öz güzəranını qura bilənlər də var idi. [[Ədalət Tahirzadə]]nin bildirdiyə görə, Şəfi bəyi ağır durumdan da onlar çıxarıblar:<ref name=":0" />
{{cquote|''Şəfi bəyə kömək etdilər. [[Xəlil bəy Xasməmmədov|Xəlil bəy Xasməmmədli]], [[Ziyadxanovlar]]dan, [[Xoyskilər|Xan Xoyskilər]]dən, [[Əmircanovlar]]dan da orada yaşayanlar vardı - onlar kömək etdilər və o, təsərrüfatla məşğul olmağa başladı... Ferması vardı. Mağazaları da olub. Amma dediyim kimi, 30-cu illərdən sonra Şəfi bəyin [[siyasi]] fəaliyyətini görmürük.''}}
== Torlokyan məhkəməsi və Şəfi bəy Rüstəmbəyli ==
[[Türkiyə]]nin tanınmış qəzet yazarı [[Murat Çulcu]]nun [[1990]]-cı ildə İstanbulda nəşr etdirdiyi "Erməni intriqalarının pərdə arxası: Torlokyan davası" adlı kitabında bildirilir ki, Şəfi bəy Rüstəmbəyli [[İstanbul]]a daxil olduğu gündən qızğın fəaliyyətə başlayır. Tarixi əsər olan bu kitab [[XX əsr]]in məhkəməsi adını qazanmış Torlokyanın mühakiməsinə həsr olunmuşdur. [[1921]]-ci il [[iyul]]un 18-də [[erməni]] qatil Torlokyan [[İstanbul]]un "Pera-Palas" hotelinin önündə [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]nin daxili işlər naziri [[Behbud xan Cavanşir]]i üç güllə ilə qətlə yetirir və həbs olunur. Həmin vaxt [[İstanbul]] [[ingilis]] işğalı altında olduğundan cani cinayət hadisəsindən 20 gün sonra [[ingilis]] hərbi tribunalında mühakimə edilir. Qısa vaxtda [[ermənilər]] qatil Torlokyanın müdafiəsinə səfərbər olunurlar. [[Behbud xan Cavanşir]] tərəfdən isə şahidlər təəccüb və təəssüfdoğuracaq qədər az idi – cəmi 6 nəfər. Qəzet işçisi Qaraağazadə Əhməd Həmdi, tələbə Səməndər bəy, Ziba xanım, Yusif bəy Kazımov, məmur Asəf bəy, bir də Şəfi bəy Rüstəmbəyli. Lakin şahidlərin arasındakı kəskin fərqə baxmayaraq, ittiham şahidləri bu cinayətin əsl mahiyyətinin açılmasına, [[erməni]] qatilinin ifşa edilməsinə nail olurlar. Məhkəmədə ittiham şahidi qismində ilk ifadə verən Şəfi bəy Rüstəmbəyli olur. [[Hüquqşünas]] ixtisası yenə də onun köməyinə gəlir. Şəfi bəy prokuror Qribbonun, məhkəmənin sədri Freezin, qatil Torlokyanın vəkilləri Xasruyan və Miçinin, mərhum [[Behbud xan Cavanşir]]in vəkili Rifat Heydər bəyin suallarını inandırıcı dəlillərlə, güclü məntiqlə, son dərəcə səbirlə, yeri gəldikcə də sərt şəkildə cavablandırır. Hətta qərəzlə verilmiş suallar da Şəfi bəyi çaşdırmır. Suallar qətl hadisəsi ilə bağlı cinayətkara deyil, daha çox Şəfi bəyə ünvanlandırılırdı: "1918-ci ildə Bakıda partiyalar varmıydı?", "Bu partiyaların birinə mənsub idinizmi?", "Azərbaycan" qəzetində fəaliyyətiniz nədən ibarət idi?", "Hansı mövzuda məqalələr yazırdınız?", "1918-ci ilin martında Bakıda müsəlmanlar qətl edildimi?" Şəfi bəy soruşulan bütün suallara böyük ağıl-zəka və doğru-dürüst cavab verir, məhkəməni çaşdırırdı. Bilərəkdən qatilin cinayəti arxa plana keçirilir, vəkillərin sualları daha çox Şəfi bəyin [[Azərbaycan]]dakı ictimai-siyasi mövqeyinə və "Azərbaycan" qəzetindəki redaktorluq fəaliyyətinə həsr olunurdu: "Azərbaycan"ın mətbəəsi Bakının harasında yerləşirdi?" və sair. Vəkil Xasruyanı Şəfi bəyin "İrəli" qəzetində dərc olunan məqalələri daha çox narahat edirdi. Odur ki, bu məqalə ilə bağlı suallara təkrar-təkrar qayıdır, niyə yazdın, necə yazdın, faktları haradan götürdün? Dalbadal suallar verir, fikri əsas məsələdən yayındırırdı. Bütün bunlara dözməyən Şəfi bəy məhkəmənin gedişinə kəskin etiraz edir və işin düzgün aparılmasını tələb edir. Şəfi bəyin üsyanı Xasruyanı çaşdırır və o, hazırladığı protokolda onu belə ifadə edir:<ref name=":1" />
{{cquote|''...İndi şahidlərin gerçək durumlarını meydana qoymaq istəyirəm. O şahidlər kimlərdir? [[Müsavat Partiyası|"Müsavat" partiyası]] üzvlərindən "Azərbaycan" qəzetinin redaktoru Şəfi bəy Rüstəmbəyli. Bu elə bir qəzetdir ki, doğum tarixi və taleyi hər kəsə bəllidir. Dərhal əlavə edim ki, möhtərəm redaktor məndə bu təsiri yaratmışdır.''}}
Sətir 47:
Məhkəmədən illər sonra [[Sürəyya Ağaoğlu]] [[London]]da olarkən prokuror Rickatson Hatt ilə görüşür. Görüş zamanı həmin prokuror məlum məhkəmənin sədri ilə [[Çin]]də görüşdüyünü və sədrin ona [[türklər]]in bu davada haqlı olduğunu söyləyir.
== Ailəsi ==
Şəfi bəyin yaxın qohumu Əlağa Şahmalıyev uzun illər ailədə Şəfi bəyin adını çəkməyin yasaq olduğunu deyir:<ref name=":0" />
{{cquote|''Rüstəmbəylilər çox böyük nəsil olub. Mən Şəfi bəyin qardaşı Hacı bəyin qızının oğluyam. Şəfi bəy mənim anamın əmisi idi. Sovetlərin gəlişindən sonra başqaları kimi Rüstəmbəyovlar zülmə düçar oldular. Bəziləri Rüstəmov oldular - [[bəy]] sözü silindi. Şəfi bəyin atasını [[Sovet]] hökuməti güllələdi. [[Mustafa bəy Rüstəmbəyov|Mustafa bəy]] [[Qəbələ]] bölgəsinin ən sayılan adamlarından olub. İndiyə kimi də insanlar "Mustafa bəyin torpaqları, körpüsü, çəkdiyi yol" deyə xatırlayırlar. Şəfi bəyin qardaşı [[Cəfər bəy Rüstəmbəyli|Cəfər bəy]] [[Tiflis]]in baş terapevti idi. Onlar [[Tiflis]]də yaşayırdılar. [[Mircəfər Bağırov|M.C.Bağırov]] onu [[Bakı]]ya işə dəvət etdi və 6 aydan sonra güllələdi. Nənəm danışırdı ki, onu məhbəsdə az qala acından öldürmüşdülər....''}}
Sətir 57:
{{cquote|''Şəfi bəyin atası [[Mustafa bəy Rüstəmbəyov|Mustafa bəy]] də [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Cümhuriyyət]]i həddindən artıq sevən bir insan idi. Hətta [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Milli Ordusu|Cümhuriyyət ordusu]]na 20 min cüt çəkmə və paltar bağışlamışdı. [[Mustafa bəy Rüstəmbəyov|Mustafa bəyi]] də [[Müsavat]] hökumətinin Daxili İşlər Nazirinin müavininin atası olduğu üçün güllələdilər.''}}
== Ölümü ==
Xalqının böyük oğlu, ictimai-siyasi xadim, "Azərbaycan" qəzetinin redaktorlarından biri Şəfi bəy Rüstəmbəyli [[1960]]-cı ildə İstanbulda "Vətən", "Azərbaycan" deyərək dünyasını dəyişir.<ref name=":1" />
== Dəfni ==
Harada dəfn olunması uzun müddət məlum olmamışdır. Araşdırılmalardan sonra məlum olmuşdur ki, Şəfi bəy Rüstəmbəyli 1960-cı ildə, [[İstanbul]]da yerləşən Fəri Köy məzarlığında dəfn edilmişdir.<ref name=":2" />
[[Kateqoriya:İstanbulda vəfat edənlər]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]
| |||