Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
giriş
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 61:
}}
'''Türkiyə''' ({{lang-tr|''Türkiye''}}) və ya rəsmi adı ilə '''Türkiyə Respublikası''' ({{lang-tr|''Türkiye Cumhuriyeti''}}) torpaqlarının əsas hissəsi [[Qərbi Asiya]] regionunun [[Kiçik Asiya]] yarımadasında, çox kiçik bir hissəsi isə [[Balkan yarımadası]]nda yerləşən [[Qitələrarası ölkələrin siyahısı|qitələrarası]] ölkədir.<ref>{{cite book|title=Middle Eastern Societies in the 20th Century |last1=Zdanowski|first1=Jerzy|date=2014|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=978-1443869591|page=11|quote=The Republic of Turkey lies on two continents. Approximately 97% of it is in Asia, in the geographical regions known as Asia Minor and the Armenian Upland. The remaining 3% of Turkey is in Europe, on the Balkan Peninsula.}}</ref> Şimal-qərbdən [[Bolqarıstan]], qərbdən [[Yunanıstan]], şimal-şərqdən [[Gürcüstan]], şərqdən [[Azərbaycan]], [[İran]], [[Ermənistan]], cənubdan isə [[İraq]] və [[Suriya]] ilə həmsərhəddir. Ölkə üç tərəfdən dənizlərlə əhatə olunmuşdur. Bu dənizlər qərbdə [[Egey dənizi]], şimalda [[Qara dəniz]], cənubda isə [[Aralıq dənizi]]dir. [[Bosfor boğazı]], [[Mərmərə dənizi]] və [[Dardanel boğazı]] ölkənin Avropa və Asiya hissələrini bir-birindən ayırır.<ref name="NatlGeoAtlas2">{{cite book|title=National Geographic Atlas of the World|publisher=National Geographic Society|year=1999 |isbn=0-7922-7528-4|edition=7th |location=Washington, D.C.}} "Europe" (pp. 68–69); "Asia" (pp. 90–91): "A commonly accepted division between Asia and Europe ... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."</ref> Paytaxt [[Ankara]] şəhəri olsa da, ölkənin əsas mədəni və iqtisadi mərkəzi, həmçinin ən böyük şəhəri [[İstanbul]]dur.<ref>{{cite web |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html |title=Istanbul is classified as Alpha- leading global city |date=13 aprel 2010 |publisher=Globalization and World Cities (GaWC) Research Network, Loughborough University |accessdate=29 may 2018}}</ref>
Əhalinin təqribən 70-80%-i özünü etnik [[Türklər|türk]] hesab edir.<ref name="konda2">{{cite web |url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf |title=Toplumsal Yapı Araştırması 2006 |date=2006 |publisher=KONDA Research and Consultancy|access-date=29 may 2018}}</ref><ref name="cia2">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html |title=Turkey|work=[[The World Factbook]] |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=29 may 2018}}</ref> Əhalinin 20%-ə yaxınını təşkil edən [[kürdlər]] ölkədə ən böyük [[etnik azlıq]] sayılır. Digər etnik azlıqlara [[adıqlar]], [[albanlar]], [[ərəblər]], [[boşnaklar]] və [[lazlar]] daxildir.<ref name="cia2" /><ref name="Roopnarine2015">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=ffpPCgAAQBAJ&pg=PA328 |title=Fathers Across Cultures: The Importance, Roles, and Diverse Practices of Dads: The Importance, Roles, and Diverse Practices of Dads|author=Jaipaul L. Roopnarine|date=26 August 2015|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-4408-3232-1|page=328|quote=Kurds are the largest ethnic minority group (about 20%), and Armenians, Greeks, Sephardic Jews,...}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.alaraby.co.uk/english/politics/2015/6/8/turkeys-ethnic-make-up-a-complex-melting-pot|title=Turkey's ethnic make-up: A complex melting pot}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.worldatlas.com/articles/the-ethnic-groups-of-turkey.html|title=The Ethnic Groups Of Turkey|publisher=}}</ref> Rəsmi dil [[türk dili]]dir.<ref name=katzner>{{cite book|last=Katzner|first=Kenneth|title=Languages of the World, Third Edition|publisher=Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd.|date=2002|isbn=978-0-415-25004-7}}</ref> Türk dili ilə yanaşı [[Kurmanc dili|kurmanc]], [[Bosniya dili|bosniya]], [[Ərəb dili|ərəb]], [[Zaza dili|zaza]], [[Kabarda-çərkəz dili|kabardin-çərkəz]] və digər dillərdə danışanlar da azlıq təşkil edir.
Müasir Türkiyə ərazisi [[Paleolit]] dövründən etibarən müxtəlif xalqlar tərəfindən məskunlaşma yerinə çevrilmişdir. [[Aysorlar]], [[yunanlar]], [[frigiyalılar]], [[Urartu|uratular]] bu ərazilərin ilk sakinləri hesab olunur.<ref name="MET">{{cite journal|last=Casson|first=Lionel|year=1977|title=The Thracians|url=http://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3258667.pdf.bannered.pdf|journal=The Metropolitan Museum of Art Bulletin|volume=35|issue=1|pages=2–6|doi=10.2307/3258667}}</ref> [[Makedoniyalı İsgəndər]] bu əraziləri ələ keçirdikdən sonra burada yunanlaşma prosesi başlamışdır. Bu proses sonralar [[Roma İmperiyası]] və [[Bizans İmperiyası]] zamanında da davam etmişdir. XI əsrdə [[Səlcuqlular|Səlcuq türkləri]]nin əraziyə miqrasiyası başlamışdır. 1071-ci ildə səlcuqların [[Malazgird döyüşü]]ndə Bizansa qalib gəlməsi Türkiyənin quruluşunun başlama tarixi kimi simvolizə edilir.<ref>{{Cite book| publisher = Springer| isbn = 978-1-137-33421-3| last1 = Gürpinar| first1 = D.| last2 = Gürpinar| first2 = Dogan| title = Ottoman/Turkish Visions of the Nation, 1860-1950| date = 2013-10-17}}</ref> [[Rum Sultanlığı]] 1243-cü ildə monqol işğalı başlayana qədər [[Anadolu]]nu idarə etmiş, həmin tarixdən sonra isə sultanlıq müxtəlif [[Anadolu bəylikləri]]nə parçalanmışdır.<ref name="mfk&gl2">{{cite book|title=The origins of the Ottoman Empire|last1=Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser|page=33}}</ref>
XIII əsrin sonlarından etibarən [[Osmanlı sülaləsi]] Anadoluda yerləşən bu kiçik bəylikləri birləşdirməyə başlamış və nəticədə, ərazisi Cənub-Şərqi Avropa, Qərbi Asiya və [[Şimali Afrika]]nın çox hissəsini əhatə edən böyük imperiyaya çevrilmişdir.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=4x09OvMBMmgC&pg=PA17&dq=%22ottoman+empire%22+%22world+power%22&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwifv8KF7e_WAhWC5BoKHYOdATAQ6AEIODAD#v=onepage&q=%22ottoman%20empire%22%20%22world%20power%22&f=false|title=The Arabs of the Ottoman Empire, 1516–1918: A Social and Cultural History|last=Masters|first=Bruce|date=2013-04-29|publisher=Cambridge University Press|isbn=9781107033634|language=en}}</ref> [[Osmanlı İmperiyası]] [[Sultan Süleyman Qanuni]]nin hakimiyyəti illərində dünya gücünə çevrilmişdir.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=4x09OvMBMmgC&pg=PA17&dq=%22ottoman+empire%22+%22world+power%22&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjojerO4p3XAhWD_aQKHdlDBCMQ6AEIQjAE#v=onepage&q=%22ottoman%20empire%22%20%22world%20power%22&f=false|title=The Arabs of the Ottoman Empire, 1516-1918: A Social and Cultural History|last=Masters|first=Bruce|date=2013-04-29|publisher=Cambridge University Press|isbn=9781107033634|language=en}}</ref> İki əsrdən çox müddət ərzində öz gücünü qorumasına baxmayaraq, XIX və XX əsrlərdə Avropada strateji əhəmiyyətli ərazilərin itirilməsi artıq dövlətin keçmiş hərbi qüdrətinin zəifləməsindən xəbər verirdi. 1913-cü ildə baş vermiş dövlət çevrilişindən sonra ölkənin idarə olunması "Üç Paşalar"ın əlinə keçdi. [[Birinci dünya müharibəsi]] ərzində Osmanlı İmperiyası [[İttifaq dövlətləri]]nə qoşulmağa qərar verdi. Müharibənin başa çatmasından sonra məğlub olan Osmanlı İmperiyası süquta uğradı. İşğalçı qüvvələrə qarşı başlayan və [[Mustafa Kamal Atatürk]]ün rəhbərliyi ilə davam edən [[Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi]] 1922-ci ildə monarxiyanın ləğv edilməsi və 1923-cü ildə Türkiyə Respublikasının əsasının qoyulması ilə nəticələndi.<ref name="Britannica">{{cite web|publisher=Encyclopædia Britannica|url= http://www.britannica.com/eb/article-44425/Turkey|title=Turkey, Mustafa Kemal and the Turkish War of Independence, 1919–23|access-date=29 may 2018|year=2007}}</ref> Atatürk ölkənin ilk prezidenti təyin olundu. Atatürk ölkə başçısı seçildikdən qısa müddət sonra tarixə [[Atatürk islahatları]] adı ilə daxil olan bir çox islahat həyata keçirdi.
Türkiyə [[BMT]], [[NATO]], [[Beynəlxalq Valyuta Fondu|BVF]] və [[Dünya Bankı]]nın üzvü, həmçinin [[İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı]], [[ATƏT]], [[Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı|QDİƏT]], [[İƏT]] və [[G20|G-20]] kimi təşkilatların qurucu üzvüdür. Türkiyə 1949-cu ildən [[Avropa Şurası]], 1963-cü ildən [[Avropa İqtisadi Birliyi]], 1995-ci ildən Avropa İttifaqı Gömrük Birliyinin üzvüdür. 2005-ci ildən etibarən ölkənin [[Avropa İttifaqı]]na daxil olması ilə əlaqədar danışıqlar başlasa da, 2017-ci ildə bu danışıqlar Aİ tərəfindən dayandırılıb. Hal-hazırda Türkiyə böyüyən iqtisadiyyatı və diplomatik təşəbbüsləri sayəsində regional güc olaraq qəbul edilir.<ref name=ministryofforeign9>{{Cite web| title = International Organisations | url = http://www.mfa.gov.tr/sub.en.mfa?7cafe2ef-78bd-4d88-b326-3916451364f3 | website = http://www.mfa.gov.tr | accessdate = 29 may 2018 | archiveurl = http://web.archive.org/web/20151211141620/http://www.mfa.gov.tr:80/sub.en.mfa?7cafe2ef-78bd-4d88-b326-3916451364f3 | archivedate = 11 dekabr 2015}}</ref>
== Coğrafi mövqeyi, təbii şərait və ehtiyatları. ==
| |||