Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
Sətir 1:
{{İş gedir}}
'''Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman Fraksiyası''' — Zaqafqaziya seymində
== Zaqafqaziya seymində dörd müsəlman partiya ==
Zaqafqaziya seymində dörd müsəlman partiyası -''"Müsavat" və ona qoşulan demokratik bitərəflər qrupu'' (bu qrup müsəlman ictimai xadimlərindən ibarət idi və müsəlman milli komitələri, müxtəlif mərkəzlər tərəfindən ''"Müsavat"''la eyni siyahıda irəli sürülüb seçilmişdilər),''"Müsəlman sosialist bloku"'', ''"Rusiyada Müsəlmanlıq" ("İttihad")'', ''"Hümmət" (menşevik)'' partiyaları təmsil olunmuşdu: ''"Müsavat" və demokratik bitərəflər qrupu'' - [[Məmməd Yusif Cəfərov]], Əlimərdan bəy Topçubaşov, [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə|Məhəmməd Əmin Resulzadə]], Nəsib bəy Yusifbəyli, [[Həsən bəy Ağayev]], Xosrov Paşa bəy Sultanov, [[Məmmədhəsən Hacınski|Məmməd Həsən Hacınski]], Mir Hidayət Seyidov, Fətəli xan Xoyski, Xəlil bəy Xasməmmədov, Qazı Əhməd Məhəmmədbəyov, Aslan bəy Qardaşov, Şəfi bəy Rüstəmbəyli, Cavad bəy Məlik-Yeqanov, Mustafa Mahmudov, Mehdi bəy Hacıbababəyov, Hacı Molla Səlim Axundzadə, Mehdi bəy Hacınski, Xudadat bəy Məlik-Aslanov, Müseyib Əxicanov, [[Lütfəli bəy Behbudov]], [[Firidun bəy Köçərli]], [[İbrahim ağa Vəkilov]], [[Həmid bəy Şahtaxtinski]], Rəhim Vəkilov, Ələsgər Mahmudbəyov, Yusif Əfəndi Əfəndizadə, [[Mirzə Cəlal Yusifzadə]], [[Məmmədrza ağa Vəkilov]], İslam bəy Qəbulov; ''müsəlman sosialist bloku -'' İbrahim bəy Heydərov, Əlixan Qantəmir, Aslan bəy Səfikürdski, Əhməd Cövdət Pepinov, [[Bağır Rzayev]], Camo Hacınski, Məhəmməd Məhərrəmov; ''"Rusiyada müsəlmanlıq" ("İttihad") -'' [[Sultan Məcid Qənizadə|Sultanməcid Qənizadə]], Mir Yaqub Mehdiyev, [[Heybətqulu Məmmədbəyli|Heybətqulu Məmmədbəyov]]; ''müsəlman sosial-demokrat menşevik partiyası "Hümmət"'' - Cəfər Axundov, İbrahim Əbiləv, Əkbər Ağa Şeyxülislamov və
Partiyaların bu siyahısı Seymin 1918-ci il 28 fevral tarixli iclasmda təsdiq olunmuşdu, lakin sonralar bu siyahıda müxtəlif dəyişikliklər edilmiş, bir partiyadan digərinə keçmək halları qeydə alınmışdı. Hümmətçi menşeviklər isə gürcü fraksiyasına daxil olmuşdular.
Bütün partiyaların ümumi razılığı ilə "[[Müsavat]]" fraksiyasının və demokratik bitərəflər qrupunun aşağıdakı tərkibdə rəyasət heyəti müsəlman fraksiyalarının birləşmiş iclaslanın rəyasət heyəti kimi qəbul edilmişdi: [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]] (sədr), [[Məmməd Yusif Cəfərov]] və [[Nəsib bəy Yusifbəyli|Nesib bəy Yusifbəyli]] (sədrin müavinləri), [[Mustafa Mahmudov]] və Rəhim Vəkilov (katiblər), [[Mehdi bəy Hacıbababəyov]] və İslam bəy Qəbulov (katiblər olmayanda onları müvəqqəti əvəz edənlər).
== Müsəlman fraksiyanın fəaliyyəti ==
Müsəlman fraksiyası, gürcü və erməni fraksiyalarından fərqli olaraq, çox dağınıq fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, mühüm məsələlərin müzakirəsində öz qətiyyəti və sabit siyasi mövqeyi ilə seçilirdi. Fraksiyanın əsas diqqəti cənub-qərbi Qafqazda cərəyan eden proseslərə yönəlmişdi. Fraksiya [[Qars]] ve
== Qətnamə ==
Türkiyə ilə müharibənin əleyhinə olan [[Müsavat|"Müsavat]]", demokratik bitərəflər qrupu və ittihadçılar birgə qətnamə qəbul etdilər.
== Müharibə haqqında qərar ==
Müsəlman fraksiyasının Türkiyə ilə müharibə əleyhinə mövqeyi Seymi öz fikrindən döndərə bilmədi. Seym 13 aprel tarixli iclasında müharibə haqqında qərar çıxardı. Ölkədə hərbi vəziyyət elan edildi. Seymin fəaliyyəti iki həftəliyə donduruldu. Həmin iclasda hərbi vəziyyətlə əlaqədar yaradılmış Ali Müdafiə şurasında [[Azərbaycan]] təmsil edilməmişdi. Bu, Müsəlman fraksiyasının müharibə əleyhinə olmasından daha çox onların hadisələrin gedişinə təsir imkanlarını aradan qaldırmaq məqsədi güdürdü. Seymin iclaslarının keçirilməməsi isə Müsəlman fraksiyasının tamamilə təcrid edilməsilə nəticələndi. Müsəlman fraksiyasının aprelin 13-də keçirilən iclasında çıxış edən [[Heybətqulu Məmmədbəyli|Heybətqulu Məmmədbəyov]] bildirdi ki, hökumət və Seym bu addımı ilə müsəlmanlarını hüquqlarını tapdalayır, belə olduqda ermənilər və gürcülərlə işləmək mümkün deyil. O, Seymin tərkibindən çıxaraq, Qafqazın çeçen və inguş nümayəndələrini bir yerə toplayıb onların gələcək taleyi barədə düşünməyi təklif etdi. Lakin [[Məmməd Yusif Cəfərov]] sülh nümayəndələri
== Seymin fəaliyyəti haqqında qərar ==
[[Həsən bəy Ağayev]] isə hesab edirdi ki, fövqəladə səlahiyyətli hərbi kollegiyanın yaradılması müsəlmanları ağır vəziyyətə salacaq və bundan yaxa qurtarmaq üçün kollegiyaya hansı hüquqların verildiyi qabaqcadan aydınlaşdırılmalı, bu orqanla yanaşı, seym də fəaliyyət göstərməlidir. Fraksiya bütün vasitələrlə Seymin fəaliyyətinin dayandırılmasına yol verməmək haqqında qərar qəbul etdi.<ref name="AXC"/>
== Bakı məsələsi ==
Seymdə [[Bakı Xalq Komissarları
Müsəlman fraksiyasının təkidi ilə aprelin 22-də Seymin geniş iclası keçirildi və müstəqil, demokratik, federativ Zaqafqaziya Respublikasının elan olunması haqqında qətnamə qəbul edildi. Yeni Zaqafqaziya hökumətinə Müsəlman fraksiyasından X.Məlik-Aslanov, F.x.Xoyski, [[Nəsib bəy Yusifbəyli|N.Yusifbəyli]], M.H.Hacınski, İ.Heydərov daxil oldular.<ref name="AXC"/>
"[[Bakı
[[Nəsib bəy Yusifbəyli]] daşnaklarını , qeyri-səmimi tələblərinin mehriban qonşuluq şəraitində yaşamaq arzusundan deyil, daha çox Türk ordusunun Azərbaycana yaxınlaşmasından irəli gəldiyini göstərmişdi. O qeyd edirdi ki, "Bakıda və ümumilikdə, Şərqi Zaqafqaziyada bütün hakimiyyət müsəlmanlara məxsus olmalıdır, biz
Zaqafqaziya seymi ilə Türkiyə arasında Batumda davam etdirilən danışıqlarda Azərbaycanı Müsəlman fraksiyasının üzvləri [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə|M.Ə.Rəsulzadə]] və M.H.Hacınski təmsil etmişdi. Konfransda Almaniya nümayəndələri ilə separat danışıqlar aparan Seymin gürcü fraksiyası
Müsəlman fraksiyasının bununla bağlı qəbul etdiyi qətnamədə göstərilirdi ki, "[[Gürcüstan]] öz müstəqilliyini elan etdiyi halda, biz də öz tərəfimizdən Azərbaycanın müstəqilliyini elan etməliyik". Daxili ziddiyyətlərin kəskinləşməsi, həmçinin xarici amillərin təsiri nəticəsində Seym dağıldı. [[1918]] il mayın 27-də artıq keçmiş Seymin Müsəlman fraksiyası yaranmış siyasi vəziyyəti müzakirə etmək üçün fövqəladə iclas çağırdı və Müvəqqəti Milli şura yaratmaq qərara alındı (bax Azərbaycan Milli Şurası).
Zaqafqaziya seymindəki Müsəlman fraksiyasının bütün fəaliyyəti taleyüklü məsələlərdə Azərbaycan xalqının maraqlarını qorumaqdan ibarət olmuşdur. Zaqafqaziya seyminin Müsəlman fraksiyası gələcək müstəqil dövlətin - [[Azərbaycan Xalq
== Həmçinin bax ==
|