Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
k Günay2577 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Cekli829 tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
Sətir 1:
[[Şəkil:Commons-logo-en.png|right]]
'''Vikixəzinə''' və yaxud '''Vikianbar''' ({{lang-en|Wikimedia Commons}}) — [[Vikipediya]]nın ümumi mediafayl anbarı.
Makedoniyalı İsgəndər Bərdədə.
Bərdə nə gözəldir, necə qəşəngdir,
Yazı da, qışı da güldür, çiçəkdir.
(Nizami Gəncəvi “İsgəndərnamə “)
 
Bərdə Azərbaycanın ən qədim şəhərlərindəndir. Qədim şəhərin nişanələri hazırki Bərdə şəhərinin yaxınlığındakı ərazidə qalmaqdadır. Ərazinin qalıqları böyük tədqiqatlar və geniş qazıntı işləri aparılmasına möhtacdır. Çünki Makedoniyalı İsgəndərin və qədim Roma imperatoru Avqustin Qay Oktavi (b.e.əvvəl 44- b.e. 14-cü il) dövrünə aid aşkar edilmiş arxeoloji tapıntılar Bərdənin hələ b.e.əvvəl Ellin ölkələri- Aralıq dənizinin, şərq sahili ölkələri ilə əlaqəsini göstərən dəyərli, tutarlı və inkaredilməz faktlardır. Hələ qədimdən Şərqi Aralıq dənizyanı ərazilərdə yaşayan ellinlilər adlanırdı. Eramızdan əvvəl VII-VI əsrlərdə yaşamış möcüzəli şəxsiyyət sayılan Homer də özünün “İliada” və “Odisseya” kimi dünya şöhrətli əsərlərində bu yerləri ellinlilər kimi qələmə almışdır. Bütün bunlar bir daha onu təsdiq edir ki antik dövrün yadigarı olan Qədim Bərdə hələ eramızdan çox-çox əvvəl ellinizm mədəniyyətilə əlaqəli olmuşdur.
Qafqaz Albaniyası, Atropatena dövlətləri, o cümlədən qədim Bərdə ellinzm ölkələri ilə müxtəlif xarakterli əlaqələr yaratmışdır.
Tarixçilərdən Kurdi Ruf, Arrian, Kiştarx, Plutarx da yazırlarki, İsgəndər ayaq basdığı bütün ölkələrlə dostluq və hətta qohumluq əlaqələri qurmağa səy göstərmişdir. Belə ki, o, hətta Atropatena dövləti ilə əlaqələrini daha da möhkəmləndirmək üçün özünün ən sevimli sərkərdələrindən biri olan Perdikkanu Atropatena dövlətinin başçısının qızı ilə evlənmişdir. Hətta Makedoniyalı İsgəndər Xəzər dənizindən gələcəkdə su yolu kimi istifadə etmək istəyirmiş. Lakin vaxtsız ölüm buna imkan verməmişdir.
Qədim Bərdə bu gün həm də əsl tarixi memarlıq diyarı hesab edilə bilər. Müxtəlif illərdə aparılmış qazıntılar zamanı aşkar olunmuş gümüş və mis dəfinələri Bərdənin iqtisadi və siyasi tarixini öyrənmək üçün çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Həm də Bərdə şəhərində Tərtər çayı üzərindəki qədim körpünün qalıqları, məşhur Bərdə türbəsi,Axadanbaba türbəsi, məşhur qalanın nişanələri, İbrahim məscidi antik Bərdə mədəniyyətinin bugünümüzə qədər gəlib çatan inkaredilməz qızıl nümunələridir. Bütün bunlar bir daha onu göstərirki, belə bir ölkə, belə bir diyar Makedoniyalı İsgəndər kimi əsrarəngiz yenilməz bir sərkərdəni və dünya fatehini cəlb etməyə bilməzdi. Antik tarixçilərin və İsgəndərin saray salnaməçilərinin hamısı yazır ki, İsgəndər özünün cəmi 300 minlik bir qoşunu ilə İran hökmdarı III Daranin 1 milyonluq qoşununa qalib gəldi, ona baxmayaraq ki, İsgəndərin ordusu ondan 3 dəfə az idi.
B.e.əvvəl 331-ci ilin oktyabr ayının 1-də Cancal-Qavqamela düzənliyində baş vermiş bu döyüşdə III –Daranın ordusunun tərkibində Atropatın başçılığı altında alban, sakasen,kaspi və digər azərbaycan tayfalarının döyüşçü dəstələri də daxil idi. Onlar İsgəndərin ordusuna qarşı Qavqamela döyüşünün iştirakçıları idilər.
Heç bir şübhə belə yoxdur ki, İsgəndərin özünün Şərq yürüşlərinə aid gələcək yürüşlərində Qafqaz Albaniyasını, Atropatenanı, o cümlədən Bərədəni nəzərdə tutmamış olsun. Makedoniyalı İsgəndərin Azərbaycanda olması haqqında müxtəlif versiyalar irəli sürülür. Hətta Azərbaycan nağıllarında belə Makedoniyalı İsgəndərin adı çəkilir. B.e.əv.490-cı ildə Kiçik Asiyanın Halikarnas diyarında dünyaya göz açan “tarixin atası” sayılan Herodot özünün “Tarix” kitabında da bizim qədim diyarımız haqqında dəyərli və qiymətli məlumatlar vermişdir. Qədim yunan alimi Klavdi Ptolomey (87-165) dünyanın geosentrik sisteminin banisidir. O, ömrünün çox hissəsini (127-151-ci illər) İsgəndəriyyədə keçirmişdir. Ən mühüm əsəri 13 kitabdan ibarət olan “Almagest”dir. Məşhur Ptolomey teoreminin yaradıcısıdır. Bu teoremə görə çevrə daxilinə şəkilmiş dördbucaqlının dioqanalları hasili qarşı tərəflərinin hasilləri cəminə bərabərdir. Belə bir dahi antik alim özünün “Coğrafi təlimnamə” əsərində dünyanın başqa ölkələri ilə yanaşı Azərbaycan haqqında da məlumat vermişdir. Əsərin 5-ci fəslinin 11-ci bölməsində Qafqaz Albaniyasının coğrafi mövqeyi, onun çayları Kür, Alban, Kaysı haqqında, Xəzər dənizi və onun başqa heç bir dənizlə əlaqəsi olmaması haqqında məlumat verir. Belə bir antik alim Qafqaz Albaniyası haqqında ətraflı şərh verir. Artıq V-əsrdə ulu Bərdə Albaniyanın paytaxtı idi. İsgəndərin həyatını qələmə alan salnaməçilər yazırlar ki, İsgəndər bütün yürüşlərində Homerin “İliadası”nı da özü ilə apararmış. Çünki 10 il təxminən 3660 gün çəkən Troya müharibəsinin qəhrəmanları Axillesi, Patrokli, Hektori, Axilli və Ayaksi çox sevərmiş. Tarixçilər yazırlarki dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinində sevə-sevə vəsv etdiyi İsgəndər Ulu Tanrının ən sevimli məxluqlarından biri olub. Adama elə gəlir ki, bu həqiqətən də belə olub. Yoxsa yuxarıda qeyd etdiyim kimi 23 yaşında ikən bütün dünyanı fəth etmək kimi bir hünər adi insan oğluna bəxş oluna bilməzdi. Isgəndər təkcə hünəri və igidliyi ilə deyil, özünün möcüzələr yarada bilmək əqli və zəkası ilə də kainatı fəth edir. Isgəndər İrana yürüş edərkən yolda rast gəldiyi Qordi düyününü bir qılınc zərbəsi ilə vurub açır. Həmin Qordi düyünü haqqında isə söylənilirdiki, kim onu aça billir, bütün dünyanı fəth edə biləcəkdir. Belədə olur, İsgəndər haqqında yazılan daha bir əhvalatda deyilir ki, bir nəfər gözəgörünməz üzük tapır və istəyir ki, o üzüyü taxıb İsgəndərin baçındakı tacı götürsün. Lakin o, gəlib əlini İsgəndərin başındakı taca toxunduran kimi gözə görünür. Bilicilər izah edir ki, Allah İsgəndəri elə yaradıb ki, tilsim də ona bata bilmir. O, Uca Tanrının sevimlisidir. Nizami Gəncəvi də İsgəndərə bu cür rəğbət bəsləmiş onu ideal bir hökmdar, xalqların xilasedicisi və ən nəhayət bir peyğəmbər kimi, məzlumların dostu, pənahı, elmin, sənətin böyük dostu kimi vəsv etmişdir. Nizami heç də yalnız dastan yazıb yaratmaq xatirində deyil, tarixi mənbələrdən əldə etdiyi biliklər əsasında İsgəndərin tərcümeyi-halını Azərbaycanla əlaqələndirmişdir. İsgəndərin Bərdə hökmdarı Nüşabə ilə görüşü əslində elə bil ayrıca tamamlanmış bir dastandır. Nizami bu faktları bilməsəydi belə bir dastan yarada bilməzdi. Nizami hər bir əsərini yazarkən yüzlərlə kitab oxumuş və müxtəlif ayri-ayri mənbələrlə tanış olmuşdur. Şair özü bu barədə belə yazır:
Dünyada nə qədər kitab var belə,
Çalışıb , əlləşib gətirdim ələ,
Ərəbcə, dəricə yeri gəlmişkən
Buxarı, Təbəri əsərlərindən
Oxudum, oxudum, sonra da vardım,
Hər gizli xəzinədən bir dürr çıxardım.
Tarixdən məlum olduğu kimi Əbu Abdullah Məhəmməd əl-Buxari (810-870) özünün “Səhih məcmuə” və “Böyük tarix” adlı irihəcmli kitablarında antik dövr tarıxının gözəl və tarixi nümunələrini vermişdir. Təbəri Əbu Cəfər ibn Cərir ərəb tarixçisidir. Onun çoxcildlik “ Tarix-ər-rəsul və - e -mülk” (“Peyğəmbərlərin və hökmdarların tarixi”) əsəri çox məşhurdur. Təbəri 838-920-ci illərdə yaşamışdır. Nizami də Makedoniyalı İsgəndərin Azərbaycana gəlişini, onun Bərdə-Hərum (o dövrlərdə Bərdə belə adlanırdı) hökmdarı əfsanəvi bir gözəlliyə, misilsiz ağıl və iradəyə, həya və namus mücəssəməsinə malik olan bu azərbaycanlı qızı ilə görüşü də bu tarixi qaynaqlardan götürülmüşdür.
 
Makedoniyalı İsgəndər kim olmuşdur ?
Qədim dünyanın ən böyük və ən qüdrətli sərkərdəsi sayılan Makedoniyalı İsgəndər özünün cəmi 33 illik bir ömrü və 13 illik hakimiyyəti dövründə Adriatik dənizi sahillərindən tutmuş uzaq Hindistana qədər, Nil çayı sahillərindəki təpəliklərdən tutmuş uzaq Orta Asiya dağlarına qədər uzanıb gedən böyük bir imperiya yaratmışdır. Dünya tarixçilərinin ən sevimli sərkərdəsinə çevrilmiş bu dahi şəxsiyyət tarixin atası sayılan Heredotun yaratmış olduğu tarixin səhifələrində Makedoniyalı İsgəndər, Aleksandr Velikiy, Aleksandr Makedonski, Böyük İsgəndər, İkibuynuzlu İsgəndər, III- Aleksandr, İsgəndər Zülqərneyn kimi adlarla məşhur olmuşdur. Bu dahi sərkərdə əslində tarixən Makedoniya çarı II Filippin və Molos hökmdarının qızı olimpiadanın oğlanları olan III – Aleksandır. Bu böyük tarixi şəxsiyyət sağlığında da, ölümündən sonra da, bu gün indinin özündə də bütöv bir tarixçilər nəslinin ən çox sevdikləri və dönə-dönə müraciət etdikləri ən böyük və unudulmaz bir sərkərdədir. Makedoniyalı İsgəndərin həyatı haqqında qədim Yunan tarixçilərindən Arrian (b.e. II-əsri), Ruf(b.e.I-əsri), Plutarx(b.e. II-əsri) və İsgəndərin saray salnaməçilərindən Kallifan, Aristotel və Klitarx dəyərli məlumatlar vermişdir. Lakin bu dəyərli məlumatların zirvəsində heç şübhəsiz yunan filosofu, alimi və tarixçisi Plutarxın tarixi janrda yazılmış “Paralel tərcümeyi hallar” əsəri dayanır. Dünyanın tarix xəzinəsinə 200-dən artıq əsər bəxş edən Plutarx bu əsərindəki “İsgəndər Zülqərneyn” bölməsində İsgəndərin İrana hərbi yürüşünə həsr etdiyi 31-ci hissəsində belə yazır. “İsgəndər Fərata qədər bütün ölkələri fəth etdikdən sonra Daraya tərəf döndü. Həmin vaxtda Dara da bir milyonluq qoşunla ona tərəf gəlirdi.” (Plutarx “İsgəndər Zülqərneyir” səh.31) Plutarx döyüşdə Daranın məğlub olduğu səhnəni təsvir etdikdən sonra davam edərək yazır. “Daranın meyitini şah kimi geyindirib onun anasına göndərir”(səh. 42) Ümumiyyətlə Makedoniyalı İsgəndər haqqında tarix yazan bütün salnaməçilər bildirirlərki, İsgəndər fəth etdiyi ölkələrdə zülmkarlıq etməmiş, əhalini düzgünlüyə dəvət etmişdir. Daranı məğlub etdikdən sonra orada Zərdüştün 12000 inək gönü üzərinə qızıl suyu ilə yazılmış “Avesta” kitabını yandıraraq məhv etmiş, xalqı oda sitayiş etmək bəlasından xilas etmişdir. Bundan sonra Plutarx Makedoniyalı İsgəndərin Azərbaycana yürüşünü təşkil edir və 44-cü bölmədə yazır. “Bundan sonra İsgəndər qoşununun ən yaxşı hissələriylə Hirkana gəldi. Burada o başqa dənizlərin suyundan çox-çox duzsuz olan körfəzə gəldi.” Plutarx davam edərək yazır ki, İsgəndər bu yerdə özünün sevimli atı Bukefalı itirdi. Yerli əhali atı tapıb gətirdiklərinə görə onlarla iltifatla rəftar etdi. Bütün bunlardan aydın olurki, İsgəndər qoşununun ən yaxşı hissələriylə daxil olduğu Hirkan indiki Lənkəran ərazisindəki Hikran, ”Suyu başqa dənizlərdən çox-çox duzsuz olan” körvəz isə Qızılağac körfəzidir. 1990-cı ildə çap olunmuş “Lənkəran” kitabının müəllifləri B.Hüseynbalaoğlu və M.Talışlı yazırlarki, “Hirkan Xəzər dənizinin ən qədim adlarından biridir. Xəzərin cənubunda Hirkan vilayəti olmuşdur. Ptolomey, Strabon kimi antik müəlliflərin əsərlərində Hirkan adı çəkilir ”( “Lənkəran” kitabı səh. 253 ) Plutarx göstərirki, İsgəndərin atı Bukefalı ona bu yerlərdə yaşayan şəhərlilər tapıb gətirib verirlər. Bizim eradan əvvəl 64- bizim eranın 24-cü illəri arasında ömür sürmüş, yunan tarixçisi, antik salnaməçi Strabon da indiki Qızılağac kəndinin həmin dövrdə şəhər olması haqqında belə yazıb: “Bu yerlərdə dağların arasında Kuaver. Maranku, Dijdevend və başqa kəndlər, dağa yaxın isə Dubil kəndi yerləşir. Qızılağac şəhərinin əks tərəfində sahildən 1,5 mil aralı iki ada: Keoxol, Alibulax(xəritədə Əli bulaq) yerləşir.” Qeyd edimki, Əli bulaq indi də Qızılağac kəndindən 1,5 mil (təxminən 11 km.) məsafədə yerləşməklə öz qədim adını olduğu kimi saxlamaqdadır.
Bütün bunlar bir daha onu sübut edirki, Makedoniyalı İsgəndər Hirkandan, Qızılağac şəhərindən keçməklə qədim Bərdə (Hərum) ölkəsinə daxil olmuşdur. Isgəndər bu ölkənin hökmdarı, dəniz incilərindən də gözəl olan Nüşabənin ağlına heyran qalır. Nüşabə isə öz ağıllı tədbirləri ilə yurdunu vuruşmalardan xilas edir, İsgəndərin hüsn-rəğbətini qazanır.
 
Makedoniyalı İsgəndər b.e.əv. 343-335-ci illər arasında Gil dünya şöhrətli yunan filosofu Aristoteldən (Ərəstundur b.e.əv. 384-322) dərs almışdır. Qədim dünyanın ən böyük mütəfəkkirinin yanında tərbiyə alan tanrının bu sevimlisi həm də misilsiz istedad sahibi olmuşdur. İsgəndər hələ uşaq ikən b.e.əv. VII-VI əsrlərdə yaşayıb yaratmış Homerin Troya müharibələrinə həsr olunmuş “İliada” poemasını – 24 nəğmədən, 73255 misradan ibarət olan hissələrin hamısını- 1-ci nəğmə “Söylə, söylə, ey ilahə” Peleyoğlu Axillesin misralarından başlamış – sonuncu 24-cü nəğmənin son misrası- “ Bəli, belə dəfn etdilər mərd Hektorun cəsədini” sözlərinədək əzbərdən bilirmiş! Bu faktları İsgəndər haqqında yazan və onun həyatını qələmə alan tarixçilər və İsgəndərin saray salnaməçiləri təstiq edirlər. Isgəndər “İliadanı” o qədər sevirmiş ki, hətta Daradan qənimət kimi əldə edilmiş ən qiymətli qızıl mücrüdə yalnız “İliada”nın saxlanılmasına göstəriş vermişdir. Makedoniyalı İsgəndər haqqında yazan bütün tarixçilər kimi böyük Nizami də onu Bərdədə Nüşabə ilə görüşü zamanı əsl insanpərvər və xeyirxah hökmdar kimi göstərir. Nüşabənin əqlini, mərdliyini və zəkasını görən İsgəndər “Belə bir bacarıq və zəka sahibi olan qadına göydə mələklərdə afərin desə yeri var” nəticəsinə gəlir.
Isgəndər Bərdə şəhərində olduğu kimi Misiri fəth edərkən də ölkıni qansız-qadasız olmağa nail olur və orada da öz adına gözəl bir şəhər “İsgəndəriyyə” şəhərinin salınması haqqında memarlarına göstəriş verir. Memarlar arpa unu ilə qara torpağı qarışdırıb şəhərin planını cızırlar. Amma birdən əbabil quşları göyün üzünü bulud kimi alıb yerə qonurlar və şəhərin memarlıq planını silib dağıdırlar. Isgəndər bundan bərk narahat olsa da falçılar bildirirlərki, onun əsasını qoyduğu bu şəhər vaxtilə Homerin də heyranllıqla vəsv etdiyi Faros adaşı, indiki İsgəndəriyyə şəhəridir ki, 2344 ildir ki, İsgəndəri öz qoynunda saxlayır. Isgəndər haqqında yaranmış daha bir rəvayətdə deyilir ki, İsgəndər bir ölkəni fəth edərkən həmin ölkəniin hökmdarından 7 illik hac – xərac istəyir. Hökmdar deyir Sizdən xahiş edirəm mənə 7 il yaşayacağıma zəmanət verəsən. Bu cavab İsgəndərin o qədər xoşuna gəlir ki, dostcasına həmin ölkədən çəkilib gedir və xərac almır. Isgəndər haqqında yaradılmış bu cür rəvayətlər onu az qala peyğəmbərlər səviyyəsinə qaldırmışdır. Dini kitablarımızda göstərilirki, Uca Tanrı yer üzündə 124 min peyğəmbər yaratmışdır ki, onlardan da 313 nəfəri mürsəl, 5 nəfəri isə ülül-əzmdir. Müqəddəs dini kitabımız “Qurani-Kərim” də isə cəmi 28 peyğəmbərin adı çəkilir ki, onlardan da biri İsgəndər Zülqərneyn peyğəmbər haqqında danışılır.
Qurani-Kərimin Məkkədə nazil olmuş 110 ayədən ibarət olan 18-ci Əl-Kəhv –Mağara surəsində 83-cü ayə belə başlanır: (Ya Məhəmməd) “Səndən Zülqərneyn barəsində soruşarlar. De ki, onun barəsində Sizə bir hekayət söyləyəcəyəm”
Beləcə 98-ci ayə də daxil olmaqla Zülqərneyn bir hökmdar, ordu, qoşun sahibi, haqq, ədalət mücəssəməsi , Allahın sevimli peyğəmbəri kimi “ Quran”da onun haqqında məlumat verilir. Lakin Vəllahu Ələm-doğrusunu Allah bilər. Belə bir dahi sərkərdə və tarixçilər tərəfindən həmişə sevə-sevə tərənnüm edilə, haqqında xeyirxahlıqla danışılan və söz kimi kəlamın uca zirvəsində dayanan İsgəndər Zülqərneynin Ulu Bərdədə olması, onun bu ölkəyə və onun hökmdarı Tavuz kimi gözəl, mələk təbiətli, namus qeyrət və həya mücəssəməsi Nüşabə xanıma bəslədiyi hüsn-rəğbət hər bir azərbaycanlının, o cümlədən hər bir Bərdəlinin haqlı və hədsiz sevincinə səbəb olur !
 
Bərdə 3 saylı məktəbin məzunu
Masallı Dövlət Regional Kollecin müəllimi
Məmmədova Günay Binnət qızı
 
=== Ümumi anlayış ===

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023