'''Kəngərli rayonu''' — [[Azərbaycan|Azərbaycan Respublikası]]nda, [[Naxçıvan Muxtar Respublikası]]nın tərkibində inzibati – ərazi vahidi.

Kəngərli rayonu 2004-cii ildə təşkil edilmişdir. Kəngərlər Azərbaycanın etnogenezində iştirak etmiş ən qədim və önəmli [[4]] prototürk tayfalarından ([[hun]], quz-[[oğuz]], [[qıpçaq]], kenq) biridir. [[Aral dənizi]] ilə [[Balqaş gölü]] arasında türk əsilli Kang (Kəng) dövləti mövcud olmuşdur.

Onlar özlərini ''kəng-ər'' kəng ərləri adlandırırdılar. Sonralar antik - yunan mənbələrində ''patszmak'' adlandırılan kəngərlər rus mənbələrində [[Peçeneqlər|peçeneq]] adını almışdır. [[Naxçıvan]]ın irsi hakimləri, əsasən, bu tayfanın nümayəndələri olmuşlar. Naxçıvanın ilk və son xanları (Heydərqulu xan və Ehsan xan Kəngərli) bu tayfanın nümayəndələrindən idi.<ref>Azərbaycan ekoturizm potensialı. II cild Bakı</ref>

 

== Coğrafiyası ==

[[Babək]] və [[Şərur]] rayonlarının arasında yerləşir. Rayon dağlıq relyefə malik olmaqla, Dərələyəz dağlarında yerləşir. Muxtar Respublikanın hər yerində olduğu kimi, iqlimi kəskin kontinentaldır – yayda çox isti, qışda soyuq olur. Rayonun ərazisindən, [[Azərbaycan]]la [[İran]]ın dövlət sərhəddi boyunca [[Araz çayı]] axır. Dağlıq relyef, iqlimin xüsusiyyətləri və kiçik çayların olmaması yerli bitki örtüyünü şərtləndirir. Onlar əsasən, yarımsəhra və dağ növləri ilə (kolluqlar, otlar, nadir ağaclar) təmsil olunur.

=== Landşaftları və bioloji müxtəlifliyi. ===

[[Boz]] və çəmən-boz, şorakətvarı boz- qonur, [[dağ]] - [[şabalıdı]] və [[qəhvəyi dağ-meşə torpaqları]] yayılmışdır. [[Bitki örtüyü]], əsasən, yarımsəhra bitkilərindən və dağ-kserofitləriııdən ibarətdir.Ərazidə yayı quraq keçən soyuq yarımsəhra, quru çöl və yayı quraq keçən soyuq iqlim yayılmışdır. Salaxan meşə-kolluq ərazisi təbii abidə və yay otlaqları, Böyükdüzün mərkəz və cənub hissələri isə qış otlaqları kimi qiymətləndirilir. Burada, əsasən, [[səhra]], [[yarımsəhra]], dağ-kserofıt, dağ-bozqır, az miqdarda meşə-kolluq bitkilikləri yayılmışdır. Ərazi florasında şoran- yer qarğasoğanı, qozbel [[laləvər]] , [[Florenski tülpanı|florenski tülpan]]ı , [[yuliya tülpanı]] , [[voronov soğanı]] , toudar buğdası , təkdənli buğda , ağrıdağ buğdası , [[gözəl dazı]] , girdəqanad binertiya, [[qaraquş zəngçiçəyi]] , [[Darləçək qlobularia|darləçək qlobulariya]], tumefor difelipeyası , şovits ilankölgəsi və s. nadir və endem bitkilər yayılmışdır. Burada və ona yaxın ərazilərdə məməli heyvanlardan [[bezoar keçi]] , [[asiya muflonu]], [[qonur ayı]] yaşayır. Quşlardan səhra zəvzəyi , adi sığırçın , [[kəklik]], [[berkut]] , [[xəzər uları]] , dağ kətanquşu , ilancıl qartal və s. yaşayır. [[Böyükdüz]] ərazisində isə doydaq köçmə zamanı müşahidə olunur. Vaxtilə [[Keçəltəpə]] dağında [[bəbir]]ə də rast gəlinirdi, lakin son onilliklərdə müşahidə edilmir. Bu zonada zəhərli ilanlar ([[Cənubi Qafqaz]] və çöl gürzəsi) da digər rayonlara nisbətən çoxsaylıdır.

[[Naxçıvan Muxtar Respublikası]]nın hər yerində olduğu kimi burada da böyük sayda qədim abidələr qalır ki, bu da diyarın arxaik zamanlardan əhali ilə məskun olduğundan xəbər verir: Çalxan-Qala kurqanları, [[Qazma mağarası]], eləcə də [[Qalacıq]], Govurqala, Damlama, Qulamlıtəpə, Balatəpə yaşayış məskənləri. Sonrakı dövrlərin salamat qalmış abidələri: [[Xok]] kəndində came məscidi ([[XVIII əsr]]). Şahtaxti kəndində hamam ([[XIX əsr]]). Qarabağlar kəndi yaxınlığında tarixi-memorial kompleks (XII - [[XIV əsr]]lər), Qarabağlar yaşayış yeri (XII - XVII əsrlər), Gavurqala ([[X]] - [[XII əsr]]lər).

[[Çalxanqala]] kəndi yaxınlığında m.ə. [[II minillik|II minilliy]]ə aid ([[Tunc dövrü|Tunc Dövrü]]) Çalxanqala yaşayış yeri və kurqanlar. [[Tənənəm]] kəndi yaxınlığında [[Paleolit dövrü|Paleolit Dövrü]]nə aid (80 - 90 min il əvvəl) düşərgə - [[Qazma mağarası]]. Mağaranın uzunluğu 22 m, eni 1.0 - 6.0 m-dir. Buradan obsidian çaxmaqdaşı, daşlı şistlərdən hazırlanmış əmək alətləri aşkar edilmişdir. Aşağı Yaycı kəndi yaxınlığında orta əsrlərə aid Qalaciq yaşayış yeri, Govurqala. Qarabağlar kəndi yaxınlığında m.ə. IV-I minilliklərə aid Damlama yaşayış yeri. Qıvraq və Yurdçu kəndləri arasında m.ə. Ill - I minilliyə aid [[Qulalıtəpə]] yaşayış yeri. Qıvraq qəsəbəsi yaxınlığında m.ə. Ill - I minilliklərə aid Qıvraq nekropolu. [[Şahtaxtı kəndi]] yaxınlığında m.ə. I minilliyə aid küp qəbirlər, m.ə. II - I minilliklərə aid Gavurqala yaşayış yeri.

== İnzibati quruluşu ==

[[Qıvraq]] qəsəbəsi – 2004-cü ildə yaradılmış rayonun inzibati mərkəzidir. Qıvraq Naxçıvan-Şərur şossesi üzərində, diyarın paytaxtı Naxçıvan şəhərindən 30&nbsp;km aralıda yerləşir. Qəsəbədən Araz çayınadək 6&nbsp;km-dir. Rayonun inzibati mərkəzi statusunu təzəlikcə alması ilə bağlı olaraq Qıvraq qəsəbəsində hələlik turistlərin qəbulu üçün infrastruktur yoxdur. Lakin, burada yerli sakinlərin evlərində qonaq qalmaq olar.

|12||'''Cəmi'''||'''25139'''

|}

 

== Əhalisi ==

== Təsərrüfatı ==

Kəngərli rayonu əsasən kənd təsərrüfatı rayonudur. Muxtar respublikada istehsal edilmiş kənd təsərrüfatı məhsullarının 9,1%-i taxıl, 8,1%-i kartof, 4,8%-i tərəvəz, 6,6%-i bostan, 4,4%-i şəkər çuğunduru, 5,9%-i üzüm, 10,7%-i ət, 11,1%-i süd, 13,5%-i yumurta, 15,5% yun Kəngərli rayonunun payına düşür. Muxtar respublikadakı qaramalın 7,9%-i, inək və camışların 10%-i, xırdabuynuzlu heyvanların 14,7%-i Kəngərli rayonunun payına düşür.

* Naxçıvan Ensiklopediyası, I cild, Naxçıvan, 2005,

* Kəngərli rayonu məqaləsi. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Kəngərli rayonu. Naxçıvan, 2008.

 

{{commonscat|Kangarli Rayon}}

{{VikiMənbə|Azərbaycanın İnzibati-ərazi vahidləri (Naxçıvan Muxtar Respublikası)}}