Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
|
||
|
Sətir 100:
Ənvər paşanın yazışmaları arasında Nuru paşanın ona 1922-ci il iyul ayının 10-da yazdığı məktub da vardır. Bu məktub Nuru paşanın Ənvər paşaya yazdığı sonuncu məktub sayılır. Çünki Ənvər paşa həmin ilin avqust ayında Orta Asiyada şəhid oldu. Nuru paşanın Berlindən Ənvər paşaya yazdığı məktub aşağıdakı kimidir:
Dünən bir məktub göndərdim. Bugün emin vasitə bulunduğumdan təkrar göndərirəm. Kazım bəy Ankarada. Mediha və uşaqlar, mən, anan buradayıq. Anan 15 gün sonra İstanbula dönəcək. Mən yarın Ankaraya mütəvəccihən hərəkət edirəm. Bir vəzifə ilə mükəlləf deyiləm. Ankarada qalmaq niyyətində deyiləm. Ancaq Avropada yaşamaq üçün ya Sultana (Ənvər paşanın xanımı nəzərdə tutulur), ya eniştəmə yük olmaq xoşuma gəlmir.
Şimdiyə qədər sizdən bir məktub alamadım. Ala bilsəydim xətti-hərəkətimi ona görə tənzim edərdim. Pək əski bir məktubunuzla Trablusa getməyi müvafiq görmüşdünüz. Məncə boşuna yorğunluq idi. Getmədim. Şimdi yanınıza gəlməyə hazıram. Hər nə qədər azərbaycanlılar və dağıstanlılar məndən yardım bəkliyorlarsa da oralarda ancaq Anadolunun və ya Avropanın yardımı ilə bir iş yapmaq mümkün olduğu üçün şimdilik fiili bir təşəbbüsdə bulunmayı zaid görüyorum.
Başladığınız işin müvəffəqiyyətlə nəticələnməsi halinda Qafqasyanın qurtarılacağı təbiidir. Bu halda əvvəla yanınıza gələrək məqsədi-müştərikin hüsuluna çalışmağı daha müvafiq buluyorum. Amcam da buraya gəldi. Kəndisi ilə bilrikdə gələcəyim təbiidir. Kamilə yazdığınız məktub və istədiyiniz hər şey hazırlandı. Bu postayla göndərilir. Mən də bilxassə Zeppelin işini əhəmiyyətlə davam edirəm. İmkan daxilində cəbbəxanasıyla birlikdə 5000 silah, 50 qədər zabit, böyücük bir təmirxana, hətta bir iki də təyyarə bir dəfədə nəql oluna biləcəkdir. Bunun üçün hər şeydən əvvəl para lazımdır. Siz 30 ila 50 min altun göndərə biləcəkmisiniz?
Zeppelin və sairənin nə qədər mal olacağını təxmin edəmiyorum. Netice-yi təhqiqatımı bu postayla yetişdirməzsəm gələcək postayla göndərərəm. Alman hökuməti Dövləti-İtilafiyyə tərəfindən sıx kontrol altında olduğundan bu kimi şeylər ancaq fazla para sərfiylə təmin oluna biləcəkdir. Almanların ekserisi Sovet Rusiyası ilə dost yaşamaq tərəfdarı olduğundan hərəkətinizin əleyhinədirlər. Hofmanlar da bunlar miyanındadır.
Zeppelin məsələsini etimadınızı qazanmış zevat vasitəsiylə həllə çalışıram. Paranı təmin etdiyiniz təqdirdə mən də bu vasitə ilə gələcəyəm. Mən Berlində pək sərbəst dolaşmıram. Ermənilər təqib edir. Biz də bir birimizdən geri durmuruq. Sizin cavabınızla birlikdə paranı və ehtiyac listəsini dörd gözlə müntəzirəm. Tanıdıqlarınızdan yanınıza gəlməsini arzu etdiyiniz zevat varsa yazınız. Bərabər gətirərim. Onlar üçün də para lazım olduöunu unutmayınız. Qardaşın.<ref name="losthero"/>}}
Məktubdan görünür ki, Nuru paşa Azərbaycan və [[Dağıstan]]la əlaqələrini kəsməyibmiş və bu bölgələrin sovet işğalından azad olması onu hələ də düşündürürdü. O, Ənvər paşanın Orta Asiyada bolşeviklərə uğurlu mübarizəsini də Azərbaycan və Dağıstanın Sovet işğalından qurtarılması üçün bir zəmin kimi qiymətləndirirdi. Ona görə də Nuru paşa həm Ənvər paşanın Orta Asiyada bolşeviklərə qarşı mübarizəsini dəstəkləyir, həm
də özü də ora yollanaraq bu mübarizəyə qoşulmaq istəyirdi. Bunun üçün Nuru paşa hətta silah və sursat hazırlaması işləri ilə də məşğul oludru. Nuru paşanın bu məktubundan az bir müddət sonra Ənvər paşa Orta Asiyada şəhid oldu və Nuru paşa yəqin elə buna görə daha Orta Asiyaya getməyi lazım bilmədi. Ənvər paşanın şəhid olması xəbərini Nuru paşa Berlində aldı və onun bu xəbəri necə qarşıladığını söyləmək çətindir. Lakin məlumdur ki, Nuru paşa qardaşı Ənvər paşaya sonsuz ehtiramla yanaşırdı, onu nəslinin böyüyü bilirdi, bütün məktublarında ona isti sözlərlə müraciət edirdi.
Nuru paşa sonralar özəl fəaliyyətini uğurla qurduqdan sonra Ənvər paşanın övladlarına
xüsusi qayğı göstərirdi. Ənvər paşanın Naciyə sultandan üç övladı var idi və onlar
| |||