Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 60:
Sentyabr ayının 12-də Nuru paşa da Ənvər paşaya məktub yazdı. Həmin məktubda o özünün və ailə üzvlərinin rastlaşdığı çətinlikləri də qısaca qələmə aldı. Nuru paşa bu məktubunda hətta hərbi və siyasi fəaliyyətlə vidalaşcağını da Ənvər paşanın nəzərinə çatdırırdı. Eyni zamanda rəssamlıqla məşğul olmaq barədə fikir söyləyirdi:
 
{{cquote|Ağabəy (Ənvər paşaya müraciət forması), ailəmizin

Ailəmizin hər fərdi ki, siz de epeyicə sıxıntılar çəkdiniz. Çox şükür ki, təhlükəsiz keçdi. Erkəklərdən məada ailəmizin qadınlarına da təziq edilir. İlk təcrübəni
Medihada yapdılar.
 
Sətir 69 ⟶ 71:
1921-ci ilin əvvəllərindən Nuru paşa öz biznesini qurmağa çalışır. O özünün emalatxanalarını qurmaqla silahların, hərbi təchizatın təmiri ilə məşğul olurdu. Bunu o, 1921-ci il aprel ayının 1-də Ənvər paşaya yazdığı məktubunda da qeyd edirdi:
 
Möhtərəm{{cquote|Əziz Ağabəyim,
{{cquote|Əziz Ağabəyim, Ərzurumda iş ocağı namı ilə metruk makinaları təmir etdirərək böyük bir emalatxana təsis etdirməkdəyəm. Metruk malzəmə o qədər çoxdur ki, Anadolu sənayesini tərəqqi etdirmək üçün lazım olan bu malzəməni işlədərək təmini mümkündür. Ocağın Trabzon və Erzincanda birər şöbələrinin təsisini və qırıq avtomobilləri təmir etdirərək Ərzurum-Trabzon, Xorasan-Qarakilsə arasında avtomobil qolları işlətməsini və Sarıqamışda metruk bulunan bir kaç hezar fabrikasının Rizə ormanlarına nəqlini təklif etdim. Nəqliyyədən gələcək karı göstərmək üçün Ərzurumdan Trabzona altı okka üçün 95 quruş nəqliyyə ücrəti alındığını və şehri üç yüz min kilo nəqliyyta olduğunu söyləmək kafidir.
 
{{cquote|Əziz Ağabəyim, Ərzurumda iş ocağı namı ilə metruk makinaları təmir etdirərək böyük bir emalatxana təsis etdirməkdəyəm. Metruk malzəmə o qədər çoxdur ki, Anadolu sənayesini tərəqqi etdirmək üçün lazım olan bu malzəməni işlədərək təmini mümkündür. Ocağın Trabzon və Erzincanda birər şöbələrinin təsisini və qırıq avtomobilləri təmir etdirərək Ərzurum-Trabzon, Xorasan-Qarakilsə arasında avtomobil qolları işlətməsini və Sarıqamışda metruk bulunan bir kaç hezar fabrikasının Rizə ormanlarına nəqlini təklif etdim. Nəqliyyədən gələcək karı göstərmək üçün Ərzurumdan Trabzona altı okka üçün 95 quruş nəqliyyə ücrəti alındığını və şehri üç yüz min kilo nəqliyyta olduğunu söyləmək kafidir.
 
Palantökən yanındakı qaz mədəni də işlədiləcək bir haldadır. Toplanılacaq sərmayə ilə qumaş və dəri fabrikaları təsisi üçün də lazım olan makinaları Avropadan gətirmək mümkün olacaqdır. Yalnız bunların həpsini yapacaq qədər oturmaq istəyirəm. Səlahiyyətlər və zehniyyət başqadır. Haqqımdakı təklifinizi bir müddət üçün mən də müvafiq buluram. Rəssamlıq və türk tarixi əsaslarını tədqiq etməyi məslək olaraq qəbul edirəm. Burada başladığım işin əsasını qəsir müddətdə bitirəcəyimə qaniyəm. Ərzruym iş ocağı quruldu. Ermənilərdən iğtinam edilən 12 milyon ingilis fişəngini təhlil üçün bir makina yapdım. Müvəffəqiyyət hasil oldu. Boş qovanları imha etmək üçün də makinalar yapılmaqdadır. Tökməxanamız gündə 120 metr qumaş çıxarır. Hər gün təzayüd etməkdə. Ərzincandakı xarab fabrikdən bir miqdar makina təmin etdirə bilərsək qumaş hasilatı daha çox artacağına qaneyəm. Berlinə getmək üçün bir az müşkülat çəkəcəyəm. Əvvəla yol parası lazım.
Sətir 79 ⟶ 83:
Bu məktubda da Nuru paşa qeyd edirdi ki, o, emalatxana açsa da, onun maliyyə sıxıntıları qalmaqda idi və hətta [[Berlin]]ə getmək üçün onun lazımi qədər pulu yenə də yox idi. Sonra da işlətdiyi emalatxanaların [[Rusiya]]da da şöbəsini açmaq fikrinə düşmümüşdü. Amma məlumdur ki, Nuru paşa [[Almaniya]]ya səfər etsə də Rusiyaya səfər etmədi.
 
1921-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq Ənvər paşanın ailəsinə və yaxınlarına qarşı təzyiqlər bir qədər də artdı. Çünki 1921-ci il mart ayının 12-də [[Türkiyə Böyük Millət Məclisi]] Nuru paşanın və Ənvər paşanın Anadoluya gəlməsini qadağan edən qərar qəbul etdi. Ona görə Ənvər paşanın yaxınlarına qarşı da müəyyən sıxıntılar möcud idi. Ənvər paşanın yaxınlarından bəziləri Avropaya köçmüşdülər. Nuru paşanın Ənvər paşaya
1921-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq Ənvər paşanın ailəsinə və yaxınlarına qarşı
yazdığı məktubuna görə demək olar ki, Nuru paşanın da Avropaya köçmək məsələsi qalxımışdı. Ənvər paşa kiçik qardaşı Kamilə 1921-ci il avqustun 10-da yazdığı məktubunda da Nuru paşanın Berlinə gələ biləcəyinə işarə edilir. Amma Nuru paşa uzun müddər Berlində qalmağı qəbul etməyib. Ənvər paşaya 22 avqust tarixli məktubunda Nura paşa yazırdı:
təzyiqlər bir qədər də artdı. Çünki 1921-ci il mart ayının 12-də Türkiyə Böyük Millət
 
Məclisi Nuru paşanın və Ənvər paşanın Anadoluya gəlməsini qadağan edən qərar qəbul
{{cquote|Möhtərəm Ağabəyim,
etdi. Ona görə Ənvər paşanın yaxınlarına qarşı da müəyyən sıxıntılar möcud idi. Ənvər
 
paşanın yaxınlarından bəziləri Avropaya köçmüşdülər. Nuru paşanın Ənvər paşaya
Dünən bir məktub göndərdim. Bugün emin vasitə bulunduğumdan təkrar göndərirəm. Kazım bəy Ankarada. Mediha və uşaqlar, mən, anan buradayıq. Anan 15 gün sonra İstanbula dönəcək. Mən yarın Ankaraya mütəvəccihən hərəkət edirəm. Bir vəzifə ilə mükəlləf deyiləm. Ankarada qalmaq niyyətində deyiləm. Ancaq Avropada yaşamaq üçün ya Sultana (Ənvər paşanın xanımı nəzərdə tutulur), ya eniştəmə yük olmaq xoşuma gəlmir.
yazdığı məktubuna görə demək olar ki, Nuru paşanın da Avropaya köçmək məsələsi
 
qalxıbmış. Ənvər paşa kiçik qardaşı Kamilə 1921-ci il avqustun 10-da yazdığı
Buradakıların bizlərə qarşı pər hüsnü-nəzər yox. Ancaq mənə bir şey dedikləri də yox. Bu son mücadilə əsasında kəndi istəyimlə məmləkəti tərk etmək istəmirəm. Məcburiyyət görürsəm tərk edəcəyim təbiidir. Anan maaşının qət olacağını zənn edir. Mən kəndisinə məalasef baxacaq halda deyiləm. Bunun üçün kəma fis-sabiq kəndisinə para verilməsini istəyir. Avropaya keçməyəcək olursam evlənmək istəyirəm. Karçıbaşıların Həmidə xanımın qızı varmış. Gözəlçə və daha gənc olduğu üçün hoppalaşmamış. Mən də başqa dürlüsü ilə yaşayamam. Babası Tahir paşanın tügəngçilərindən ana tərbiyəsi iyi. Paraları yox. Prinses İffət xanımın qızı da var. Amma həvayi meşreb olmuş...<ref name="losthero"/>}}
məktubunda da Nuru paşanın Berlinə gələ biləcəyinə işarə edilir. Amma Nuru paşa
 
uzun müddər Berlində qalmağı qəbul etməyib. Ənvər paşaya 22 avqust tarixli
1921-ci ilin avqust ayında Nuru paşa Ankaraya gələndə səhhətində problemlər var idi. Ənvər paşanın yazışmalarından aydın olur ki, bir müddət sonra Nuru paşanın səhhətinin yaxşılaşmışdır. Amma görünür Nuru paşanın xəstəliyi ciddi idi və Berlində olarkən səhhətinin müalicəsi ilə də məşğul olmuşdu. Onun Berlinə gəlməsi 1922-ci ilin ilk aylarına təsadüf edir. Nuru paşanın Berlinə gəlməsinin nə ilə bağlı olduğunu söyləmək çətindir. Çünki Nuru paşa xəstəliyini müalicə edəndən dərhal sonra heç də Türkiyəyə qayıtmadı və bir də 1923-cü ildə Türkiyəyə döndü.
məktubunda Nura paşa yazırdı:
 
Məlumdur ki, Ənvər paşanın xanımı Naciyə xanım, Ənvərin uşaqları və qardaşı Kamil bəy Berlində yaşayırdılar. Ənvər özü bu zaman artıq Orta Asiyada idi və burada bolşeviklərə qarşı mübarizə aparırdı. Ənvərin qardaşı Kamil bəy Ənvərin ailəsinin qayğısını öz üzərinə götürmüşdü. Nuru paşa Berlinə gələndə Naciyə xanımla Kamilin yanında qaldı. Səhhətinin müalicəsini Nuru paşa Münhendəki sanatoriyada davam etdirdi.
 
Berlində olarkən Nuru paşa qardaşı Ənvər paşa ilə də məktublaşırdı. Bu məktublaşma fəal olmasa da, hər halda onların arasında əlaqə qırılmamışdı və Nuru paşa qardaşı Ənvər paşanın türkçülük uğrunda bolşevizmə qarşı mübarizəyə qoşulmasını rəğbətlə qarşılayırdı. Eyni zamanda öz həyatını və fəaliyyətini də Ənvər paşanın tövsiyələri əsasında qurmağa çalışırdı.
 
Ənvər paşanın yazışmaları arasında Nuru paşanın ona 1922-ci il iyul ayının 10-da yazdığı məktub da vardır. Bu məktub Nuru paşanın Ənvər paşaya yazdığı sonuncu məktub sayılır. Çünki Ənvər paşa həmin ilin avqust ayında Orta Asiyada şəhid oldu. Nuru paşanın Berlindən Ənvər paşaya yazdığı məktub aşağıdakı kimidir:
 
Möhtərəm Ağabəyim
Dün bir məktub göndərdim. Bugün emin vasitə bulunduğumdan təkrar
göndərirəm. Kazım bəy Ankarada. Mediha və cocuqlar, mən, anan buradayız.
Anan 15 gün sonra İstanbula dönəcək. Mən yarın Ankaraya mütəvəccihən hərəkət
edirəm. Bir vəzifə ilə mükəlləf deyiləm. Ankarada qalmaq niyyətində deyiləm.
Ancaq Avropada yaşamaq üçün ya Sultana ( Ənvər paşanın xanımı nəzərdə tutlur
– M.S.), ya eniştəmə yük olmaq xoşuma gəlmir.
Buradakıların bizlərə qarşı pər hüsnü-nəzər yox. Ancaq mənə bir şey dedikləri də
yox. Bu son mücadilə əsasında kəndi istəyimlə məmləkəti tərk etmək istəmirəm.
Məcburiyyət görürsəm tərk edəcəyim təbiidir. Anan maaşının qət olacağını zənn
edir. Mən kəndisinə məalasef baxacaq halda deyiləm. Bunun üçün kəma fis-sabiq
kəndisinə para verilməsini istəyir. Avropaya keçməyəcək olursam evlənmək
istəyirəm. Karçıbaşıların Həmidə xanımın qızı varmış. Gözəlcə və daha gənc
olduğu üçün hoppalaşmamış. Mən də başqa dürlüsü ilə yaşayamam. Babası Tahir
paşanın tügəngçilərindən ana tərbiyəsi iyi. Paraları yox. Prinses İffət xanımın qızı
da var. Amma həvayi meşreb olmuş.
1921-ci ilin avqust ayında Nuru paşa Ankaraya gələndə səhhətində problemlər var imiş.
Ənvər paşanın yazışmalarından aydın olur ki, bir müddət sonra Nuru paşanın səhhətinin
yaxşılaşmışdır.
Amma görünür Nuru paşanın xəstəliyi ciddi imiş və Berlində olarkən səhhətinin
müalicəsi ilə də məşğul olmuşdu. Onun Berlinə gəlməsi 1922-ci ilin ilk aylarına təsadüf
edir. Nuru paşanın Berlinə gəlməsinin nə ilə bağlı olduğunu söyləmək çətindir. Çünki
Nuru paşa xəstəliyini müalicə edəndən dərhal sonra heç də Türkiyəyə qayıtmadı və bir
də 1923-cü ildə Türkiyəyə döndü.
Məlumdur ki, Ənvər paşanın xanımı Naciyə xanım, Ənvərin uşaqları və qardaşı Kamil
bəy Berlində yaşayırdılar. Ənvər özü bu zaman artıq Orta Asiyada idi və burada
bolşeviklərə qarşı mübarizə aparırdı. Ənvərin qardaşı Kamil bəy Ənvərin ailəsinin
qayğısını öz üzərinə götürmüşdü. Nuru paşa Berlinə gələndə Naciyə xanımla Kamilin
yanında qaldı. Səhhətinin müalicəsini Nuru paşa Münhendəki sanatoriyada davam
etdirdi.
Berlində olarkən Nuru paşa qardaşı Ənvər paşa ilə də məktublaşırdı. Bu məktublaşma
fəal olmasa da, hər halda onların arasında əlaqə qırılmamışdı və Nuru paşa qardaşı
Ənvər paşanın türkçülük uğrunda bolşevizmə qarşı mübarizəyə qoşulmasını rəğbətlə
qarşılayırdı. Eyni zamanda öz həyatını və fəaliyyətini də Ənvər paşanın tövsiyələri
əsasında qurmağa çalışırdı.
Ənvər paşanın yazışmaları arasında Nuru paşanın ona 1922-ci il iyul ayının 10-da
yazdığı məktub da vardır. Bu məktub Nuru paşanın Ənvər paşaya yazdığı sonuncu
məktub sayılır. Çünki Ənvər paşa həmin ilin avqust ayında Orta Asiyada şəhid oldu.
Nuru paşanın Berlindən Ənvər paşaya yazdığı məktub aşağıdakı kimidir:
Sevgili Ağabeyciyim.
Şimdiyə qədər sizdən bir məktub alamadım. Ala bilsəydim xətti-hərəkətimi ona

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023