Vikipediya:Məsuliyyətdən imtina: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Molla Nəsrəddin lətifələrində “variant” problemi
k Melahethuseynova tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Natuur12 tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
Sətir 1:
{{Məsuliyyətdən imtina}}
Molla Nəsrəddin lətifələrində
<div style="padding:20px; text-align:center; border:2px solid #999; background:#fffff0; margin:0px 0px 20px 0px; font-size:150%; font-weight:bold;">{{nobr|Vikipediya məlumatların dəqiqliyinə təminat vermir}}</div>
“variyant” problemi
 
Hamının redaktəsinə açıq olan internet-ensiklopediya — '''Vikipediya''' könüllü surətdə çalışan və insan biliklərinin ümumi bazasını formalaşdıran şəxslərin və qrupların bir araya gəldiyi cəmiyyətdir. Vikipediyanın quruluşu İnternetə çıxışı və brauzeri olan istənilən şəxsə onun məzmununu dəyişmək imkanı verir. Ona görə də nəzərə alın ki, burada yer alan məlumatlar müvafiq sahələrdə bilikləri olan peşəkarlar tərəfindən yoxlanılmamış ola bilər. Bu isə o deməkdir ki, Vikipediyada istənilən mövzu ilə bağlı məlumatlar tam dolğun, dəqiq və etibarlı sayılmır.
Türkiyədəki folklorşünaslıq araşdırmalarında səbəblərini saymağı lazım bilmədiyimiz bir daxili özünə qapanmanın varlığından söz edə bilərik. Bu daxili özünə qapanma iki önəmli mənfi nəticə doğurmuşdur. Birincisi; dünya folklorşünaslıq araşdırmalarının nəzəri və metodoloji inkişafa ayağlaşmamış, ikincisi; türk dünyasının folklorşünaslıq nümunələrini müqayisəli təhlil etmək yerinə Anadolu ilə məhdudlaşdırılmağa üstünlük verilmişdir. Bu çatışmazlıqları görən az sayda tənqidçilərin apardığı metodik və müqayisəli araşdırma isə ümumi istiqaməti dəyişdirməyə kifayət etməmişdir.
 
Folklorşünaslığın bir elm olaraq formalaşdığı əsrimizin başında köklü bir tarixi keçmişə sahib olduqlarını müdafiə edən millətlərin geniş olaraq istifadəni üstün saydıqları “Tarixi Coğrafi Fin metodu” Türkiyədə də qəbul edilmişdir. Bu metodun ən qabarıq özəlliyi ələ alınan mövzunun tarixi dərinlik və coğrafi genişlikdə dil və mədəniyyət sərhədlərinə bağlı qalamdan bütün variyantlarından yararlanaraq ilk formasına çatmağa çalışmaqdır. Urform və ya Urtip əldə etmək istiqamətində bu metodun folklor araşdırmaları üçün təmin etdiyi ən böyük təstək folklor mətinlərinin toplanması və tarixi və coğrafi baxımdan bir nizama salınması olduğunu demək olar. (Krohn 1996:VIII) Türk folklor araşdırmalarında bir neçə istisna xaric tutularsa geniş olaraq istifadə edilən bu üsul günümüzə qədər istifadəliliyini edilən araşdırmalara baxıldığı zaman görüləcəkdirki böyük ölçüdə qorunmuşdur. Türk folklorşünaslığı araşdırmalarının öncüllərindən biri olan Köprülü tərəfindən daha çox yaradıcıları bəlli olan fərdi yaradıcılıq nümunələrinə daha çox tətbiq edilən bu metod günümüzə qədər böyük ölçüdə qəlibləşmiş bir “şəxs” və “əsər” təhlil etmə üsulu olaraq gəlib çatmışdır. Tarixi Coğrafi Fin üsulunda müqayisəyə əsaslanan mətin önəmli ikən zaman içində bu metod bizdə mətni ikinci plana itələyən bir “şəxs araşdırması” şəklinə çevrilmişdir. Beləcə folklorşünaslıq mətnini yaradan və ya yaratdığı qəbul edilən şəxs (ozan,aşıq,şair,hekayəçi,lətifə tipi....) araşdırmanın mərkəzinə qoyulmuşdur. Sağlam bir bioqrafiya təsbiti nəzərdə tutulacaq son hədəf olaraq görülmüşdür. Araşdırılan folklorşünaslıq nümunə qəhrəmanı bəlli bir tarix kəsiyinə və bəlli bir coğrafiyaya yerləşdirildikdən sonra müəyyənləşən həyat hekayəsinə uyğun olmayan bütün variant və mövzular seçilməyə çalışılmışdır.
Bununla belə Vikipediyada lazımlı və dəqiq məlumatların az olduğunu da demək olmaz. Amma siz bilməlisiniz ki, <u>Vikipediya ondakı məlumatların dəqiqliyinə heç cür tam təminat verə bilməz.</u> Bu məlumatlar siz onları oxumamışdan cəmi bir neçə saniyə əvvəl dəyişdirilə, zərərli redaktələrə məruz qala və ya fikirləri sizi maraqlandıran elm sahəsində ümumi qəbul olunmuş fikirlərdən fərqlənən biri tərəfindən yazıla bilər.
“Tarixi Coğrafi Fin” üsulunu mənimsəyən müqayisəli nəzəryiyyənin xaricində qalan Antropoloji nəzəriyyə, Psixoanaltik Folklor nəzəriyyəsi, Struktur nəzəriyyə və Performans nəzəriyyə (Dorson 1984,Ben Amos 1997 Honko 2000) kimi nəzəriyyələr və bu nəzəriyyələrlə bağlı üsullar türk folklorşünaslıq araşdırmalarında üstünlük qazanmşdır. Halbuki bu nəzəryələrlə əsrimizdə daha yaxşı inkişaf etmiş folklorşünaslıq araşdırmaları folklorşünaslıq nümunələrinə çox fərqli cəbhələrdən baxılmasını ortaya qoyurdu.
 
Türk folklor araşdırmalarında bugün içində olduğumuz ikinci düyüm sahənin Anadolu və yaxın çevrəsi olaraq müəyyənləşməsidir. Edilən hər araşdırmada bir tarixi başlanğıcdan hərəkətlə Anadoludakı dəyişmə və inkişaf izlənməkdədir. Türkcənin danışıldığı geniş coğrafiiyanın yaşayan folklor nümunələri incələmələrdə lazımı yeri almamaqdadır. Sovetlər Birliyinin dağılıb dəmir pərdənin qalxmasından sonra bu böyük əskiklik daha açıq bir şəkildə ortaya çıxmağa başlamışdır. Sovetlər Birliyinin dağıldığı yeni dövrə qədər Anadolu ilə əlaqələndirdiyimiz Dədə qorqud, Koroğllu, Ərçişliəmrah, Molls Nəsrəddin kimi folklor mövzularımızın Türk dünyasının olduqca geniş bir ərazisində şifahi ənənə şəraitində çox fərqli şəkillərdə yaşamaqda olduğunu daha yaxından görmə imkanına sahib olduq. Heç şübhə yoxdur ki, bu yeni vəziyyət yeni folklorşünaslıq yanaşmalarını mənimsəmək nöqtəsində bizi çətinə salmaqdır. Çünki təməl götürdüyümüz daha əvvəlki məlumatlar dəyərləndirməyi gözləyən folklorşünaslıq nümunələri halına gəlmişdir.
Biz məqalələrin daha çox etimad doğuran versiyalarının yoxlanılıb seçilməsi üçün çalışırıq, amma bununla belə biz dəqiqliyə zəmanət verə bilmərik. Bizim ən böyük nailiyyətimiz istifadəçilərin etimadını qazanıb [[Vikipediya:Seçilmiş məqalələr|seçilmiş məqalə]] statusu alan məqalələrimizdir. Ancaq hətta bu məqalələr də siz onları oxumağa başlamamışdan bir neçə saniyə əvvəl kimlərsə tərəfindən zərərli redaktələrə məruz qala, məzmunu təhrif edilə bilər.
Sözün burasında mövzunu Molla Nəsrəddinə gətirərək üsulumuzu müəyyən etməyə çalışaq. Türkiyədə Molla Nəsrəddin mövzusunda aparılan araşdırmalar ona Sivrihisar ilə Akşehir arasında XIII əsirdə bir həyatı uyğun görmüşdür. Bu təməl üzərində edilən araşdırmalar başqa coğrafiyalardakı başqa söyləmə şəraitlərində Molla Nəsrəddin lətifələrini “sonradan yaranmış lətifələr” olaraq ələ almış, hətta çoxunu müəyyənləşən müxtəlif kriteriyalara tabe olmaması səbəbi ilə uydurma qəbul edib, yox saymağı üstün tutmuşdur. Şərqi Türküstanda, Qazaq bozqırında, Buharada, Azərbaycanda və ya başqa bir Türk coğrafiyasında bugün də yaşamaya davam edən canlı Molla Nəsssrəddin nəzərlərdən qaçmışdır. Buralardakı Molla Nəsrəddin lətifəələrinin bir bölümü Anadoludakı lətifələrə bənzəyir. Ancaq, Anadoluda qarşılaşdığımız lətifələrin sayıda az deyildir. Üstəlik buralardakı Molla Nəsrəddin lətifələridə tarixi və coğrafi məkan və bəzək dəyişərək Molla Nəsrəddin eşşəkdən düşürdülüb ata mindirilmişdir. Bu lətifələrlə birlikdə xalqın yaddaşında yaşayan əfsanələrdə Molla Nəsrəddin anadan gəlmə o ərazilərin insanı olaraq görülür. Folklorşünaslıq dinamizmi içində xalq bunu mənimsəməkdə və Mola Nəsrəddini bu söyləmə şəraiti içində yaşatmaqdadır.
 
Əgər günümüzün folklorşünası Türk dünyasının bugünkü vəziyyətdə urform arayışında israr edər və bütün metodologiyasını bunun üzərinə qurarsa iki baxımdan səhv bir yol izləmiş olar düşüncəsindəyəik. Birincisi, XIII əsrdə Anadoluda “molla” və ya “hoca” ləqəbi ilə yaşadığı mənimsənilən Molla Nəsrəddini inkişaf etdirib gələcəyə daşımamıza mane olur. İkincisi, Molla Nəsrəddin külliyətini Anadoluyu əsas alaraq götürsək digər türk coğrafiyalarındakı lətifə və əfsanələri dəyərləndirməmiş olarıq. Bu yanaşmanın doğuracağı nəticə isə “Molla Nəsrəddin sizin deyil bizimdir” kimi mənasız bir müzakirənin başlaması və birləşdirici mədəniyyət ünsürlərinin ayrılmaya xidmət etməsi olur.
 
[[Kateqoriya:Vikipediya]]
Türk folklorşünaslıq araşdırmacısı Türk dünyasının hansı tərəfində olursa-olsun Molla Nəsrəddinə bağlanan hər lətifəni, hər həyat hekayəsini və əfsanəni hər hansı bir təsdiqləyici, kiçildici, rəddedici, düzəltici, mənimsəyici və ya bəyənici subjektiv baxışa tabe etdirmədən tədqiqat öncədən hökümsüzlüyünü göstərməlidir. Yeri gəlmişkən Tarixi Coğrafi Fin üsulunun hədəfə çatmaqda bir ara nümunə adı olaraq aldığı “ variant” terminin Molla Nəsrəddin lətifələrinin Türk dünyasındakı şəkillənmənin izah etmədə istifadə olunması lazımlığını ifadə etməliyik. Çünki variant termini folklor araşdırmalarında hər zaman “əsl mətin” axtarışını da bərabərində gətirməkdədir. Halbuki, Molla Nəssrəddin lətifələrinin hər söyləmə şəraitində yaşayan nümunələri öz başlarına bir-bir əsl mətin səciyyəsindədir. Akşehir gölünə yogurt mayalayan Molla nəsrəddin Anadolu üçün nə qədər gərçəksə unutmayaq ki, Buharada onu Timurla qarşılaşdıran Özbek üçün də o qədər gərçəkdir. Türk düntyasının folklor nümunələrini qarşılaşdırmalı olaraq incələməkdə olan folklor araşdırıcısı hər söyləmə şəraitində öz özəl şərtləri üçün dəyərləndirməlidir. Bunun üçündə “əsil mətin” və “variant” müzakirələrindən uzaq bir üsul seçərək nəzəryəsini inkişaf etdirməlidir.
Variant terminin söyləmə şəraitləri arasında ixtilaf yaratacağını söyləmişdik. Sadəcə ixtilaf baxımından deyil nəzəryəmizi doğru qurmaq baxımından davariyant terminindən uzaq durmalıyıq. Çünki Kaşqada anladılan Molla Nəsrəddin lətifələrində “Molla Nəsrəddin Sivrihisarda bir gün” deyə bir ifadə yoxdur. Yəni lətifələrdəki Molla Nəsrəddin lətifənin söyləndiyi coğrafiyaya yerləşməkdə və o coğrafiyanın bir fərdi olaraq qarşımıza çıxmaqdadır. Biz objektiv bir folklorşünas olaraq əgər varsa doğru olduğunu müdafiə etdiyimiz tarixi məlumatımızı ortaya qoyaraq bunun yalnış olduğunu isbata çalışmaya çalışmamalıyıq. Bizim üçün xalqın təqdim etdiyi mətin və mətnin söylənmə şəraiti əsasdır. Bunun üçün folklorşünas dinlədiyi hər Molla Nəsrəddin lətifəsini əsl mətn olaraq qeyd etməlidir. Bu mətin türk dünyasının başqa guşəsindəki bənzərləri isə “variant mətin” və ya “ortaq mətn” olaraq adlandırılmalı, hər cür dəyərləndirmə eyni məsafədən edilməlidir.
Hansı əsrdə və hansı coğrafiyaya bağlanırsa bağlansın bugün və ya gələcəkdə bir Molla Nəsrəddin prototipinin mübahisəyə əsas bəhanə şəklində ortaya çıxması belə bu yanaşma tərzini zəiflətməz. Çünki folklorşünaslıq disiplini tarixi və məlumat və mətnin yanında yaşayan folklorşünas nümunələrini və söyləmə şəraitini incələyən nəzəriyyələr inkişaf etmişdir. Bu nəzəriyyələr isə urform arayışının mənimsəməyə və parçalanmaya istiqamətlənmiş təsirinin əksinə türk dünyasını mədəni ortaq dəyərlər ətrafında birləşdirməyə daha yatımlı görünməkdədir.
Günümüzün folklorşünası urform aramadan tarixi dərinliyi və coğrafi genişliyi araşdırmalı, türk dünyasında qarşılıqlı bir üsul izləməli və əldə etdiyi mətnləri ortaq mətn olaraq incələməlidir. Molla Nəsrəddin lətifələrinin araşdırılmasında da bu cür bir üsulun istifadə olunmasının keçərli, ağıllıca və doğru olduğu fikrindəyik.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Vikipediya:Məsuliyyətdən_imtina"

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023