Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 71:
 
== Ərazi ==
Asiyanın cənub – qərbində, [[Qara dəniz]] və [[Aralıq dənizi]] arasında, Anadolu yarımadasında yerləşir. Türkiyə Statistika İnsitutunun məlumatına əsasən daxili su hövzələri ilə birlikdə ölkənin ümumi ərazisi 783562.38&nbsp;km² təşkil edir ki, bunun da 769603.74&nbsp;km²-i quru, 13958.64&nbsp;km²-i isə daxili su hövzələridir.<ref>[http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloOlustur.do# "Area of regions (including lakes), km²".] Regional Statistics Database. Turkish Statistical Institute. 2002. Retrieved: 2015-01-15. Or look here [http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloOlustur.do?6578706f7274=1&d-4326216-e=2 XLS.]</ref>
 
Türkiyə şərqdən [[Gürcüstan]], [[Ermənistan]], [[Azərbaycan]] və [[İran]], cənubdan [[İraq]] və [[Suriya]], qərbdən [[Yunanıstan]] və [[Bolqarıstan]] ilə həmsərhəddir. Ölkənin [[Mərmərə dənizi|Mərmərə]], [[Egey dənizi|Egey]], [[Aralıq dənizi|Aralıq]] və [[Qara dəniz]]lərlə əhatə olunması ona dünya okeanına çıxış imkanı verir. Ən uca dağı [[Ağrı dağı]], ən böyük gölü [[Van gölü]]dür.<ref>[http://www.vidsbook.com/turk/turkiye-tanitim-filmi1344885111 Turkiye Tanıtım Videosu Göller ve Dağlar ]</ref>
 
Ölkə 7 bölgəyə və 81 vilayətə ayrılır. Ölkənin[[Ölkə]]<nowiki/>nin şimalında [[dəniz iqlimi]] hakimdir, cənubuna Aralıq dənizi iqlimi hakimdir və mərkəz və şərq hissəsində isə quru bozqır tipli kontinental iqlim hakimdir.
 
=== İnzibati-ərazi bölgüsü ===
Sətir 93:
 
=== Dil ===
Türkiyə Respublikasının rəsmi dövlət dili [[Türk dili]]dir. Türkiyə türkcəsi, [[Azərbaycan]] türkcəsinə çox yaxındır. Türkiyədə rəsmi olaraq İstanbul şivəsi əsas alınmışdır.
{{bar box
|title= Kondanın sorğusuna əsasən<br />Türkiyədə 18 yaşdan yuxarı<br />olan əhali arasında ən çox<br />danışılan 5 dil (2006)<ref>[http://www.milliyet.com.tr/2007/03/22/guncel/agun.html 55 milyon kişi 'etnik olarak' Türk] — 22 Mart 2007 tarihli Milliyet gazetesi</ref>
Sətir 130:
XIX əsrin sonlarında zəif idarəçilik,imperiya tərkibində seperatçılığın güclənməsi və Avropa ərazisində [[Osmanlı]]nın vaxtaşırı məğlubiyyəti İmperiyanı hədsiz zəiflətdi. Zəifləməkdə olan İmperiya [[Birinci dünya müharibəsi]]ni uğursuzluqla başa vurdu. Müharibədən sonrakı dövrdə Avropa dövlətlərinin öz aralarında imzaladıqları müqavilələrin faktiki məqsədi Osmanlı Türkiyəsinin bölüşdürülməsi idi. [[İzmir]] [[Yunanıstan]]ın payına düşmüşdü və [[15 may]] [[1919]]-cu ildə yunanlar İzmirə daxil oldular. Bundan sonra Türkiyədə professional hərbiçi [[Mustafa Kamal Atatürk]] paşanın başçılğı ilə Azadlıq hərəkatı başlandı.
 
İkinci dünya müharibəsi başlayanda Qərb dövlətləri [[SSRİ]] ilə Almaniyanı[[Almaniya]]<nowiki/>nı Türkiyə vasitəsilə toqquşdurmağa can atırdılar. Buna görə də Türkiyə [[Sovet]] hökümətinə də qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə imzalamağı təklif etdi. SSRİ bu müqavilə vasitəsilə İngiltərə və Fransa ilə əlaqə yarada bilərdi. Lakin özünü bitərəf elan edən SSRİ bu təklifi rədd etdi. O, əvəzində Türkiyəyə [[Qara dəniz]] və boğazlar rayonunda qarşılıqlı yardım haqqında ikitərəfli saziş təklifini irəli sürdü. Türkiyə isə bu təkliflə razılaşmadı. 1939-cu il oktyabrın 19-da Türkiyə İngiltərə və Fransa ilə qarşılıqlı yardım haqqında hərbi müqavilə imzaladı. Müqaviləyə görə, [[Aralıq dənizi]] zonasında hər hansı bir təcavüz aktı törədildikdə Türkiyə bu dövlətlərlə səmərəli əməkdaşlıq öhdəliyini öz üzərinə götürürdü. Bununla da o, Almaniya ilə müharibə vəziyyətində olan ingilis-fransız blokuna qoşulmuş oldu. SSRİ üzerinə hücum edənə qədər [[Almaniya]] tərəfindən Avropanın əksər hissəsinin işğal edilməsi Türkiyəni narahat etməyə bilməzdi. 1940-cı ilin fevralında Türkiyə Böyük Millət Məclisi "Milletin müdafiəsi haqqında" qanun qəbul etdi. Bu qanuna görə hökümətə iqtisadiyyatı hərbi rels üzərinə keçirmək və hərbi dövrün ordusunu yaratmaq üçün fövqəladə səlahiyyətlər verilirdi.
 
===İkinci dünya müharibəsi dövrü===
Sətir 140:
===Avropalı dövlətlərlə müttəfiqlik===
[[Şəkil:Roosevelt Inonu Churchill.jpg|thumb|right|200px|[[İkinci Qahirə konfransı|İkinci Qahirə Konfransı]]nda ABŞ prezidenti (Dövlət Başçısı) Roosevelt, Türkiyə Respublikasının Prezidenti İnönü və İngiltərə Baş naziri Churchill (3 dekabr 1943), [[Qahirə]].]]
1942-ci ildə qəbul olunmuş qanuna əsasən əmlak üzərinə fövqəladə vergi qoyulmuşdu. Vergini ödəməyənlərin əmlakı müsadirə olunurdu. Hökumət, həmçinin kəndlilərin taxıl ehtiyatını müsadirə edir ve məhzulun 20-50%-nin aşağı qiymətlə dövlətə satılmasını məcburi surətda tətbiq edirdi. Müharibə illərində Türkiyədə bəzi qanunlara əlavələr edilmişdi. Polis xidməti haqqında qanunda polisə istədiyi vaxt hər hansı bir şəxsi həbs etmək hüququ verilmişdi. [[İstanbul]], [[Çanaqqala]], [[Qocaeli]], [[Ədirne]], [[Qırxlareli]] və [[Tekirdağ]]da fövqəladə, Sovet İttifaqı ila sərhəd olan vilayətlərdə isə hərbi vəziyyət elan olunmuşdu. Türkiyənin bəzi hakim dairələrinin faşistpərəst siyasəti ölkənin mütərəqqi qüvvələrinin müqavimətinə rast gəldi. Gələcəkdə təcrid olunmamaq və ölkə ictimaiyyatinin narazılığını aradan qaldırmaq məqsədilə Türkiyə höküməti 1944-cü il avqustun 2-də Almaniya ilə diplomatiK əlaqələri kəsdi. [[İngiltərə]] və [[ABŞ]] gələcək planlarında Türkiyəyə böyük əhəmiyyət verirdilər. 1943-cü ilin sonunda ABŞ prezidenti [[Franklin Delano Ruzvelt]] va İngiltərənin baş naziri [[Uinston Çörçill|Çörçill]] [[Qahirə]]də Türkiyə prezidenti [[İsmət İnönü]] ilə görüşdülər. Görüşdə Türkiyənin Balkanlarda[[Balkan yarımadası|Balkan]]<nowiki/>larda müharibədə iştirakı məsələsi müzakirə olundu. Lakin 1944-cü ilin payızında Balkan dövlətlərinin Sovet ordusu tərəfindən işğalçılardan azad edilməsi ingilis-amerikan planını pozdu. Onlar yalnız Yunanıstanda köhnə rejimi xilas edə bildilər. ABŞ və İngiltərənin təhriki ilə Türkiyə 1945-ci ilin fevralında Almaniya və [[Yaponiya]]ya müharibə elan etdi. Bu addım simvolik səciyyə daşısa da, Türkiyəni beynalxalq aləmdə təcrid olmaqdan xilas etdi.
 
== Siyasət ==
Sətir 147:
== İqtisadiyyat ==
[[Şəkil:LeventView.jpg|thumb|right|150px|[[Levent]], İstanbul maliyyə mərkəzi]]
Qurtuluş illərində Osmanlı Dövlətinin çöküş vaxtında savaş məğlubiyyətləri keçmişiylə başlayan [[Türkiyə iqtisadiyyatı]] 1923-cü ildən sonrakı illərdə ağır vəziyyətdə idi. İstanbul və İzmirdən başqa digər heç bir sənaye şəhəri və təhsil mərkəzi mövcud deyildi. Ən həyati vacib məhzullar belə ölkədə istehsal olunmurdu. 12 milyonluq əhalinin əksəriyyəti,ilk növbədə yoxsul insanlar,savadsız idi.Anadoludaki böyük torpaq sahibləri də sənaye burjaziyasını yaratmaqda maraqlı deyildilər.Hazırda Türkiyənin qarşısında 2023-cü ilədək dünyanın on ən böyük iqtisadiyyatından birinə sahib olmaq hədəfi var.
 
== Təsərrüfat sahələri ==
Türkiyə - sənaye-aqrar ölkəsidir. XX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq Türkiyədə gətirilmə xammal və müəssisələrin köçürülməsi və ya bu ölkədə məhsullarını istehsal etməsi sayəsində emaledici sənaye yüksək inkişaf edir. Qara və [[əlvan metallurgiya]], neft emalı ([[İzmir]] şəhərində), kimya (Bandırma şəhərində), tikinti materialları istehsalı, yüngül ([[toxuculuq]]), yeyinti sənayesi fərqlənir. İstilik Elektrik Stansiyaları (İES) əsas elektrik enerjisi istehsalı mənbəyidir, həmçinin bu stansiyalar kömürlə işləyir. Suriya ilə sərhəddə, [[Fərat çayınınçayı]]<nowiki/>nın üzərində böyük hidroenerji kompleksi (SES) yaradılmışdır (həm Suriya, həm də Türkiyə istifadə edir). [[Neft]] və [[qaz]] idxal olunur. [[Elektrotexnika]] və [[elektronika]] sənayesi yüksək səviyyədə inkişaf etmişdir. Türkiyədə kənd təsərrüfatı da inkişaf etmişdir. Kənd təsərrüfatında əkinçilik heyvandarlığa nəzərən xüsusilə seçilir. Anadolu yaylası kənd təsərrüfatının inkişafı baxımından əlverişlidir. Ərazidə [[pambıq]], [[günəbaxan]], şəkər çuğunduru, [[zeytun]], [[fındıq]], [[tütün]], [[üzüm]], [[dənli bitkilər]] ([[buğda]], [[arpa]], [[qarğıdalı]], [[çəltik]], [[vələmir]]) becərilir. “Samsun” və “Trabzon” növlü tütünlər, həmçinin fındıq əkininə görə dünyada seçilir. Türkiyə pambıq yığımına görə dünyada VI (0,8 mln ton), buğdaya görə dünyada IX (20 mln ton), [[Şəkər çuğunduru|şəkər çuğundur]]<nowiki/>u yığımına görə isə IV-dür (2,7 mln ton). Heyvandarlıqda qoyunçuluq (anqor tiftiyi), quşçuluq və maldarlıq inkişaf etmişdir. Türkiyə nisbətən inkişaf etmiş nəqliyyat şəbəkəsinə malikdir. Daxili sərnişin və yük daşımalar əsasən avtomobil nəqliyyatı ilə həyata keçirilir. Dəmir yollarının uzunluğu cəmi 3,4 min km-dir. Xarici ticarət əlaqələrində dəniz nəqliyyatı əsas əhəmiyyət daşıyır. Mühüm dəniz limanları İstanbul, [[İzmir]], [[Samsun]], İsgəndərundur. “Türk hava yolları” həm daxili, həm də xarici sərnişin daşımaları həyata keçirir<ref>Soltanova H.B., Məmmədov C.A. "Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin iqtisadi və siyasi coğrafiyası" Bakı-2008</ref>.
 
== Ordu ==

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023