Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 69:
[[Şəkil:Circassian children.jpg|250px|thumb|left|Çərkəz uşaqlar]]
[[Respublika]] [[əhali]]sinin ümumi sayı 447, 0 mindir ([[2002]]). Ümumi əhalinin 53,7%-i [[şəhər]]lərdə yaşayır, sıxlıq isə hər km<sup>2</sup>-də 58,5 nəfərdir. Əsas şəhərləri [[Maykop]] ([[paytaxt]]ı) və Adıgeyskdir. O cümlədən 5 şəhər tipli [[qəsəbə]] mövcuddur. Rəsmi dil rus və adıgeydir. Adıgedə 80-dən çox [[millət]] yaşayır. Respublikda adıgeylər 108,1 min ([[2002]]), ruslar (64,5%), [[ukraynalılar]] (2%), [[kürdlər]] (0,9%), [[tatarlar]] (0,6%) [[beloruslar]], [[tatarlar]] və s. [[xalq]]lar yaşayırlar. Adıgeylər qeyd etdiyimiz kimi [[Qafqaz]] [[ailə]]sinin abxaz-adıgey dil qrupuna aid olan [[adıgey dili]]ndə danışırlar. Dindarları [[müsəlman]] və [[xristian]]dır.
== Səhiyyə ==
Adıgedə 250-yə qədər [[tibb]] [[müəssisə]]si (o cümlədən 4663 çarpayısı olan 21 [[xəstəxana]]), 1600-dən artıq [[həkim]], 4600-ə yaxın orta tibb işçisi olmuşdur (2002). [[2001-ci il]]də ümumi xəstələnmə göstəricisi əhalinin hər 1000 nəfərinə görə 962,1 olmuşdur ([[tənəffüs]] [[orqan]]ları [[xəstəlik]]ləri 15,7%, [[qan dövranı]] xəstəlikləri 13,5%, [[göz xəstəlikləri]] 8,6%). [[Ölüm]]ün əsas səbəbləri – qan dövranı sistemi xəstəlikləri (62,3%), travmalar, bədbəxt hadisələr və [[zəhərlənmə]]lər (11,7%), şişlərdir (11,5%) (2002). 2001-ci ildə [[səhiyyə]]yə qoyulan xərc 128 mln. 700 min rubl təşkil etmişdir.
== Təbiəti ==
[[Şəkil:Lago-Naki.jpg|250px|thumb|right|Respublikanın cənub-qərbində Lago-Naki yaylası]]
[[Respublika]]nın şimal hissəsi zəif dalğavarı Kubanboyu maili düzənliyindən, cənub hissəsi [[Böyük Qafqaz]]ın dağətəyi (hünd. 300 m-ə qədər) və [[yamac]] (ən hünd. nöqtəsi 3238 m, Çuquş d.) hissələrindən ibarətdir. [[Neft]], [[qaz]], müxtəlif tikinti materialları və fosforit yataqları, həmçinin Masesta tipli müalicəvi [[mineral su]] [[bulaq]]ları var. [[İqlim]]i mülayim kontinental, isti və rütubətlidir. Orta [[temperatur]] yanvarda –2,4˚C, iyulda 22,2˚C-dir. İllik yağıntı təqribən 700 mm. İlin 180 günü şaxtasız olur.
[[Çay]]ları ([[Laba]], Belaya, Çoxrak, Pşiş, Psekups və s.) [[Kuban çayı]] hövzəsinə aiddir. Kuban çayında axını nizamlamaq məqsədilə Krasnodar, Tşik, Şapsuq və Oktyabr [[Su anbarı|su anbar]]ları yaradılmışdır. Bəzi çayların aşağı axınları ciyilliklərdir. [[Respublika]]nın [[ərazi]]sinin xeyli hissəsini qaratorpaqlar təşkil edir; şabalıdı və dağ-meşə torpaqları da var. Dağətəyi sahələr sənaye əhəmiyyətli enliyarpaqlı [[meşə]]liklərdir (ərazinin təqribən 40%-i); [[palıd]], [[fıstıq]], [[vələs]], [[ağcaqayın]], [[göyrüş]], [[şam]], yabanı [[meyvə]] ağacları və s. bitir. Yuxarı qalxdıqca bunlar [[ağ şam]], [[şam]] və küknar ağaclarından ibarət iynəyarpaqlı meşələrlə əvəz olunur. Yüksək dağlıqda subalp çəmənləridir. [[Heyvan]]ları: [[qonur ayı]], [[vaşaq]], [[qaban]], [[cüyür]], [[tülkü]], [[safsar]], [[dovşan]], [[gəmiricilər]] və s. [[Ümumdünya irsi]] siyahısına daxil edilmiş Qafqaz qoruğunun dağlıq hissəsi Adıge Respublikası ərazisindədir.
==
[[Şəkil:Майкопская Соборная мечеть.JPG|250px|thumb|left|Maykopda məscid]]
Adıgedə 250-yə qədər [[tibb]] [[müəssisə]]si (o cümlədən 4663 çarpayısı olan 21 [[xəstəxana]]), 1600-dən artıq [[həkim]], 4600-ə yaxın orta tibb işçisi olmuşdur (2002). [[2001-ci il]]də ümumi xəstələnmə göstəricisi əhalinin hər 1000 nəfərinə görə 962,1 olmuşdur ([[tənəffüs]] [[orqan]]ları [[xəstəlik]]ləri 15,7%, [[qan dövranı]] xəstəlikləri 13,5%, [[göz xəstəlikləri]] 8,6%). [[Ölüm]]ün əsas səbəbləri – qan dövranı sistemi xəstəlikləri (62,3%), travmalar, bədbəxt hadisələr və [[zəhərlənmə]]lər (11,7%), şişlərdir (11,5%) (2002). 2001-ci ildə [[səhiyyə]]yə qoyulan xərc 128 mln. 700 min rubl təşkil etmişdir.
“''Qafqaz''” dağ sanatoriyası, 1600 m yüksəklikdə yerləşən dağ-xizək, deltaplaner və s. yarışlarının keçirildiyi “''Laqo-Naki''” [[turist]] bazası; Böyük Aziş və Göl [[mağara]]ları, Xacoxkanyonu və Qranit [[dərə]]si əsas turizm [[obyekt]]ləridir.
== Ədəbiyyat ==
Sətir 90 ⟶ 95:
== Teatr ==
Adıge teatr sənəti 20-ci əsrin əvvəlində təşəkkül tapmışdır. [[1933-cü il]]də Krasnodarda Adıge teatr texnikumunun açılışı ilə peşəkar teatrın təməli qoyulmuşdur. 1936-cı ildə Dövlət Teatr Sənəti İnstitunda ilk Adıge Studiyası (L.M. Leonidov və M. M. Tarxanovun rəhbərliyi ilə) açılmışdır. [[1936-cı il]]də Maykopda rus dram teatrı, [[1937-ci il]]də Adıge teatrı təşkil edilmişdir. [[1941-ci il]]də hər iki truppa A.S. Puşkin adına vilayət dram teatrında birləşdirilmişdir. [[Teatr]] bir il fəaliyyət göstərdi: rus truppası ([[1943]]), Adıge truppası ([[1957]]) yenidən fəaliyyətə başlamışdır. [[2000-ci il]]də iki müstəqil kollektiv yarandı: Adıge Dram Teatrı, və A.S. Puşkin adına Rus Dram Teatrı. Müharibədən sonrakı illərdə Adıge teatrının təşəkkül tapmasında rejissor M.S.Axedcakovun böyük rolu olmuşdur. Maykopda “''Nalmes''” ([[1936]]) və Dövlət akademik rəqs ansamblları fəaliyyət göstərir.
“''Qafqaz''” dağ sanatoriyası, 1600 m yüksəklikdə yerləşən dağ-xizək, deltaplaner və s. yarışlarının keçirildiyi “''Laqo-Naki''” [[turist]] bazası; Böyük Aziş və Göl [[mağara]]ları, Xacoxkanyonu və Qranit [[dərə]]si əsas turizm [[obyekt]]ləridir.
== Təhsil və mədəni-maarif müəssisələri ==
Sətir 98 ⟶ 100:
== Kütləvi informasiya vasitələri ==
[[Respublika]]da 20-dən artıq [[qəzet]] çıxır. “''Adıqe Mak''” (“''Adıgenin səsi''”) iri qəzetdir. Dövlət teleradio verilişləri proqramları adıge və [[Rus dili|rus dil]]lərində yayımlanır. Maykopda iki bələdiyyə
== Şəhərləri ==
*
*Xoytunay
*Xapsk
*Adıgey
== Həmçinin bax ==
* [[Rusiya Federasiyası]]
* [[Maykop]]
== Xarici keçidlər ==
* [http://www.adygheya.ru/ Official website of the Republic of Adygea]
* [http://adygnt.com/menu-tvorcheskiy-sostav?lang=ru-RU Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театр]
* [http://www.adygvoice.ru/wp/ The Voice of Circassians(Adyghe Language)]
* [https://web.archive.org/web/20070106051706/http://www.kommersant.com/t-88/r_5/n_432/Republic_of_Adygea/ Overview of the Republic of Adygea]
* [https://web.archive.org/web/20040717070249/http://www.adygnet.ru/indexeng.shtml Official Website of the Adyghe State University]
* [https://web.archive.org/web/20040628052159/http://museum.ru/M494 Official Website of the National Museum of the Republic of Adygea]
* [http://russiatrek.org/adygeya-republic Scenery]
{{commons|Category:Adygea}}
| |||