Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
→Müasir dövr: təkmilləşdirmə
|
kRedaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 75:
Yaponiya 6.852 adadan ibarət [[stratovulkan]]ik [[arxipelaq]]dır. Yaponiyanın ən böyük dörd adası — [[Honşu]], [[Hokkaydo (ada)|Hokkaydo]], [[Kyuşu (ada)|Kyuşu]] və [[Şikoku (ada)|Şikoku adası]] ölkə ərazisinin təxminən 97 %-ni əhatə edir. Yaponiyanın əhalisi 126 milyon nəfərdir və bu göstəriciyə görə dünyada 10-cu yerdədir. Təxminən 37,8 milyon nəfərin yaşadığı və bir-birinə yaxın olan bir neçə şəhərdən ibarət olan [[:en:Keihin region|Keihin regionu]] (həmçinin [[Tokio]]–[[Yokohama]] aqlomerasiyası kimi tanınır) əhalisinə görə son 60 il ərzində dünyanın ən böyük [[şəhər aqlomerasiyası]]dır.<ref>{{cite web|title=LARGEST 1,000 CITIES ON EARTH: WORLD URBAN AREAS: 2015 EDITION|url=http://www.newgeography.com/content/004841-largest-1000-cities-earth-world-urban-areas-2015-edition|author=Wendell Cox|date=2 fevral 2015|accessdate=24 yanvar 2016}}</ref> [[Tokio]] və ətrafındakı bir neçə prefekturanı əhatə edən Böyük Tokioda 35 milyondan çox insan yaşayır, bu isə buranı dünyada ən böyük mitropolit bölgə və dünyada ən böyük GDP bölgəsi edir.
Aparılmış [[Arxeologiya|arxeoloji]] qazıntı işləri Yaponiyanın [[Üst paleolit mədəniyyəti|Üst Paleolit dövrü]]ndə məskunlaşıldığını göstərir. Yaponiya haqqında məlumat verən ilk mənbə [[I əsr]]ə aid olan Çin tarixi mətnləridir. Digər regionlardan, xüsusilə [[Çin]]dən böyük təsir, həmçinin izolyasiya dövrü, daha sonra Qərbi Avropanın təsiri Yaponiya tarixini xarakterizə edir. [[XII əsr]]dən [[1868]]-ci ilə qədər Yaponiya imperatorun naminə fəaliyyət göstərən [[feodal]] [[şoqun]]lar tərəfindən idarə olunmuşdur. Yaponiya [[XVII əsr]]in əvvəllərində uzun müddət davam izolyasiya dövrünə daxil olmuş, bu izolyasiya [[1853]]-cü ildə [[ABŞ hərbi donanması|ABŞ donanması]]nın Yaponiyaya [[Qərbi Avropa]]ya açılması barədə təzyiq etməsinə qədər davam etmişdir. Təxminən 20 il davam edən daxili konfliktdən və üsyandan sonra [[1868]]-ci ildə İmperator Meyci ölkənin hökmdarı olmuş və Yaponiya imperiya, imperator isə xalqın müqəddəs simvolu elan edilmişdir. [[XIX əsr]]in sonlarında, [[XX əsr]]in əvvəllərində — Yaponiyanın hərbi gücünün artdığı dövrdə Birinci Çin-yapon müharibəsi, [[Rus-yapon müharibəsi]] və [[Birinci dünya müharibəsi]]ndə əldə olunmuş qələbələr Yaponiyaya imperiya ərazisini genişləndirməyə imkan yaratmışdır. [[1937]]-ci ildə baş vermiş [[Çin-yapon müharibəsi (1937-1945)|İkinci Çin-yapon müharibəsi]] [[1941]]-ci ildə [[İkinci dünya müharibəsi]]nin bir hissəsinə çevrilmiş, lakin Yaponiya İmperiyasının müharibəyə qatılması [[1945]]-ci ildə [[Hiroşima (şəhər)|Hiroşima]] və [[Naqasaki]] şəhərlərinə atom bombalarının atılması, sonda isə məğlub olması ilə nəticələnmişdir. [[1947]]-ci ildə ölkənin [[Yaponiya konstitusiyası|yeni konstitusiyası]] qəbul olunandan bəri Yaponiya imperator və seçkilərlə seçilmiş qanunverici orqan — [[Yaponiya parlamenti]] tərəfindən idarə olunan [[Unitar dövlət|unitar]], [[konstitusiyalı monarxiya]]ya malik ölkədir.
Yaponiya [[BMT]], G7, [[G8]] və [[G20]]-nin üzvüdür. Yaponiya böyük gücdür.<ref>{{cite web|url=http://www.the-american-interest.com/2015/01/04/the-seven-great-powers/|title=The Seven Great Powers|publisher=American-Interest|accessdate=7 yanvar 2016}}</ref><ref name="Balance of Power">{{cite book | last = T. V. Paul, James J. Wirtz, Michel Fortmann| title=Balance of Power| publisher=State University of New York Press, 2005| year=2005| location=United States of America | pages = 59, 282 | isbn = 0-7914-6401-6| url=http://www.google.com/books?id=9jy28vBqscQC&pg=PA59&dq="Great+power"}} ''Accordingly, the great powers after the Cold War are Britain, China, France, Germany, Japan, Russia, and the United States'' p.59</ref><ref name="Joshua Baron">{{cite book|last1=Baron|first1=Joshua|title=Great Power Peace and American Primacy: The Origins and Future of a New International Order|date=January 22, 2014|publisher=Palgrave Macmillan|location=United States|isbn=1-137-29948-7}}</ref> Yaponiya nominal ÜDM-ya görə dünyanın ən güclü 4-cü, alıcılıq gücünün tarazlığına görə isə dünyanın ən güclü 3-cü iqtisadiyyatına malikdir. Dövlət həm də dünyanın ən böyük 5-ci ixracatçısı və dünyanın ən böyük 5-ci idxalçısıdır. Yaponiya rəsmi olaraq müharibə elan etməmək istədiyini [[Yaponiya konstitusiyası|konstitusiyası]]nda göstərsə də, Yaponiya dünyanın ən böyük 8-ci hərbi büdcəsinə malikdir<ref>{{cite web|url=http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders |title=SIPRI Yearbook 2012–15 countries with the highest military expenditure in 2011 |publisher=Sipri.org |accessdate=7 yanvar 2016}}</ref> və silahlı qüvvələrindən ancaq özünü və sülhü qorumaqda istifadə etdiyini bildirir. Yaponiya yüksək yaşayış normasına və [[İnsan İnkişafı İndeksi]]nə malik inkişaf etmiş ölkədir, əhali yüksək yaşayış imkanlarından yararlanır. Ölkə körpə ölümünün ən az müşahidə olunduğu 3-cü ölkədir.<ref>{{cite web|url=http://apps.who.int/gho/data/node.main.688?lang=en |title=WHO Life expectancy |publisher=World Health Organization |date=June 1, 2013 |accessdate=7 yanvar 2016}}</ref><ref name="haaretz.com">{{cite news|title=WHO: Life expectancy in Israel among highest in the world|url=http://www.haaretz.com/news/who-life-expectancy-in-israel-among-highest-in-the-world-1.276618|accessdate=7 yanvar 2016|newspaper=Haaretz|date=May 2009}}</ref><ref name="Table A.17">{{cite web|title=Table A.17|url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/WPP2006_Highlights_rev.pdf|work=United Nations World Population Prospects'', 2006 revision''|publisher=UN|accessdate=7 yanvar 2016}}</ref> Yaponiya Ölkə Brend İndeksində 1-ci,<ref>[http://www.futurebrand.com/news/futurebrand-launches-the-country-brand-index-2014-15 FutureBrand | News | FutureBrand launches the Country Brand Index 2014–15<!-- Bot generated title -->]</ref> Qlobal Sülh İndeksində isə [[Asiya ölkələrinin siyahısı|Asiya ölkələri]] arasında 1-ci yerdədir.<ref>Institute for Economics and Peace (2015). ''[http://www.visionofhumanity.org/sites/default/files/Global%20Peace%20Index%20Report%202015_0.pdf Global Peace Index 2015.]'' Retrieved 5 October 2015</ref>
| |||