Polşa: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Məqalənin görünüşünü korlayır.
Sətir 5:
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0"
|-
| align="center" width="140" | [[Şəkil:Flag of Poland.svg|140px|Polşa bayrağı]] || align="center" width="140" rowspan="2" height="130" | [[Şəkil:Herb Polski.svg|60px140px]]
|-
| align="center" colspan="2" | <small>''Şüar: –''
|-
| align="center" width="140" | ([[Polşa bayrağı|Bayraq]])
|}
|-
| align="center" colspan="2" | <small>''Şüar:
|-
| align="center" colspan="2" | <small>''Himn: [[Polşa himni|Dombrovskinin mazurkası]]
Sətir 20:
| '''[[:Kateqoriya:Paytaxtlar|Paytaxt]]''' || [[Varşava]]
|-
| '''[[Prezident]]''' || [[AndrzejBronislav DudaKomorovski]]
|-
| '''[[Baş Nazir]]''' || [[BeataEva SzydłoKopaç]]
|-
| '''[[Ərazi]]'''<br />&nbsp;- Ümumi<br />&nbsp;- % Su || [[List of countries by area|70-cı yer]]<br />312,679&nbsp; km²<br />2.6%
|-
| '''[[Əhali]]'''<br />&nbsp;- Ümumi<br />&nbsp;- [[Əhali sıxlığı]] || [[List of countries by population|34-ci yer]]<br />38,483,957<ref>Główny Urząd Statystyczny. Baza Demografia. Ludność Polski. Stan na 30.06.2014. [http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx]</ref><br />123[[Square kilometre|km²]]
Sətir 38:
|}
 
'''Polşa''' ({{lang-pl|Polska}}) və ya '''Polşa Respublikası''' ({{lang-pl|Rzeczpospolita Polska}}) — [[Avropa]]da dövlət. Mərkəzi Avropada olub qərbdə [[Almaniya]], cənubda [[Çex Respublikası]] və [[Slovakiya]], şərqdə [[Ukrayna]] və [[Belarus]], şimalda isə [[Baltik dənizi]], [[Litva]] və [[Rusiya]] ([[Kalininqrad vilayəti]]) ilə həmsərhəddir. Ölkənin həmçinin [[Danimarka]] və [[İsveç]] ilə dəniz sərhədləri vardır. Polşanın ərazisi 312.683&nbsp; km²-dir (dünyada ərazisinə görə 69-cu yerdədir). Əhalisi 38.1 milyondan çoxdur, sakinlər əsasən tarixi mərkəz [[Krakov]] və paytaxt [[Varşava]] kimi böyük şəhərlərdə məskunlaşmışlarməskunlaşmışdır.
 
== Tarixi ==
[[Şəkil:Border changes in history of Poland.png|thumb|left|
{{legenda|#FFD1DC|Polşa 1945}}
{{legenda|#C0C0C0|Polşa 1939}}
{{legenda|#F5DEB3|Polşa 1569}}
{{legenda|#FFDF00|Polşa 1000}}]]
İlk polyak dövləti [[966]]-cı ildə yaradılmışdı. Həmin dövlətin sərhədləri təxminən bugünkü Polşa sərhədləri ilə üst-üstə düşür. Polşa [[1025]]-ci ildə krallığa çevrilmiş, [[1569]]-cu ildə isə Böyük Litva hersoqluğu ilə birləşərək Polşa-Litva birliyinin əsasını qoydu. Bu ittifaq yalnız [[1795]]-ci ildə dağılmışdı. [[1918]]-cu ildə müstəqilliyini yenidən qazanan Polşa [[İkinci dünya müharibəsi]] dövründə [[Adolf Hitler]] Almaniyası tərəfindən işğal olunmuş, müharibə bitdikidən sonra isə kommunist dövlət kimi [[SSRİ]]-nin nəzarət etdiyi Şərq Blokuna daxil olmuşdu. [[1989]]-cu ildə kommunist rejimi devrildikdən sonra Polşada "Üçüncü Respublika" quruldu. Bu gün Avropa İttifaqının ən çox əhaliyə malik 6-cı ölkəsi olan Polşa 16 voyevodaliqdan ({{lang-pl|województwo}}) ibarət liberal demokratik dövlətdir. Ölkə [[Avropa Birliyi]], [[NATO]], [[BMT]], [[İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı]], [[Dünya Ticarət Təşkilatı]]nın üzvüdür.
 
== Tarix ==
[[Şəkil:Polish-Lithuanian Commonwealth 1635.png|thumb|275px|Reç-Pospolita 1635-ci ildə]]
[[Şəkil:Rzeczpospolita Rozbiory 3.png|thumb|right|275px|Polşanın üç mərhələli bölüşdürülməsi]]
Sətir 54 ⟶ 49:
Polşa XIV əsrdən XVII əsrə qədər keçən müddət içində [[Avropa]]da güclü bir dövlət halında idi. "Üç parçalanmadan" ilki [[1772]]-ci il tarixinə qədər olan müxtəlif xanədanlıqlar idarəsində idi. Bu tarixdən etibarən Polşanın çöküş dövrü başladı. [[1772]]-ci il tarixində [[Prussiya]], [[Rusiya]] və [[Avstriya]], ölkə torpaqlarını aralarında paylaşdılar. Bunu [[1793]]-cu və [[1795]]-ci illər paylaşmaları izlədi. Polşanın əlində yalnız şərq [[Prussiya]] əraziləri qaldı. [[Birinci dünya müharibəsi]]ndən sonra uzun mübarizə və çətinliklərdən sonra 1918-ci ildə Versal müqaviləsi ilə müstəqilliyi təmin edildi. Polşa [[1918]]-ci il [[7 noyabr]]da müstəqil ölkə elan edildi. Polşada hakimiyyətə Polşa Sosialist Partiyasının rəhbəri olan Yuzef Pilsudski gəldi. Polşanın [[qərb]] sərhədləri Versal müqaviləsi ilə müəyyənləşdirilmişdi. [[1919]]-cu il [[28 iyun]]da Polşa nümayəndələri ona imza atmışdılar. Lakin [[şərq]] sərhədlərini müəyyən etməkdə [[Antanta]] dövlətləri Polşaya fəaliyyət azadlıöı vermişdilər. Hətta [[1919]]-cu ilin dekabr ayında Antantanın Ali Şurası şərqdə Polşanın sərhəd xəttini təsdiq etdi. Bu, şərti olaraq [[Kerzon xətti]] adlandırıldı. [[1921]]-ci ilin martında [[Riqa]]da Sovet-Polşa müqaviləsi imzalandı. Həmin müqaviləyə əsasən Qərbi Belorus və Qərbi Ukrayna əraziləri Polşanın tərkibində qaldı. [[1921]]-ci il [[12 mart]]da ölkənin konstitusiyası qəbul olundu. Konstitusiyada respublika quruluşu təsbit edildi. Pilsudkinin səlahiyyət müddəti bitdiyi üçün bütün vəzifələrindən imtina etdi. Lakin ölkədə vəziyyət getdikcə pisləşir, siyasi didişmələr, milli münaqişələr ölkəni idarəolunmaz vəziyyətə salırdı. [[1926]]-cı ildə ölkədə hərbi çevriliş baş verdi. Y.Pilsudki yenidən hakimiyyətə gəldi. O, [[1935]]-ci ilə kimi dövlətin başçısı oldu. Bu illər öz mahiyyətinə görə Polşa tarixinə ''sanasion'' (sağlamlaşdırma) dövrü kimi daxil olmuşdur. Polşa xarici siyasətdə antisovet və antialman siyasəti yeridirdi. Bu da, [[1939]]-cu ildə Polşanın [[SSRİ]] və [[Almaniya]] arasında bölüşdürülməsi ilə nəticələndi.
 
[[1939]]-cu ildə eyni anda həm Nasist [[Almaniya]]sının və həm də [[Rusiya]]nın işğalına uğradı. [[İkinci dünya müharibəsi]] ərzində altı milyon polşalı öldürüldü. Daha sonra Alman orduları müttəfiqlərə təslim oldu. İşğal əsnasında qurulan sürgündəki Polşa hökuməti iş başına gəldi. [[1947]]-ci ildə edilən seçkilərdə kommunistlər hökuməti qurdular və ölkəni Rusiyanın peyki vəziyyətinə gətirdilər. İkinci dünya müharibəsinin bu çətin günlərindən sonra Polşa, Rusiyaya verilən 178.842&nbsp; km²-lik bölgəyə qarşı [[1945]]-ci ildə Alman torpaqlarından 102.400&nbsp; km²-lik bir bölgəni götürdü. Oder-Neisse xəttinin şərqində qalan bu bölgə [[Sileziya]], Pomeraniya, Qərb Prussiya və Şərq Prussiya da daxil idi. Polşa idarəsinə kommunistlərin gəlməsiylə, böyük mülkiyyətlər qaldırıldı, sənayelər milliləşdirildi, məktəblərdəki təhsil sistemləri kommunistləşdirildi. İstehsal azaldı. Bütün bunların nəticəsində [[1956]]-cı ildə [[Poznan]]da üsyan çıxdı.
 
[[1970]]-ci ildə yeni ağır vergilər və həddindən artıq qiymət yüksəlmələri yeni üsyanlara yolaçtı. [[1980]]-ci ildə hadisələr daha şiddətləndi. Lenin limanlarında inkişaf edən "İşçi Tətilləri" sonunda, işçinin yanında olduğunu söyləyən kommunist idarə "21 imtiyazı" vermək məcburiyyətində qaldı. [[Qdansk]] adıyla bilinən bu tətillər sonunda, müstəqil işçi peşələri qurma haqqı əldə edildi.
Sətir 61 ⟶ 56:
 
== Əhali və sosial həyat ==
Polşalılar [[slavyan]] mənşəlidirlərirqindəndir. Əhalinin ən köhnə qaynağını 10-cu əsrdə "Polane" adı verilən slavyan qəbilələri meydana gətirir. Təxminən olaraq 37.875.000 əhaliyə sahib bir ölkədir. Əhalinin 98% ini Polşalılar meydana gətirirgətirər. Geri qalan kiçik bir hissəsini isə Almanlar, Ukraynalılar və Beloruslar təşkil edir. Polşalıların 65% yaxını gənc olub, 15 ilə 60 yaş qrupu arasındadır. Əhali sıxlığı 121 olub, illik əhali artımı 0,1%-dir.
 
Bu günki Polşa dili, slavyan qəbilələrindən təşkil etmiş Polanelerin dilindən qaynaqlanmaqdadır. Buna müqabil, Pomeraniyanın şərqində və Polşa Karpatlarının bəzi bölgələrində digər slavyan qəbilələrinin bir miqdar fərqli istiqamətləri olan ləhcələri də danışılmaqdadır. Polşa xalqının böyük bir hissəsi katolikdir. XristianlarınXristian eks-Papasıaləminin bu günki lideri olan Papa [[II İoann Pavel]], Polşalıdır.
 
Polşada təhsil və təhsil imkanları olduqca genişdir. Xalqın oxuma yazma nisbəti 98%-dir. Əvvəllər katolik inancına görə hazırlanmış təhsil tədris planısı, kommunistlərin iş başına gəlməsiylə daha pis bir vəziyyətə salındı. Dərslər tamamilə dindən uzaqlaşdırılmış və kommunist ideologiyasıyla şagirdlərin beyinləri zəhərlənməyə çalışılmışdır. Marxsist-Leninist fəlsəfə içində boğulmuş düşüncə və prinsiplər, hər səviyyədə məcburi öyrədilməkdə idi. 1986 dan sonra bu məcbur etmə yavaş yavaş yumuşalmışdir. Mövcud universitetlər içində Krakovda Jagerellonion Universiteti, Lyublin Katolik Universiteti və Varşava Universiteti ən əhəmiyyətliləridir.
Polşanın Əsas şəhəri Varşavadır. Digər əhəmiyyətli şəhərləri isə; [[Lodz]], [[Krakov]] və [[Qdansk]]dır.
<center>
{| border=1 cellpadding=2 cellspacing=1 align=centerr
|+'''2002 census results Polska'''
|-
! Milliyyəti
! Sayı<ref>[http://pop-stat.mashke.org/poland-ethnic2002.htm Population statistics of Eastern Europe]</ref>
|-
| Toplam əhali||38,230,080
|-
| [[Polyaklar|Polyak]]||36,983,720
|-
| [[Sileziyalılar|Sileziyalı]]||173,153
|-
| [[Almanlar|Alman]]||152,897
|-
| [[Beloruslar|Belorus]]||48,737
|-
| [[Ukraynalılar|Ukraynalı]]||30,957
|-
| [[Ruslar|Rus]]||6,103
|-
| [[Slovaklar|Slovak]]||2,001
|-
| [[Fransızlar|Fransız]]||1,633
|-
| [[Yunanlar|Yunan]]||1,404
|-
| [[İtalyanlar|İtalyan]]||1,367
|-
| [[Yəhudilər|Yəhudi]]||1,133
|-
| [[Bolqarlar|Bolqar]]||1,112
|-
| [[Ermənilər|Erməni]]||1,082
|-
| [[Tatarlar|Tatar]]||495
|-
| [[Anadolu türkləri|Türk]]||232
|-
| [[Farslar|Fars]]||186
|-
| [[Monqollar|Monqol]]||176
|-
| [[Gürcülər|Gürcü]]||141
|-
| [[Puştunlar|Puştun]]||111
|-
| [[Kürdlər|Kürd]]||91
|-
| [[Azərbaycanlılar|Azərbaycanlı]]||85
|-
| [[Qazaxlar|Qazax]]||80
|-
| [[Özbəklər|Özbək]]||51
|-
| Digər||---
|-
|}
</center>
 
=== Şəhərlər ===
{|align=right cellspacing=5 cellpadding=0 style="margin: 0 0 1em 1em; text-align:center; float:right;"
|[[Şəkil:Plac Zamkowy w Warszawie widziany z wieży kościoła św. Anny.JPG|center|170px]]||[[Şəkil:Rynek Glowny w Krakowie.jpg|center|170px]]||[[Şəkil:Łódź - Ulica Piotrkowska - panoramio.jpg|center|170px]]
|-
|[[Varşava]]||[[Krakov]]||[[Lodz]]
|-
|[[Şəkil:Wrocław - Rynek 2015-12-25 12-44-18.JPG|center|170px]]||[[Şəkil:Old marketplace and city hall in Poznań.jpg|center|170px]]||[[Şəkil:Gdańsk Długi Targ 005.jpg|center|170px]]
|-
|[[Vroslav]]||[[Poznan]]||[[Qdansk]]
|}
{{əsas|Polşa şəhərləri}}
{|class=standard style= "max-width 70%;"
!№
!Şəhər
!Əhali (2015)<ref>[http://www.polskawliczbach.pl/Miasta]</ref>
|-
|1.
|[[Varşava]]
|style="text-align:right"|1 724 404
|-
|2.
|[[Krakov]]
|style="text-align:right"|758 992
|-
|3.
|[[Lodz]]
|style="text-align:right"|711 332
|-
|4.
|[[Vroslav]]
|style="text-align:right"|632 067
|-
|5.
|[[Poznan]]
|style="text-align:right"|548 028
|-
|6.
|[[Qdansk]]
|style="text-align:right"|461 531
|-
|7.
|[[Şеçin]]
|style="text-align:right"|408 172
|-
|8.
|[[Bıdqоş]]
|style="text-align:right"|359 428
|-
|9.
|[[Lyublin]]
|style="text-align:right"|343 598
|-
|10.
|[[Kаtоviçе]]
|style="text-align:right"|304 362
|}
 
== Din ==
[[Şəkil:Lichen stary Poland.jpg|thumb||300px|left|Polşada kilsə - [[Licheń Stary]]]]
[[Şəkil:Podlaskie - Białystok - Białystok - Antoniuk Fabryczny 13 - Cerkiew Świętegośw. Ducha Białystok- ENE - Widok - v-W.JPGjpg|thumb|200px|Polşada kilsə - [[Belostok]]]]
Polşa Avropanın ən dindar ölkəsidir. Katolik olduğunu söyləyənlər 90%, gədəri insan nizamlı olaraq Kilsəyə getdiyini bəyan edənlər 80%ə çatmaqdadır. Dini inancı olanlar arasından 4 qrup seçə bilərik. Birinci qrupa aid 15% polşalı cox dindar olub, hər gun dini ayinlərini yerinə yetirib, böyük bir inancla dua edənlərdir. İkinci qrup- 35-55% xalq, bu insanlar Allaha inanır və dua edir amma hər vaxt kilsənin səsinə qulaq asmır. Üçüncü qrup- 20-25% Allaha inanıb, kilsəyə cox nadir gedənlərdir. Ayrıca kilsəni tənqid edirlər. Dördüncü qrup 20-30% insanlar Allaha inanıb, dua etməyən və kilsəyə getməyənlərdir. Polşa Məclisi (Seym) Başçı kürsüsünün arxasında Xaç vardır. Konstitusiyada əlaqədar hər hissədə Katolikliyə yer ayırlmışdır. Bu mənada, Katolisizm dövlətin rəsmi dini olaraq qəbul edilməkdədir də deyilə bilər. Kilsə, dövlət, siyasət və cəmiyyət həyatında lazım olduğunda istifadə etdiyi ciddi bir nüfuza malikdir. Bəzi Katolik keşiş və qruplar siyasətə açıqca girməkdə və bu günki koalisiya iqtidarının ən böyük və ən kiçik partiyalarını dəstəkləməkdədir.
 
Sətir 207 ⟶ 86:
Ölkənin nəqilliyat şəbəkəsi xüsusilə İkinci dünya müharibəsi əsnasında işləməz hala gətirilmişdir. Bu gün isə nizamlı yollara malikdir. Dəmiryollarının cəmi uzunluğu təxminən 25.848 kmdir. Bunun 3200 kmə yaxın bir hissəsi elektriklidir. Çay və kanallar nəqliyyata uyğundur. Odra Çayı üzərində ticari çatdırma edilməkdədir. Ölkənin ticarət yükünün ağırlığı dəmiryolları üzərindən olduğu üçün 363.116 kmə çatan quruyolları nisbətən daha az inkişaf etmişdir. Müasir bir hava yolu sisteminə malikdir. Ayrıca dəniz nəqliyyatı da yaxşı vəziyyətdədir. Başlıca limanları [[Qdansk]], [[Qdınya]] və [[Şеçin]]dir.
 
== Polşa-Azərbaycan münasibətləri ==
== Siyasət ==
[[Şəkil:Bronisław Komorowski official photo.jpg|thumb|left|[[Bronislav Komorovski]]]]
İdarə şəkli respublikadır. Respublikanın elan edilmə tarixi 11 noyabr 1918-ci ildir. Prezident [[Bronislav Komorovski]], 4 iyul 2010-cu ildə vəzifəyə gəldi. 10 Aprel 2010 da Polşa prezidenti [[Lex Kaçinski]] və onu müşayiət edən heyəti daşıyan Tu-154M tipli təyyarə həddindən artıq dumanlı havada eniş etməyə çalışarkən qəzaya uğramış və xilas olan olmayıb. Polşa baş naziri Donald Tusk, Dövlət Başçısı Lex Kaçinskini daşıyan təyyarənin Rusiyada qəzaya uğraması, "Polşanın müharibə sonrası tarixinin ən faciəli hadisəsi olduğunu" söyləmişdir. Qəzaya uğrayan təyyarədəki Polşa heyətində Kaçinski ilə həyat yoldaşı Mariadan yanı sıra Baş qərargah rəhbəri Franciszek Gagor, Mərkəzi Bank Başçısı Slawir Skrzypek, xarici işlər nazirinin müavini Andrej Kremer, Polşanın sürgündəki son Dövlət Başçısı Ryszard Kaczorowski, Milli Təhlükəsizlik şöbəsi Başçısı Aleksandr Szczyglo, Prezident Köməkçiləri Pawel Wypch ilə Mariusz Handzlik, Parlament sədrinin müavini Jerzego Szmajdzinski kimi üst səviyyəli dövlət vəzifəliləri yer alırdı.
 
1 Yanvar 1999 tarixində aparılan inzibati islahatla, daha əvvəl 49 inzibati bölgəyə ayrılmış Polşa, bu ədədi 16 inzibati bölgəyə salmışdır. Bu bölgələr Wroclaw, Bydgoszcz / toru, Łódź, Lublin, Gorzów Wielkopolski / Zielona Góra, Kraków, Varşava, Opole, Rzeszów, Białystok, Gdańsk, Katowice, Kielce, Olsztyn, Poznań və Szczecin'dir. Sözləri J. Rybicki tərəfindən yazılıb M. Oginski tərəfindən bəstələnmiş olan "Dabrowski'nin Mazurkası", "jeszcze Polska nie zginela" (Polşa Daha Ölmədi) marşı, Polşanın milli himnidir. Milli simvolu Ağ Qartalı. Milli rəngi qırmızı və ağdır. Polşanın bir şüarı "Polşa Ailə Respublikası"dır.
 
=== Polşa-Azərbaycan münasibətləri ===
Azərbaycan və Polşa xalqları arasında yaxın və səmimi münasibətlər lap qədimdən mövcuddur. Müstəqillik qazandığımız son 20 ildə isə bu əlaqələr əsl müttəfiqlik səviyyəsinə yüksəlib. Xüsusilə də bu ölkənin Avropa Birliyinin, eyni zamanda, NATO-nun üzvü olması Qarabağ münaqişəsindən dolayısı torpaq itkiləri ilə üzləşmiş Azərbaycana öz problemlərindən qurtulmaq üçün çox faydalıdır.
Polşa ilə Azərbaycanı həmişə yaxın və dost münasibətlər birləşdirib. Oxşar talelər, əsasən də XX əsrdə bizə bir-birini daha düzgün başa düşməyə, eləcə də problemləri eyni tərzdə mənimsəməyə imkan verir. Polşa Avropa Birliyinin və NATO-nun tamhüquqlu üzvü kimi Şərq Tərəfdaşlığı proqramına daxil olan Azərbaycan üçün təcrübə mübadiləsi baxımından bir vasitəçidir. Azərbaycanın Avroatlantik strukturlarla partnyorluq prinsipləri üzərində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsini nəzərdə tutan bütün fəaliyyətini dəstəkləməkdə və əlaqələrin daha da dərinləşdirilməsinə töhfə verir. Tələbə mübadiləsi davam edir, eləcə də Polşa tərəfi Azərbaycan vətəndaşları üçün çoxlu təqaüd proqramını həyata keçirir və sair. Bakıda Polşa Mədəniyyəti və Dili Mərkəzi fəaliyyət göstərir, eləcə də Polşa diasporunun fəaliyyəti çox aktivdir.
Sətir 237 ⟶ 112:
Şəkil:Katowice Spodek- Nowa elewacja.jpg|[[Kаtоviçе]]
Şəkil:Kraków Wisła 11.jpg|[[Visla]]
Şəkil:Długie Pobrzeże in Gdańsk (Motława).jpg|[[Qdansk]]
Şəkil:TM_Ratusz.JPG|[[Tomaszów Mazowiecki]]
Şəkil:Kosciol sw. Jakuba w Toruniu.jpg|[[Toruni]]
Sətir 247 ⟶ 123:
 
== İstinadlar ==
<references/>
 
[https://www.facebook.com/Pol%C5%9Fada-T%C9%99hsil-749408795102110/ Polşada Təhsil]
{{Polşa mövzularda}}
{{Avropa ölkələri}}
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Polşa"

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023