Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
|
||
|
Sətir 89:
=== 416-cı milli atıcı diviziya ===
416-cı milli atıcı diviziyanın tərkibinin, xüsusi ilə də komanda heyətinin 92%-i azərbaycanlılardan ibarət idi.
1942-ci ilin payızında diviziya Şimali Qafqazda 44-cü ordu, az sonra 58-ci ordu tərkibində Mozdok istiqamətində döyüşlərə başladı. [[Taqanroq]] şəhərinin azad edilməsində fəal iştirakına görə, '''"Taqanroq diviziyası"''' adına layiq görüldü.
1943-cü ilin iyulundan sonra diviziyaya general mayor [[Heybət Heybətov (II)|Heybət Heybətov]] komandanlıq etmişdir. Azərbaycan hökumətinin ardıcıl köməyi nəticəsində diviziya müharibənin sonuna qədər öz milli tərkibini saxlaya bildi.
Diviziyanın 1368-ci atıcı alayı [[Qırmızı Bayraq ordeni]], 1054-cü topçu alayı [[Suvorov ordeni]], 444-cü əlahiddə topçu divizionu [[Boqdan Xmelnitski ordeni]], 348-ci əlahiddə sanitar batalyonu Qırmızı Bayraq ordeni ilə təltif edilmişdi.
Sətir 97:
Diviziya Qafqazdan Berlinə kimi 2500 km müzəffər döyüş yolu keçmiş, düşmənin 23 minə yaxın əsgər və zabitini məhv etmiş, 5474 nəfər əsir götürmüş, onların istifadəsində olan çoxlu döyüş texnikasını işlək vəziyyətdə qənimət kimi ələ keçirmişdi. Diviziyanın 14396 nəfər əsgər və komandiri SSRİ-nin orden və medalları ilə təltif edilmişdi. Komandir və əsgərlərin bir çoxuna xarici ölkələrin orden və medalları verilmişdi.
416-cı diviziyanın 1945-ci ildəki döyüş fəaliyyəti xüsusilə diqqətəlayiqdir. Diviziya 1945-ci ilin fevral ayının 3-də Oder çayını keçərək Kyustrin şəhərinin alınmasında iştirak etmişdir. Berlin üzərinə həlledici hücuma başlayan diviziyanın 1373-cü alayı Berlinin müdafiə xəttini yararaq, aprelin 21-də şəhərin kənarına daxil oldu. May ayının 3-də marşal [[
416-cı milli diviziya İkinci dünya müharibəsi cəbhələrində 30 ay fasiləsiz döyüşlər aparmış, Bakıdan [[Praqa]]ya qədər 5000 km yol qət etmiş, 6 Avropa ölkəsindən – [[Rumıniya]]dan, [[Bolqarıstan]]dan, Yuqoslavinyadan, Macarıstandan, Avstriyadan, Çexoslovakiyadan və 50-dən çox böyük və orta çaydan keçərək düşmənin 28 hərbi təyyarəsini, 113 tankını və zirehli maşınını, 549 səhra topunu, 311 minomyotunu, 1152 pulemyotunu, 200 avtomaşınını, 219 parovozunu, 7400 vaqonunu, 70 ambarını məhv etmiş, küllü miqdarda qənimət ələ keçirmişdi.
Diviziyada xidmət etmiş zabit və əsgərlərdən 5 nəfərinə [[Sovet İttifaqı Qəhrəmanı]] fəxri adı verilmişdir. Diviziyanın özü Qırmızı Bayraq və [[Suvorov ordeni|II dərəcəli Suvorov ordeni]] ilə təltif edilmişdir, onun qələbələri şərəfinə Taqonroq şəhərinin yaxınlığındakı Sanbek yüksəkliyində xatirə ansamblı yaradılmışdır, Taqonroqda, Kiyevdə, Nikolayev və Odessa şəhərlərində və Moskvada diviziyaya həsr olunmuş şöhrət muzeyləri təşkil edilmişdir.
== Azərbaycan partizan hərəkatı Qərbi və Şərqi Avropada ==
Azərbaycanın oğul və qızları faşistlərin [[Buhenvald]], [[Mauthauzen həbs düşərgəsi|Mauthauzen]],
1942-1944-cü illərdə azərbaycanlı hərbi əsirlər [[Polşa]]nın Edlin, [[Almaniya]]nın Noyhammer-Ştranse, [[Fransa]]nın Rodez, [[İtaliya]]nın Udine, [[
Təkcə Fransanın cənubunda gedən partizan hərəkatında 1000 nəfərdən çox, [[Yuqoslaviya]]dakı partizanların zərbə briqadasında 600 nəfərdən çox azərbaycanlı vuruşmuşdu. <ref> [http://novxanililar.narod.ru/muqavimet.mht İkinci dünya müharibəsi: azərbaycanlılar müqavimət hərəkatında] </ref>.
Sətir 126:
Faşistlər xalqımızın qəhrəman oğulları Mirzəxan Məmmədov, Qulu Quliyev, Vəli Vəliyev, Mirzəli Məmmədli, Paşa Cəfərxanlı, Feyzulla Qurbanov, İsmayıl Heydərov, Həsən Əliyev, Qurban Məmmədov, Məmməd Axundov, Abbas Hüseynov və bir çox başqalarını həbs edib, böyük əzab və işgəncədən sonra ölüm cəzasına məhkum etmişdilər.
1944-cü il avqustun 17-də Rodez şəhəri fransız və azərbaycanlı partizanlar tərəfindən faşistlərdən azad edilmişdi. Bu əməliyyatda azərbaycanlılara gizli antifaşist təşkilatın üzvü [[Hüseynrza Məmmədov]] başçılıq edirdi. [[Rodez]] zəhmətkeşləri qəhrəmancasına həlak olmuş azərbaycanlı vətənpərvərlərin xatirəsini əziz tutaraq, onları böyük matəm mərasimi ilə Rodez qəbiristanlığında dəfn etdilər. Matəm mitinqində çıxış edən polkovnik Rişard fransız vətənpərvərlərinin sovet xalqına qarşı məhəbbətlə dolu olan fikir və duyğularını bu sözlərlə ifadə etmişdi: "Fransa, azərbaycanlı hərbi əsgərlərin igidliyini unutmayacaqdır. Övladlarımız, nəvə və nəticələrimiz də biləcəklər ki, uzaq Azərbaycandan olan dostlarımız da Fransanın faşizmdən azad edilməsi yolunda canlarını əsirgəməmişlər". Qardaşlıq məzarı üzərinə qoyulan baş daşına Azərbaycan xalqının qəhrəman oğullarının şanlı adları həkk edildi.
{| class="wikitable"
Sətir 219 ⟶ 218:
Müharibə illərində ölkənin neft və neft məhsulları, təyyarələrin və tankların motor yağı, benzinlə təmin edilməsinin dörddə üçü Azərbaycanın istehsalı idi. O dövrdə ölkədə istehsal edilən neftin 70-75%-i, benzinin 85-90%-i Azərbaycanın payına düşürdü. 1941-1945-ci illərdə Azərbaycan ölkəyə 70 milyon ton neft, 22 milyon ton benzin göndərmişdi. Uzun illər SSRİ neft və qaz sənayesinə başçılıq etmiş Nikolay Baybakov təsdiq edir ki, SSRİ-nin neft balansında Azərbaycanın iştirakı olmasaydı Sovetlər İttifaqının faşizm üzərində qələbəsi sual altında qala bilərdi.
SSRİ-Almaniya müharibəsi cəbhələrində yüksək sərkərdəlik nümunələri göstərmiş Sovet İttifaqı marşalları [[Georgi Jukov|G.K.Jukov]] və [[Konstantin Rokossovski|K.K. Rokossovski]] müharibə illərində dəfələrlə rəsmi çıxışlarında bildirmişdilər ki, Azərbaycan neftçiləri motorlar müharibəsində faşist ordusu üzərində qələbədə cəbhəni yanacaqla fasiləsiz təmin etməklə həlledici xidmətlər göstərmişlər.
Marşal [[Konstantin Rokossovski]] həmin fikri belə şərh etmişdi: "Hər bir hərbi təyyarəmizin, tank ekipajının düşmənə zərbəsində Bakı neftçilərinin payı vardır".
Sətir 231 ⟶ 230:
Müharibə illərində Bakıda 130-dan çox növdə [[silah]] və döyüş sursatı istehsal edilirdi. Müəssisələrdə və [[kolxoz]]larda işləyənlərin təxminən 70%-i qadınlar idi.
Şəxsi vəsaitlərdən müdafiə fonduna 15 kq. [[qızıl]], 952 kq. [[gümüş]], 320 mln. rubl verilib. Cəbhəyə 1,6 mln.-dan çox zəruri mal və 125 vaqon isti geyim göndərilib. Yalnız Leninqrad üçün 1942-ci ilin yayına qədər Bakı müəssisələri 2 vaqon [[Kürü|qara kürü]], 40 ton [[meyvə qurusu]], 12 vaqon tomat-püre və şirə, qara ciyər ekstraktı, hematogen, jelatin və digər [[Qida|qida məhsulları]], habelə medikamentlər və sarğı vasitələri göndərilib.<ref>[http://deyerler.org/28433-azjjrbaycanda-faeizm-gzjjrindjj-qjjljjbjj-ggng.html Azərbaycanda faşizm üzərində Qələbə günü qeyd olunur]</ref>
Ölkə qospitallarında cəbhədə yaralanmış 440 min nəfər müalicə olunub.
Sətir 237 ⟶ 236:
Qələbənin təmin edilməsində Azərbaycanın böyük xidmətləri haqqında xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyev demişdir: "Əgər Bakının nefti olmasa idi, Sovetlər İttifaqının qələbəsi mümkün deyildi". Heydər Əliyev başqa bir çıxışında xalqımızın xidmətləri haqqında demişdir: "Tarix bu gün də bilməlidir ki, İkinci dünya müharibəsində Azərbaycan Respublikasının xidməti, fəaliyyəti, rolu çox böyük olmuşdur".
[[Heydər Əliyev]] 2003-cü ilin 25 fevralında Vaşinqtonda "Şərq-Qərb enerji dəhlizi reallıqdır" mövzusunda beynəlxalq konfransda nitqində demişdir: "Çoxları indi də deyir ki, əgər Azərbaycan nefti olmasaydı, İkinci dünya müharibəsində SSRİ-nin İngiltərə-Amerika koaliyasiyası ilə birlikdə alman faşizminə qalib gəlməsi mümkün olmazdı".
<center>
Sətir 257 ⟶ 256:
== Həmçinin bax ==
* [[İkinci dünya müharibəsi]]
* [[Böyük Vətən müharibəsi]]
* [[Faşizm üzərində Qələbə Günü]]
| |||