Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
k using AWB
|
||
|
Sətir 4:
[[Şəkil:Sugarcubes.jpg|right|230px|thumb|Şəkər-rafinad]]
{{Digər məna|Şəkər (dəqiqləşdirmə)}}
'''Şəkər''' - bir çoxu qida olaraq istifadə olunan, şirin dad verən, kimyəvi olaraq qısa zəncirli, suda həll olunn bir sıra karbohidrata verilən ümumi addır. Müasir dövrdə ən çox yayılmış qida məhsuludur{{
Dünyada 1500 şəkər qamışı emal edən və təxminən 1000 şəkər çuğunduru emal edən (onlardan 800-dən çoxu [[Avropa]]da yerləşir) zavod mövcuddur.
Sətir 15:
[[Amerika]]nı kəşf edəndən sonra Kolumb şəkər qamışını [[San-Dominqo]] adasına apardı. Əlverişli torpaq-iqlim şəraitləri bu bitkinin Antil adalarına yayılmasına da imkan verdi.
XVIII əsrdə şəkərlə ticarət ingilislərin əlində cəmlənmişdir. Avropa yalnız idxal olunmuş qamış şəkərini alırdı. Bu bitkinin Avropanın cənub hissələrində becərilməsi uğursuz olurdu, çünki onun becərilməsi üçün tropik iqlim lazımdır.
== Kimyəvi tərkibi ==
Şəkər çuğundurundan alınan şəkər tozunun təmizliyi 99,75% təşkil edir; qarışıqlar yalnız 0,25% qəbul olunur. Rafinadın təmizliyi isə 99,9%-dən aşağı olmamalıdır (uyğun olaraq qarışıqlar 0,1% qəbul edilir). Şəkər-toz ilə müqayisədə şəkər-rafinadda qarışıqlar 2,5 dəfə azdır. Lakin şəkər tozunda qarışıqların 0,25% olması şəkərin dad və xüsusən də qidalılıq xüsusiyyətlərində əks olunmur. Şəkərin təmizliyi onun xarici görünüşü ilə sıx bağlıdır ki, bu da mühüm əhəmiyyətə malikdir. Şəkərin (xüsusən də tozun) cəlbedici görkəmi bəzi ölkələrdə, hətta onun sortunun (növünün) həlledici amili kimi qəbul edilir.
Şəkərlərdən ən çox təsadüf ediləni [[saxaroza]], [[fruktoza]] və [[qlükoza]]dır. Meyvətərəvəz şəkərin miqdarına görə bir-birindən fərqlənirlər. Meyvələr şəkərliliyinə görə üstünlük təşkil edir. Meyvələrdə şəkərin miqdarı 2%-dən (limonda) 25%-ə (üzümdə) qədər olur. Tərəvəzlərdə isə 0,8%-dən (xiyarda) 12%-ə (qarpız, qovun, soğan) qədərdir.
Tərəvəzlərdən bəziləri şəkərin miqdarına görə zəngin hesab olunurlar. Çuğundurda 16%, qarpızda 12%, yerkökündə 7% olur. Saxarozanın miqdarı şəkər çuğundurunda 15-25% və şəkər qamışında 15-26% olur. Meyvətərəvəzdə saxaroza qismən hidroliz olunur. Bu proses saxaraza (invertaza) fermentinin iştirakı ilə başa çatır və bərabər miqdarda qlükoza və fruktoza alınır.<ref>Əhmədov Ə-C.İ., Əliyev N.T. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı. Ali
məktəb tələbələri üçün dərslik. Bakı, ADIU-nin nəşriyyatı, 2009.
== Sənayə istehsalı ==
Hal-hazırda qamış şəkəri ən çox [[Kuba]], [[Braziliya]], [[Hindistan]], [[Puerto-Riko]], [[Meksika
1747-ci ildə alman kimyaçısı Andreas Siqizmund Marqqraf Prussiyanın Elmlər Akademiyasında çıxış edərək məlumat vermişdir ki, ağ şəkər çuğundurunda, şəkər qamışında mövcud olan şəkərin analoqu müşahidə olunmuşdur. Ancaq çuğundurun şəkərliliyinin (1,5%) kifayət qədər az olması və o zamankı istehsalat gücünün inkişafının aşağı səviyyədə olması, bu ixtiranın praktiki tətbiqinə maneə törətmişdir.
Marqqrafın ölümündən sonra onun tələbəsi Frans Karl Axard 1784-cü ildə yem kimi istifadə olunan ağ şəkər çuğundurunu becərməyə başladı, 1799-cu ildə isə ondan ilk şəkəri aldı. O, [[11 yanvar]] [[1799]]-cu ildə şəkərin nümunəsini "Çuğundurdan şəkərin alın¬ması haqda" məruzə ilə kral III Vilhelm Fridrixə təqdim etmişdir. Kralın verdiyi ssudaya (borca) Axard Aşağı Sileziyada (Kunern rayonu) yer alıb dünyada ilk şəkər çuğunduru zavodunu tikdi. 1802-ci ilin martında 1801-ci ilin məhsulundan 250 t çuğundur emal etməyə başladı. Çuğunduru ilk olaraq ağacdan hazırlanmış qəfəsli yeşiklərdə yu¬yub, sürtgəclərdə xırdalayırdılar. Sıyıqdan silindrik pres¬sdə şirə alıb, kükürd turşusu ilə təmizlədikdən sonra ağac külü ilə, təbaşirlə və ya söndürülmüş əhənglə işləyirdilər.
Təmizlənmiş şirəni yun parçadan keçirib, dəmir tavalarda buxarlandırmaqla qatılaşdırdıqdan sonra konik formalara keçirirlərmiş. Kristalların əmələ gəlməsindən və böyüməsindən sonra kristallararası məhlulu formalardan süzüb, alınmış şəkər "başlarını" qurudurlarmış.
Emal etməmişdən qabaq çuğundur uzun müddət saxlanıldığından aşağı keyfiyyətli olurdu. Bu və texnologiyanın qeyri-mükəmməl olması ilə əlaqədar olaraq ilkin istehsal ilində şəkər çıxımı çuğundurun kütləsinə görə 2,8% təşkil etmişdir. 1807-ci ildə zavodda baş vermiş yanğın istehsala son qoydu.
Sətir 38:
=== Azərbaycanda istehsal===
Azərbaycan ən çox şəkər istehlak edən ölkələrdən biri olsa da{{
Azərbaycanın torpaq-iqlim şəraiti şəkər istehsalı üçün uyğun sayılır. Azərbaycanın torpaq-iqlim şəraiti şəkərliyi 17-19% olan çuğundur yetişdirməyə imkan verir. {{
Azərbaycanda [[2003]]-cü ildə açılmış İmişli şəkər zavodu əhalinin şəkərə olan tələbatını tam ödəyir{{
== Həmçinin bax ==
* [[Şəkərli diabet]]
== İstinadlar ==
| |||