Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
k düzenleme using AWB
|
||
|
Sətir 22:
}}
'''Ervin Rudolf Yozef Aleksandr Şrödinger''' ({{lang-de|Erwin Rudolf Josef Alexander Schrödinger}}; [[12 avqust]] [[1887]], [[Vyana]] – [[4 yanvar]] [[1961]], [[Vyana]]) — avstriyalı fizik-nəzəriyyəçi, [[1933]]-cü il fizika üzrə Nobel mükafatı lauretı, [[Berlin]], [[Oksford Universiteti|Oksford]], Qrats, Gent universitetlərinin professoru, Dublinin Ali Tədqiqatlar İnstitutunun təsisçisi və direktoru. Kvant mexanikası və materiyanın dalğa nəzəriyyəsinin (ehtimalın dalğa funksiyası) müəllifi.
== Bioqrafiya ==
Ervin Şrödinger [[Vyana]]da Rudolf Şrödinger və Georgina Emili Brendin ailəsində anadan olmuşdur. [[1898]]-ci ildə Akademik gimnaziyaya daxil olur. [[1906]]-[[1910]]-cu illərdə artıq İ. Loşmidt, İ. Ştefan və L. Bolsman kimi alimlərin sayəsində nəzəri və eksperimental fizika üzrə kifayət qədər tanınan Vyana universitetində təhsil almışdır. Məhz burada L. Bolsmannın tələbələri F. Qazenorl və Frans Eksber kimi böyük alimlərin təsiri altında Şrödingerin elmi dünyagörüşü formalaşır.
Şrödinger Bolsman tərəfindən inkişaf etdirilmiş termodinamikanın ehtimal interpretasiyası ilə maraqlanır. [[1929]]-cu ildə alim bunu belə xatırlayır :"Bu ideyalar dairəsi mənim üçün elmə ilk məhəbbət rolunu oynadı, başqa heç bir şey məni bu qədər məftun etmir, və yəqin ki, bundan sonra də etməyəcək". Doktorluq dissertasiyası çərçivəsində Şrödinger rütubətli havada izolyator səthində elektrik keçiriciliyi məsələsi ilə məşğul olur.
== Elmi fəaliyyət ==
Universiteti bitirdikdən sonra, Şrödinger Eksnerin assistenti işləyir. [[1910]]-cu ildən etibarən Şrödingerin dielektriklər, maqnetizmin kinetik nəzəriyyəsi, atmosfer elektrikliyi, (Qaytinger mükafatına layiq görülmüşdür) anormal elektrik dispersiyası nəzəriyyəsi, interferensiya hadisələri, Debay effekti nəzəriyyəsi və s. dair ilk nəşrləri işıq üzü görməyə başlayır.
Birinci Dünya Müharibəsinə bir neçə həftə qalmış Şrödingeri ordu sıralarına çağırırlar. Cəbhə xəttində həlak olan F. Qazenorldan fərqli olaraq Şrödingerin bəxti gətirir. Onu artileriya zabiti qismində nisbətən sakit Cənub-Qərb cəbhəsinə (Triest rayonu) göndərirlər. Burda ona hətta fizika kurslarında qalmaq və Eynşteynin nisbiliyin ümumi nəzəriyyəsi ilə tanış olmaq da nəsib olur. [[1918]]-ci ildə isə o bu mövzuda iki məqalə də nəşr etdirir.
Müharibədən sonra 1919-cu ilin payızında Şrödinger M. Vindən Yen universitetində elektron və kvant nəzəriyyəsindən mühazirələr oxumaq təklifini alır. [[1920]]-[[1921]]-ci illərdə Şrödinger Ştutqart və Breslav universitetlərinin professoru işləyir, [[1921]]-ci ildə isə Sürix universitetinin nəzəri fizika kafedrasına rəhbərlik edir. Ondan əvvəl isə bu kafedraya A. Eynşteyn, P. Debay və M. fon Laue başçılıq edirdi.
Şrödingerə dünya şöhrəti gətirən isə onun [[1926]]-cı il kvant nəzəriyyəsinə dair işləri olmuşdur. Maks Born sonralar „Onun nəzəri fizikada dalğa mexanikasına dair ilk altı işindən daha mühüm nə ola bilər?" demişdir. L. de Broylun elektron dalğaları nəzəriyyəsini daha da təkmilləşdirən Şrödinger elektronların diskret vəziyyətini xüsusi rəqslər kim göstərmişdir. Beləliklə kvant məsələləri yeni bir istiqamət alaraq xüsusi qiymətlə və xüsusi funsksiyalar axtarışına yönəlir. Mikroobyektlərin vəziyyətini təsvir edən funksiya anlayışını daxil etməklə Şrödinger materiyanın məşhur „dalğa tənliyini" – Şrödinger tənliyini alır. Bu tənlik atom fizikasında Nyuton qnunlarının klassik mexanikada, Maksvel tənliklərinin klassik elekrodinamakida oynadığı rol qədər fundamental rol oynamşdır. Zamanın momentərindən birində funskiyanı bilməklə və Şrödinger tənliyini həll etməklə zamanın digər momentlri üçün də bu funkiyanı almaq mümkündür. Funkiyanın özü yalnız mikrohissəciklərin vəziyyətinin ehtimal paylanmasının təsvir edir. Dalğa mexanikasını yaratdıqdan az sonra Şrödinger bu mexanikanın Heyzenberq- Born-Yordan kvant mexanikasına ekvivalentliyini göstərmişdir. Bununla belə kvant nəzəriyyəsinin interpretasiyası kimi prinsipial məsələdə Şrödingerin mövqeyi köhnəlmiş klassik anlayışları rədd edən Kopehnagen məktəbindən ayrılır. Sonralar Heyzenberq Şrödingerlə faktiki olaraq yeni fizikanən əsasını qoyacaq müzakirələrini özünün „Hissə və tam" əsərində xatırlayır. Bu müzakirələr [[Nils Bor]] və [[Verner Heyzenberq]] tərəfindən müəyyən edilmiş kvant nəzəriyyəsi və onun fundamental prinsiplərinin daha dərindən dərk ediımsinə böyük töhvə vermişdir. Şrödinger kvant nəzəriyyiyəsinin natamamlığını başa düşür və sonralar Kopenhagen interpretasiyasının mahiyyətini "[[Şrödingerin pişiyi]]" kimi tanınan paradoksal forması ilə ifadə edir.
| |||