Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
k düzenleme using AWB
|
||
|
Sətir 10:
{{lang-lez|Dagustan Respublikası }}
<br />
{{lang-ce|DegIestan Respublikası }}<
|-
| style="background:#efefef;" align="center" colspan="2" |
Sətir 23:
| align="center" colspan="2" | [[Şəkil:Map of Russia - Dagestan.svg|300px|Rusiya Federasiyası xəritədə Dağıstan Respublikası]]
|-
| '''[[Rəsmi dil]]''' ||[[
|-
| '''[[Paytaxt]]''' || [[Mahaçqala]]
|-
| '''[[
|-
|-
Sətir 48:
'''Dağıstan Respublikası''' ({{lang-av|Дагъистаналъул Республика}}, {{lang-lez|Дагъустандин Республика}}, {{lang-ru|Республика Дагестан}}) — [[Rusiya Federasiyası]]nın subyekti.
Sahəsi 50270
== Tarixi ==
Sətir 58:
Bürünc dövrünün başlaması ilə birlikdə ( e.ə 4-2 min) dağlıq Dağıstanda terraslama üsulu ilə əkin mükəmməlləşdirilmişdir . Neolit İnqilabın nəticəsi olaraq (Dağıstan daxil olmaqla) Şərqi Qafqaz, dünyanın yemək növlərinə 50-dən çox buğda, arpa, kətan, paxla və saysız ərik, toxum və s . məhsulları qatmışdır. Bürünc dövrü dəmir istehsalına gətirib çıxarmışdır. Bu isə iqtisadiyyat, mədəniyyət, insan mentalitetində inqilabi dəyişikliklər yaratmış və nəhayət hərbi demokratiyanın və ardından da " dövlətin" meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Tarixçi [[Heredot]]a görə [[Skiflər]] Şimali Qafqazda yaşayıblar.Mənbələrdə E.ə VII ərdə Asiyadan gələn Skiflərin Şimali Qafqazın yerli xalqı olan Kimmerləri cənuba sıxışdırdıqlarına, onların da Anadoluya keçərək Hetti (Xetti) dövlətini qurduqlarına dair məlumat da vardır. İrandan gələn köç dalğaları (Sabatinlər, Beloziorlar, Skif qəbilələri) Dağıstan ərazisindən keçmiş və Transqafqaz yolu ilə [[Kiçik Asiya]]ya yayılmışdır.
E.ə IV əsrdən bizim eranın IV əsrinə qədər keçən dövrdə Şərqi Qafqazdakı ən əlamətdar hadisə , Qafqaz Albaniyasının qurulması və böyüməsidir. Eramızın 226-cı ilində Sasanilər İranda iqtidarı ələ keçirib , Qafqazı təsirləri altına almaq üçün romalılarla döyüşməyə başladılar. Böyük Miqrasiya və müxtəlif qəbilələrin ( Savir , Avar, Barsil , Hun və s.) Dağıstanın Kaspi ( Xəzər ) sahilindəki bölgələri zəbt etməsi səbəbiylə Qafqazdakı vəziyyət daha da qarışmışdır. Bu qəbilələr, Transqafqaz və Kiçik Asiya üçün təhlükə meydana gətirirdi. Bu şərtlərdə təhlükəsizlik təmin etmək üçün Sasani idarəçiləri şimal sərhədlərində bəndlər tikmişdilər. Bunlar bu gün Dərbəntdən görülən bəndlərdi.
Bizim eranın V - VI əsrlərindən etibarən Lakz, Tabasaran, Qumıq, Zərikgəran, Qaytaq, Sərir, Dərbənd və Masqut krallıqları yaranmağa başlamışdır. VII əsrdə isə Dağıstanın ərazisi Avropanın cənubunda yaranmış dövlətin - Xəzər xaqanlığının sərhədləri daxilində qalmışdır. Buna görə də təqribən 740-cı illərdə, VIII əsrdən etibarən Dağıstan ərazisi Ərəb-Xəzər müharibələri üçün döyüş meydanına çevrilmişdi. Nəticədə Jarra, Maslama və Mərvanın liderlik etdiyi ərəb birlikləri Dağıstanın daxili kəndlərinə qədər gəlməyi bacarmışdır. Bu müharibələr ərazidəki kəndlərin dağılmasına, kənd təssərrüfatının isə yararsız hala salınmasına səbəb olmuşdur. [[Ərəb-Xəzər müharibələri]] bitdikdən sonra isə Dağıstan ərəblərin hakimiyyəti altında qalmışdır. Bunun nəticəsində ərazidə [[İslam dini]] yayılmağa başlamış və bu XV əsrə qədər davam etmişdir. Yalnız IX əsrdə Dağıstan ərəb işğalından qurtulur və 965-ci ildə isə [[Xəzər xaqanlığı]] parçalanır. X əsrdə artıq Dərbəndin tərkibində erkən feodal dövlətlər fəaliyyət göstərməyə başlayır. Bunlar Dərbənd (Bab-əl-əbvab), Lakz (cn. Dağıstan), Tabasaran, Sarir, Qumuq və başqaları idi.
XI əsrdə Polova-Qıpçaq qəbilələri Prekaspiy ərazisinə köçrülür. Bu köçrülmə bugünkü Qumuq xalqının formalaşmasında böyük rol oynamışdır.
Tatar-monqol hücumu Dağıstanın tarixində xüsusi bir dövrü əhatə edir. Belə ki, 1220-22 ci illərdə Cəbə və Subutayın başçılıq etdiyi 20 minlik ordu Şm. Qafqaz, Transqafqaziya və iç Dağıstana doğru hücuma keçmiş və dağlıların mübarizəsini zəyiflədə bilmişdir. Bunun ardınca gələn illəri (1227, 1239-40) dağıstanlılar monqol hücumlarına qarşı çıxmaqla keçirmişdir. Baş verən döyüşlər iqtisadiyyata zərər vurmuş, inkişafı ləngitmişdir. XIV əsrdə Orta Asiyada böyük bir dövlət quran [[Teymurləng]] [[Çingiz xan]]ın həyata keçirə bilmədiyi "dünya imperiyası" ideyası üçün hərəkətə keçmişdir. O, 1395-ci ildə Azərbaycan və Dərbənd keçidi yolu ilə Dağıstan torpaqlarına girmişdir. Teymurun qəddarca törətdiyi qətliamlar xalq üçün fəlakətə çevrilsə də, dağlılar ona boyun əyməmişdir.
XVI əsrdə Dağıstan ərazisi yeni müharibə üçün məskən oldu. Osmanlı və Səfəvi İmperatorluqları Dağıstana sahib ola bilmək üçün mübarizəyə başladılar. Bu Dağıstanda yaşayan xalqların ölümünə, qula çevrilmələrinə və başqa fəlakətlərə səbəb olmuşdur. Lakin 1582-ci ildə Lak, Avar və darginlərdən ibarət birləşmiş qüvvələr Osmanlı yeniçərilərini məğlubiyyətə uğratmışdır. Bunun ardınca dağlıların uzunmüddətli mübarizəsi başlamışdır. Ən uğurlu döyüşləri isə Nadir şahla olmuşdur. Səfəvi şahı Nadirin Dağlar ölkəsini ələ keçirmək üçün planladığı iki döyüşün ikisi də müvəffəqiyyətsizliyə uğramışdır. Dağlıların birləşmiş qüvvələri səfəviləri əvvəlcə 1738-ci ildə Canikdə, ardınca 1741-ci ildə Dağıstanda məğlub etmişdir. Bundan sonra 1742 və 1743-cü illərdə səfəvilərin planlaşdırdıqları bütün hücumlar məğlubiyyətlə nəticələnmişdir. Nəhayət, dağlılara qarşı döyüşü qazanma ümidini itirən Nadir şah 1743-cü ildə ordularını geri çəkmişdir.
== Əhalisi ==
Ərazisində 32 xalq yaşayır. O cümlədən [[Dərbənd]] şəhərində 100 000 nəfərdən artıq [[azərbaycanlı]] yaşayır. Rusların ümumi əhaliyə nisbəti 4%-ə düşmüşdür. Bu azalmaya qarşılıq əhali artım sürətinin sürməsindəki ən əhəmiyyətli səbəb, 1990-cı illərin başından bəri köhnə Sovet ərazilərindəki digər respublikalara vaxtilə əksəriyyəti iqtisadi səbəblərdən köçmüş olan dağıstanlıların yenidən öz ölkələrinə geri dönmələridir. Müxtəlif tarixi hadisələr səbəbiylə, minlərlə dağıstanlı [[Yaxın Şərq]] ölkələrinə ([[Türkiyə]], [[Suriya]], [[İordaniya]], [[İraq]], [[Misir]], [[Səudiyyə Ərəbistanı]]) köçmüşdür. Amerika, Avropa və digər bəzi ölkələrdə də Dağıstan diasporu vardır.Dağıstan türkdilli və Qafqazdilli xalqların ana vətəni hesab olunur.
=== Etnik tərkibi ===
| |||