|
== İqlimi ==
Avropa iqlimin daha dəqiq öyrənildiyi qitələrdən biridir. Bu qitədə fəlakətli hava hadisələri tez-tez baş vermir, həmçinin belə hadisələrin miqyası planetimizin digər hissələrinə nisbətən daha kiçikdir. Meteoroloji stansiyalarda kosmosdan müntəzəm aparılan müşahidələr havanın dəqiq proqnozunu, fəlakətli hava hadisələrini qabaqcadan xəbər verməyə imkan verir, onlara uyğun olaraq tədbirlərin vaxtında görülməsinə şərait yaradır.Avropada iqlimin formalaşmasında müxtəlif amillər iştirak edir. Onlardan ən mühüm olanı ''coğrafi mövqedir''. Şimal yarımkürəsinin, əsasən, mülayim iqlim qurşağında, Atlantik okeanı sahilində yerləşən Qərbi Avropa ümumilikdə yumşaq iqlimlə səciyyələnir. Avropada il ərzində günəş şüalarının düşmə bucağı kəskin dəyişdiyi üçün fəsillər aydın nəzərə çarpır. Lakin ərazi dəniz sahilində yerləşdiyinə görə yay və qış temperaturları arasındakı fərq azdır.
Avropanın ərazisi enlik istiqamətində, yəni şimaldan cənuba doğru böyük məsafədə yerləşmişdir. Onun cənub hissələri günəşdən daha çox istilik alır, cənubdan şimala doğru istilik miqdarı azalır. Avropa ərazisində iqlim şəraiti qərbdən şərqə doğru dəyişir. Bu hal qitənin okeana yaxın olması, hakim küləklərin və okean cərəyanlarının təsiri nəticəsində əmələ gəlmişdir. Şimali Atlantika cərəyanının Avropa sahillərinə gətirdiyi nisbətən isti suların təsiri ilə iqlimdə müəyyən yumşalmalar hiss olunur. Bu hal xüsusilə özünü Skandinaviya, Kola yarımadası və İslandiya adasının iqlimində göstərir. Atlantik okeanı üzərində formalaşan nəhəng isti və rütubətli hava kütlələri də Avropanın iqliminə böyük təsir göstərir. Avropanın ərazisi okeandan gələn qərb küləklərinin təsiri altında olur. Bu hava axınları isə İslandiya alçaq və Azor yüksək təzyiq sahələrinin təsiri altında formalaşır. Qışda Atlantik okeanı üzərindən əsəsn cənub-qərb küləkləri küləkləri (Azor antisiklonu) özü ilə birlikdə çoxlu yağıntı gətirir və havanı yumşaldır. Yayda isə şimal-qərb küləkləri (İslandiya siklonu) bol yağıntı və sərinlik gətirir. Avropanın şimal hissələri daha çox [[Arktika]] hava kütlələrinin, [[Cənubi Avropa]] isə tropik hava kütlələrinin təsiri altında olur. Avropanın relyefi də iqlimin formalaşmasında öz təsirini göstərir. Avropada okeandan gələn dəniz mənşəli hava kütlələrinin qarşısını ala biləcək hündür dağ sistemlərinin olmaması Atlantik və Şimal Buzlu okeanlarının iqlimə təsirini daha da gücləndirir. Hündür dağlar qitənin cənub hissəsindədir. Onlar enlik istiqamətində yerləşdiklərindən okeandan gələn hava kütlələrinin qarşısında maneə rolunu oynaya bilmirlər. Hamar, düzən mərkəzi və şərq hissələr istiliyin, rütubətin daxili hissələrə keçməsi üçün bir növ dəhliz rolunu oynayır.
Avropanın iqlimində ''hakim külәklәrin'' rolu böyükdür. Mülayim iqlim qurşağında daimi qәrb külәklәri əsir. Bu küləklər Atlantik okeanından Avropaya daxil olur və qitəyə rütubətli dəniz hava kütlələri gətirir. Qitənin içərilərinə doğru irəlilədikcə hava öz rütubətini itirir və yağıntıların miqdarı azalır.Avropa ''sahillәrinin girintili-çıxıntılı'', həmçinin dəniz və körfəzlərin quruya çox daxil olması rütubətli dəniz hava kütlələrinin qitənin içəri hissələrinə qədər gəlib çıxmasına səbəb olur. Bu isə Avropaya yağıntının daha çox düşməsi ilə nəticələnir.
Havanın rütubətlə doymasına Şimali Atlantik və Norveç ''isti cәrәyanları'' səbəb olur. İsti cərəyanlar yalnız səth sularının buxarlanması nəticəsində rütubətin artmasına deyil, həm də Avropada qış aylarında havanın temperaturunun yüksəlməsinə səbəb olur. Ona görə də, Şimali Avropada qışda havanın temperaturu, Asiya və Şimali Amerikanın eyni enliklərində yerləşən ərazilərindən xeyli yüksəkdir.
''Arktik iqlim qurşağında'' Şimali Avropanın adaları yerləşir. Yalnız yayda temperatur 0°C-dən yuxarı olur.
Skandinaviyanın şimalını əhatə edən ''subarktik qurşaqda'' yağıntılar fəsillər üzrə qeyri-bərabər düşür. Yayda yağıntıların maksimum miqdarda düşməsi əraziyə daxil olan mülayim dəniz hava kütlələri ilə əlaqədardır. Qışda arktik hava kütlələrinin daxil olması havanın soyuq və quru keçməsinə səbəb olur. Subarktik iqlim qurşağında yerləşən Şimali Avropa ölkələrində ərazinin cəmi 2–8%-i kənd təsərrüfatında istifadə olunur.
''Mülayim qurşaq'' Avropanın böyük bir hissəsini tutur. Qitənin qərb hissəsi daha rütubətli, şərqi isə nisbətən qurudur. Mülayim iqlim qurşağında hava şəraiti heyvandarlıq və bitkiçiliyin inkişafına imkan verir.
''Subtropik qurşaq'' Cənubi Avropanı əhatə edir. Bu ərazilərdə yay ayları isti və quru olur, yağıntı, əsasən, ilin soyuq dövründə düşür. Cənubi Avropanın kənd təsərrüfatı iqlimə uyğunlaşmışdır. Bu regionda bitkiçilik heyvandarlıqdan daha üstündür. Yay aylarında suvarma işləri aparılır. Cənubi Avropa zeytun, sitrus meyvələri, üzüm,şəkər çuğunduru və s. əkinlərinə görə fərqlənir. Üzüm yığımında İtaliya, zeytun yığımında isə İspaniya dünyada birinci yerdədir.
Aralıq dənizi sahilləri təbii turizm ehtiyatlarına görə də fərqlənir. Hər il Fransa, İspaniya və İtaliyaya ayrı-ayrılıqda 50 mln.-dan çox turistin gəlməsi də bununla əlaqədardır.
=== Temperatur və yağıntılar ===
|