Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
Sətir 4:
[[Şəkil:Sugarcubes.jpg|right|230px|thumb|Şəkər-rafinad]]
{{Digər məna|Şəkər (dəqiqləşdirmə)}}
'''Şəkər''' - bir çoxu qida olaraq istifadə olunan, şirin dad verən, kimyəvi olaraq qısa zəncirli, suda həll olunn bir sıra karbohidrata verilən ümumi addır. Müasir dövrdə ən çox yayılmış qida məhsuludur{{Şablon:Mənbəsiz}}.
Dünyada 1500 şəkər qamışı emal edən və təxminən 1000 şəkər çuğunduru emal edən (onlardan 800-dən çoxu [[Avropa]]da yerləşir) zavod mövcuddur.
Sətir 16:
XVIII əsrdə şəkərlə ticarət ingilislərin əlində cəmlənmişdir. Avropa yalnız idxal olunmuş qamış şəkərini alırdı. Bu bitkinin Avropanın cənub hissələrində becərilməsi uğursuz olurdu, çünki onun becərilməsi üçün tropik iqlim lazımdır.
==
Şəkər çuğundurundan alınan şəkər tozunun təmizliyi 99,75% təşkil edir; qarışıqlar yalnız 0,25% qəbul olunur. Rafinadın təmizliyi isə 99,9%-dən aşağı olmamalıdır (uyğun olaraq qarışıqlar 0,1% qəbul edilir). Şəkər-toz ilə müqayisədə şəkər-rafinadda qarışıqlar 2,5 dəfə azdır. Lakin şəkər tozunda qarışıqların 0,25% olması şəkərin dad və xüsusən də qidalılıq xüsusiyyətlərində əks olunmur. Şəkərin təmizliyi onun xarici görünüşü ilə sıx bağlıdır ki, bu da mühüm əhəmiyyətə malikdir. Şəkərin (xüsusən də tozun) cəlbedici görkəmi bəzi ölkələrdə, hətta onun sortunun (növünün) həlledici amili kimi qəbul edilir.
Hal-hazırda qamış şəkəri ən çox [[Kuba]]da, [[Braziliya]]da, [[Hindistan]]da, [[Puerto-Riko]]da, [[Meksika]]da və [[Filippin]]lərdə istehsal olunur. Çuğundur şəkəri isə Avropanın bütün ölkələrində, Şimali Amerikada, [[Türkiyə]]də, [[İran]]da, [[İrak]]da və [[Suriya]]da istehsal olunur.
Şəkərlərdən ən çox təsadüf ediləni [[saxaroza]], [[fruktoza]] və [[qlükoza]]dır. Meyvətərəvəz şəkərin miqdarına görə bir-birindən fərqlənirlər. Meyvələr şəkərliliyinə görə üstünlük təşkil edir. Meyvələrdə şəkərin miqdarı 2%-dən (limonda) 25%-ə (üzümdə) qədər olur. Tərəvəzlərdə isə 0,8%-dən (xiyarda) 12%-ə (qarpız, qovun, soğan) qədərdir.
== Şəkər istehsalı ==
Tərəvəzlərdən bəziləri şəkərin miqdarına görə zəngin hesab olunurlar. Çuğundurda 16%, qarpızda 12%, yerkökündə 7% olur. Saxarozanın miqdarı şəkər çuğundurunda 15-25% və şəkər qamışında 15-26% olur. Meyvətərəvəzdə saxaroza qismən hidroliz olunur. Bu proses saxaraza (invertaza) fermentinin iştirakı ilə başa çatır və bərabər miqdarda qlükoza və fruktoza alınır.<ref>
məktəb tələbələri üçün dərslik. Bakı, ADIU-nin nəşriyyatı, 2009. </ref>
==
Hal-hazırda qamış şəkəri ən çox [[Kuba]]
1747-ci ildə alman kimyaçısı Andreas Siqizmund Marqqraf Prussiyanın Elmlər Akademiyasında çıxış edərək məlumat vermişdir ki, ağ şəkər çuğundurunda, şəkər qamışında mövcud olan şəkərin analoqu müşahidə olunmuşdur. Ancaq çuğundurun şəkərliliyinin (1,5%) kifayət qədər az olması və o zamankı istehsalat gücünün inkişafının aşağı səviyyədə olması, bu ixtiranın praktiki tətbiqinə maneə törətmişdir.
Sətir 31 ⟶ 37:
Bu gün şəkər sənayesi inkişaf etmiş sahələrdən biri sayılır. Xaricdə mütərəqqi texnologiyanın tətbiqi şəkər çuğundurunun becərilməsində və ondan stabil məhsul alınmasında mühüm irəliləyişlər etmişdir. Belə ki, şəkər zavodlarının vahid gücü sutkada 6...12 min t çuğundur emal etmək imkanı vermişdir. Dünyada ən nəhəng şəkər çuğunduru zavodu Fransada yerləşir ("Connatre") və sutkada 25 min t çuğundur emal edir. Almaniya Federativ Respublikasında "Plattling" zavodunun gücü sutkada 15 min t çuğundur emalına çatdırılıb. 1992-ci ildə Taylandda "Super Fabrik" adlı şəkər zavodu istismara verilmişdir. Bu zavod qamış şəkərindən sutkada 26 min t şəkər xammalı istehsal edir. Zavodda 12 min insan iki növbədə 10 saatlıq iş rejimi ilə çalışır.
==
Azərbaycanın torpaq-iqlim şəraiti şəkər istehsalı üçün uyğun sayılır. Azərbaycanın torpaq-iqlim şəraiti şəkərliyi 17-19% olan çuğundur yetişdirməyə imkan verir. {{Şablon:Mənbəsiz}}
Şəkər çuğundurundan alınan şəkər tozunun təmizliyi 99,75% təşkil edir; qarışıqlar yalnız 0,25% qəbul olunur. Rafinadın təmizliyi isə 99,9%-dən aşağı olmamalıdır (uyğun olaraq qarışıqlar 0,1% qəbul edilir). Şəkər-toz ilə müqayisədə şəkər-rafinadda qarışıqlar 2,5 dəfə azdır. Lakin şəkər tozunda qarışıqların 0,25% olması şəkərin dad və xüsusən də qidalılıq xüsusiyyətlərində əks olunmur. Şəkərin təmizliyi onun xarici görünüşü ilə sıx bağlıdır ki, bu da mühüm əhəmiyyətə malikdir. Şəkərin (xüsusən də tozun) cəlbedici görkəmi bəzi ölkələrdə, hətta onun sortunun (növünün) həlledici amili kimi qəbul edilir.
Azərbaycanda [[2003]]-cü ildə açılmış İmişli şəkər zavodu əhalinin şəkərə olan tələbatını tam ödəyir{{Şablon:Mənbəsiz}}.
Şəkərlərdən ən çox təsadüf ediləni [[saxaroza]], [[fruktoza]] və [[qlükoza]]dır. Meyvətərəvəz şəkərin miqdarına görə bir-birindən fərqlənirlər. Meyvələr şəkərliliyinə görə üstünlük təşkil edir. Meyvələrdə şəkərin miqdarı 2%-dən (limonda) 25%-ə (üzümdə) qədər olur. Tərəvəzlərdə isə 0,8%-dən (xiyarda) 12%-ə (qarpız, qovun, soğan) qədərdir.
== Həmçinin bax ==
Tərəvəzlərdən bəziləri şəkərin miqdarına görə zəngin hesab olunurlar. Çuğundurda 16%, qarpızda 12%, yerkökündə 7% olur. Saxarozanın miqdarı şəkər çuğundurunda 15-25% və şəkər qamışında 15-26% olur. Meyvətərəvəzdə saxaroza qismən hidroliz olunur. Bu proses saxaraza (invertaza) fermentinin iştirakı ilə başa çatır və bərabər miqdarda qlükoza və fruktoza alınır.<ref> Əhmədov Ə-C.İ., Əliyev N.T. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı. Ali
* [[Şəkərli diabet]]
məktəb tələbələri üçün dərslik. Bakı, ADIU-nin nəşriyyatı, 2009. </ref>
== İstinadlar ==
|