Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 101:
Gövdələrin quruluşuna görə bitkilər üç qrupa bolünür. Birinci qrupa [[ağaclar]], ikinci qrupa [[kollar]], üçüncü qrupa isə [[ot bitkitəri]] daxildir.
Ağacların gövdələri hündür və odunlaşmış olur, gövdə budaqlanaraq çətir əmələ gətirir. [[Çinar (ağac)|Çinar]], [[qoz]], [[fıstıq]], [[
Kollar ağaclardan fərqli olaraq alçaqdır və qısa gövdəyə malikdir. Onların nisbətən nazik gövdələri torpaq səthinə yaxın hissədən budaqlanır. [[Ağac]] və [[kollar]] uzunömürlü bitkilərdir. Elə ağaclar vardır ki, onların
Otlar ağac və kollardan alçaqdır, onların gövdəsi tam odunlaşmır, yaşıl və ətlidir. Otların ömrü nisbətən qısadır. Otlar birillik, ikiillik və çoxillik olur. Birillik ot bitkiləri toxumları yetişdikdən sonra quruyur, tələf olur, çoxillik isə bir neçə il çiçəkləyib
Yarpaq bitkilərin həyatında [[fotosintez]], [[tənəffüs]] və transpirasiya (buxarlanma) üçün əsas [[Orqan (bitki)|orqand]]ır. Onun rəngi, adətən, yaşıl olur. Başqa funksiyanı yerinə yetirməklə əlaqədar yarpağın forması dayişilə bilər. [[Zoğ]] və [[yarpaq]]lar [[tumurcuq]]lardan inkişaf edir. Yarpaqlar töküldükdə onların qoltuğunda yerləşən tumurcuqları aydın görmək olar. Həmin tumurcuqlardan təkrar olaraq yarpaqlar və zoğlar əmələ gəlir. Həm gövdə
Müxtəlif bitkilərdə çiçəklərin quruluşu da
Müxtəlif bitki çiçəklərinin
Saplağın
Çiçəkdə ləçəklərdən ibarət parlaq rəngli tac diqqəti cəlb edir. Tacdan aşağıda yaşıl yarpaqcıqlardan ibarət kasacıq və ya çiçək yatağı yerləşir. Tac və kasacıq
Çiçəyin əsas hissələri [[dişicik]] və [[erkəkcik]]dir. Erkəkcik nazik erkəkcik sapından və tozluqdan ibarətdir. Tozluğun içərisində tozcuqlar əmələ gəlir. Dişicik genişlənmiş hissədən – [[Yumurtalıq (bitki)|yumurtalıqdan]], ensiz sütuncuqdan və dişicik ağızcıgından ibarətdir. Yumurtalıqdan meyvə əmələ gəlir. Bəzi bitkilərdə ([[alma]], [[armud]], [[heyva]] və s.) meyvənin əmələ gəlməsində çiçək yatağı da iştirak edir. Bitkilərin çox az hissəsində çiçəklər tək-tək yerləşir. [[Çobanyastığı]], [[albalı]], [[gilas]], [[günəbaxan]], inciçiçəyi və bir çox bitkilərdə çiçəklər qruplara toplanaraq çiçək qruplarını təşkil edir.
Erkən yazdan başlayaraq payızın axırlarına qədər meşələrdə, tarlalarda, bağlarda və parklarda bitkilər çiçək açır. [[Fındıq]] və [[dəvədabanı]] bitkiləri hələ qar
=== Meyvələr, toxumlar və onların yayılmağa uyğunlaşması ===
Sətir 125 ⟶ 124:
Meyvə və toxum çiçəkli bitkilərin çoxalma orqanıdır.
Meyvə yumurtalıqdan əmələ gəlir. Yumurtalığın içərisində yerləşmiş yumurtacıq
Meyvələr şirəli və quru olur. Şirəli meyvələrdə toxumu əhatə edən meyvəyanlığı şirəli, lətli hissədən ibarətdir. Yetişmiş əriyi, gavalını, şaftalını sıxdıqda ondan şirə axır. Şirəli meyvələrdə, lətli hissə meyvənin qabığı ilə toxumu arasında yerlaşir.
Şirəli meyvələr
Meyvə ləti nazik qabıqla
Yetişmiş quru meyvələrdə şirəli lət olmur. Onlar [[noxud]], [[paxla]] kimi açılan, palıd qozası və meşə fındığının meyvələri kimi açılmayan quru meyvələrdir. [[Buğda]], [[qarğıdalı]] dənələrində meyvəyanlığı toxumla bitişikdir, bir-birindən ayrılmır, onlar dənmeyvə adlanır.
Quru meyvələrdən paxlameyvələr daha geniş yayılmışdır. Paxlameyvələr içərisində toxumlar olan qınşəkilli iki taycıqdan ibarətdir, [[Akasiya]], [[lobya]], [[noxud]], üçyarpaq yoncanın meyvələri paxlameyvədir.
Buynuzmeyvələr paxlameyvələrə oxşayır. Onlardan fərqli olaraq buynuzmeyvələrdə toxumlar qının taycıqlarında deyil, onların arasında uzanan nazik arakəsmənin üzərində yerləşir. Xardal, kələm, vəzəri, quşəppəyi və ağ turpun meyvələri buynuzmeyvədir.
Pambıq, xaş-xaş, lalə, bənövşə,
Toxumcameyvələrdə meyvəyanlığı dəricik formasında olur və toxumla birləşmir. Buna misal olaraq günəbaxan və qanqalın meyvələrini göstərmək olar.Çiçəkli bitkilər, əsasən, toxumla
Paxlameyvə və buynuzmeyvəlardə toxumlar yetişdikdən sonra isti
Bir sıra bitkilərin toxumları
[[Ağcaqayın]]ın, [[cökə]]nin, [[göyrüş]]ün qanadcıqlı meyvələri töküldükdə külək vasitəsilə kanara aparılaraq yayılır. Küləklə qoparılıb diyirlənən və "süpürüm" adlanan çöl bitkisinin gövdəsi dibindənbudaqlanaraq kiirə səkli alır. Payızın əvvəlində onun toxumları yetişir, bitki quruyur. Kiilək bitkini kökünə yaxın yerindən biitöv qoparıb diyirləndirir. Bitkilər diyirləndikcə toxumlarını dağıdır. Yalnız suda bitən bitkilərin meyvələri deyil, su kənarında bitən qızılağac və başqa bitkilərin toxumları da suyun axını ilə uzaqlara aparilır.Bəzi bitkilərin yetişmiş toxumlarının üzərində qarmaqvarı -çıxıntılar olur. Heyvanlar belə bitkilərin yanından keçdikdə toxumlar onların yununa və insanların paltarına yapışıb basqa yerlərə aparrılır. Bu bitkilərə dəvədabanı, atpıtrağı, pişikdili (üçbarmaq) kimi bitkilərin meyvələri misal ola bilər. Bəzi bitkilərin toxumları yiik kisələrinə və tayalara yapışıb, avtomobil, vaqon və təyyarələrin kiinc-bucaqlarında qalır, yük boşaldıqda torpağa diisüb ciicərir.Meşələrdə , çöllərdə yetişmiş şirəli meyvələri quşlar və heyvanlar yeyir. Məsələn, [[qaratoyuq]] [[Moruq|moruğun]], [[cır albalı]]nın, [[quşarmudu]]nun, [[ayı]] [[zoğal]]ın yetişmiş meyvələrini yeyir. Həmin meyvələrin şirəli ləti onların mədəsində həzm olur, bərk qabıqlı toxumlar isə həzm olunmur və peyinlə birlikdə xaric olunur. Yazda əlverişli şərait olduqda bu toxumlar düşdükləri yerdə cücərir. Beləliklə, quşlar bir yerdən başqa yerə uçduqda həmin toxumları da özləri ilə apararaq yayır.
| |||