'''Avropa''' — [[Afrika]]nın şimalında, [[Asiya]]nın qərbində, [[Atlantik okeanı]]nın şərqində yerləşən [[qitə]]. Sahəsi 10,5 milyon km²-ə bərabərdir.

Avropanın ucqar nöqtələri şimalda [[Nordkin burnu]], cənubda [[Marokki burnu]], qərbdə [[Roki burnu]], şərqdə isə [[Ural dağları]]nın şimal qurtaracağı hesab olunur. Ekvator xəttindən xeyli şimalda yerləşir. Lakin şimal qütb sahəsinə az bir hissəsi daxildir. [[Antarktida]]dan başqa yeganə qitədir ki, tropik sahəyə daxil deyildir. Qərb hissəsindən başlanğıc meridianı keçir, bu meridian [[London]] meqapolisinə daxil olan [[Qrinviç]] şəhərindən keçdiyi üçün onu çox vaxt [[Qrinviç meridianı]] adlandırırlar. Digər materiklərə görə Avropanın mövqeyi tarixən əlverişliliyi ilə seçilmişdir. Avropa hələ qədim dövrlərdən cənubda [[Aralıq dənizi]] vasitəsilə Cənub-Qərbi Asiya və Şimali Afrika ilə əlaqə saxlamışdır. Qərbdə isə [[Şimali Amerika]] və başqa materiklərə gedən dəniz yolları üzərində yerləşmişdir. Avropa [[Atlantik okeanı]] və [[Şimal Buzlu okeanı]] suları ilə əhatə olunub. Sahil xətləri çoxlu parçalanmaya məruz qalmış, girintili-çıxıntılı olması ilə seçilmişdir. Onun sahillərində çoxlu buxta və körfəzlər var. Bu da qabarma və çəkilmələrin təsiri ilə dənizçiliyin inkişaf etməsinə, çoxlu dəniz limanlarının yaranmasına şərait yaratmışdır. Dənizdən xeyli kənarda, [[Temza çayı]] sahilində yerləşən [[London]] bu səbəbdən mühüm liman şəhərinə çevrilmişdir. Sahil xətlərinin çox parçalanması bir sıra ada və yarımadaların da yaranmasına səbəb olmuşdur. Qitə ərazisinin 25%-ni ada və yarımadalar tutur. Avropanın daxili hissələri dənizlərdən çox aralı deyildir. Qərbdə daxili hissələrin dənizlərdən məsafəsi 600  km, şərqdə isə 1600  km təşkil edir. Avropa dövlətlərinin əksəriyyətinin dənizə çıxışı olduğuna görə, dəniz dövlətləri hesab olunurlar.

Şimaldan Avropa sahillərini Şimal Buzlu okeanının [[Norveç dənizi|Norveç]], [[Barens dənizi|Barens]] və [[Ağ dəniz]]in suları yuyur. Barens və Ağ dənizləri arasında [[Kola yarımadası]] yerləşmişdir. Şimaldakı [[Novaya Zemlya]], [[Frans İosif Torpağı]] və [[Svalbard]] adaları da Avropaya aiddir. Atlantik okeanı və onun dənizləri Avropanı qərb və cənubdan əhatə etmişdir. [[Şimal dənizi|Şimal]], [[Baltik dənizi|Baltik]], [[Aralıq dənizi|Aralıq]], [[Qara dəniz|Qara]] və [[Azov dənizi]] sahillərdə bir sıra körfəz və buxtalar yaratmışdır. Bunlardan Biskay, Fin, Botnik, Riqa və başqa körfəzləri göstərmək olar. Baltik və Norveç dənizləri arasında Avropanın ən böyük yarımadası olan [[Skandinaviya yarımadası]] yerləşir. Avropanın digər iri yarımadalarından [[Pireney yarımadası|Pireney]], [[Apennin yarımadası|Apennin]], [[Balkan yarımadası|Balkan]], [[Krım yarımadası|Krım]] qeyd olunmalıdır. Avropanın böyük adalarından isə [[Böyük Britaniya]], [[İrlandiya]], [[İslandiya]], [[Korsika]], [[Siciliya]] və [[Sardiniya]] göstərilə bilər. Aralıq dənizi Avropa sahillərində ən böyük və ən dərin dənizdir. Bu dəniz həmişə istidir (13 °C) və onun ətraf ərazilərin təbiətinə təsiri böyükdür. Buna səbəb isə dayaz və ensiz [[Cəbəllütariq boğazı]]ndan nisbətən soyuq okean sularının bu dənizə daxil ola bilməməsidir. Şimali Atlantika isti cərəyanının təsiri ilə Norveç və Barens dənizləri qışda donmur. Bu, gəmiçiliyin daimi inkişafı üçün əlverişli imkan yaradır. Daha cənubda yerləşən Ağ və Baltik dənizləri isə qışda buz bağlayır.

Fiziki xəritədə Avropanın şərq və qərb hissələrinin relyefində olan fərqləri asanlıqla müşahidə etmək olar. Bunun əsas səbəbini ərazinin müxtəlif hissələri arasındakı geoloji inkişaf tarixinin xüsusiyyətləndə axtarmaq lazımdır. Ona görə ki, qitənin şərqində qədim platforma, qərbində isə müxtəlif yaşlı geosinklinal strukturlar və cavan platformalar üstünlük təşkil edir. Burada ən qədim və sahəsinə görə ən böyük tektonik struktur [[Şərqi Avropa platforması]]dır. Platformanın qədim bünövrəsi Baltik və Ukrayna kristallik qalxanları şəklində səthə çıxmışdır. Qərb hissədə Şərqi Avropa platforması Atlantik okeanından Sakit okeana qədər uzanan Alp-Himalay geosinklinalı və cavan platforma ilə əhatə olunmuşdur. Platformalar nisbətən sabit sahələridir, onlar düzənlik və orta hündürlüklü dağlara uyğun gəlir. Geosinklinallar isə yerin daha fəal, hərəkətdə olan sahələridir və Avropanın cənubunda [[Alp dağları]] qurşağı ilə təmsil olunub.

Avropa qitəsi inkişaf etmiş çay şəbəkəsinə malikdir. Çayların ərazi üzrə paylanması qitənin iqlim şəraitindən, relyefin xarakterindən, geoloji quruluşundan bilavasitə asılıdır. Çayların qidalanmasında yağış, qar, buzlaq suları böyük rol oynayır. Hövzələrinə görə çaylar üç yerə bölünür. Avropa çaylarının çox hissəsi Atlantik okeanı hövzəsinə daxildir. Digər çaylar isə Şimal Buzlu okeanı hövzəsinə və axarsız Xəzər dənizi hövzəsinə aid edilir.

Avropada çoxlu göllər var və onlar qeyri-bərabər yerləşmişdir. Qitənin şimalında göllər daha çoxdur. Onlar buzlaq mənşəlidirlər. Skandinaviya, [[Finlandiya]] və [[Kareliya]]da irili-xırdalı minlərlə göl vardır ([[Venern]], [[Vettern gölü|Vettern]], [[Sayma]], [[İnari]]). Burada ən böyük göl Ladoqadır. Bolsulu [[Neva çayı]] onu Baltik dənizi ilə, [[Svir çayı]] isə yaxınlıqdakı [[Oneqa gölü]] ilə birləşdirir. Ağ dəniz-Baltik kanalı bu göllərdən Şimal Buzlu okeanına, Volqa-Baltik kanalı isə Xəzər və Qara dənizlərinə getməyə imkan verir. Cənubda, Alp dağlarında da çoxlu xırda göllər var ([[Cenevrə gölü|Cenevrə]], [[Boden]], [[Balaton]]). Şərqi Avropa düzənliyinin cənub-şərqində duzlu [[Elton]] və [[Baskunçak]] göllərini də qeyd etmək olar.

Avropa ərazisində çoxlu buzlaq sahələri də vardır. [[İslandiya]], [[Svalbard]], [[Novaya Zemlya]] adalarında, həmçinin Alp dağlarının yüksək zirvələrində buzlaqlar çoxdur. Dağ buzlaqları bir çox çayların qidalanmasında mənbə rolunu oynayır. Bataqlıqlar da bu ərazidə geniş yer tutub. Kareliya, Finlandiya və Belarusda bataqlıqlar daha çox yayılmışdır. [[Rusiya]], [[Ukrayna]] və [[Belarus]] ərazisində yerləşən [[Polesye bataqlığı]] geniş ərazi tutur.

Avropanın ərazisi enlik istiqamətində, yəni şimaldan cənuba doğru böyük məsafədə yerləşmişdir. Onun cənub hissələri günəşdən daha çox istilik alır, cənubdan şimala doğru istilik miqdarı azalır. Avropa ərazisində iqlim şəraiti qərbdən şərqə doğru dəyişir. Bu hal qitənin okeana yaxın olması, hakim küləklərin və okean cərəyanlarının təsiri nəticəsində əmələ gəlmişdir. Şimali Atlantika cərəyanının Avropa sahillərinə gətirdiyi nisbətən isti suların təsiri ilə iqlimdə müəyyən yumşalmalar hiss olunur. Bu hal xüsusilə özünü Skandinaviya, Kola yarımadası və İslandiya adasının iqlimində göstərir. Atlantik okeanı üzərində formalaşan nəhəng isti və rütubətli hava kütlələri də Avropanın iqliminə böyük təsir göstərir. Avropanın ərazisi okeandan gələn qərb küləklərinin təsiri altında olur. Bu hava axınları isə İslandiya alçaq və Azor yüksək təzyiq sahələrinin təsiri altında formalaşır. Qışda Atlantik okeanı üzərindən əsəsn cənub-qərb küləkləri küləkləri (Azor antisiklonu) özü ilə birlikdə çoxlu yağıntı gətirir və havanı yumşaldır. Yayda isə şimal-qərb küləkləri (İslandiya siklonu) bol yağıntı və sərinlik gətirir. Avropanın şimal hissələri daha çox [[Arktika]] hava kütlələrinin, [[Cənubi Avropa]] isə tropik hava kütlələrinin təsiri altında olur. Avropanın relyefi də iqlimin formalaşmasında öz təsirini göstərir. Avropada okeandan gələn dəniz mənşəli hava kütlələrinin qarşısını ala biləcək hündür dağ sistemlərinin olmaması Atlantik və Şimal Buzlu okeanlarının iqlimə təsirini daha da gücləndirir. Hündür dağlar qitənin cənub hissəsindədir. Onlar enlik istiqamətində yerləşdiklərindən okeandan gələn hava kütlələrinin qarşısında maneə rolunu oynaya bilmirlər. Hamar, düzən mərkəzi və şərq hissələr istiliyin, rütubətin daxili hissələrə keçməsi üçün bir növ dəhliz rolunu oynayır.

Yuxarıda göstərilən amillərin təsiri ilə, Avropa ərazisində temperatur və rütubətin paylanmasında böyük fərqlər özünü göstərir. Yanvar ayının orta temperaturunu göstərən [[izoterm]]lər daha çox meridian istiqamətində dəyişir və bu yalnız cənub hissədə enlik istiqamətində gedir. Atlantik okeanı və Aralıq dənizi sahillərindən +8 °C, +4 °C-lik yanvar izotermi keçir. Skandinaviya yarımadasının okean sahillərində 0 °C-lik izoterm daxili hissələrə doğru daha aşağı temperaturlarla (-8 °C, -10 °C) əvəz olunur. Şərqi Avropa düzənliyindən [[Ural dağları]]na doğru [[kontinental]]lıq artır və daha aşağı temperatur qeydə alınır. İyul izotermləri enlik istiqamətində gedir, yalnız daxili hissələrdə bir qədər şimal-şərqə doğru əyilir. Orta iyul temperaturu ucqar şimalda +8 °C, Aralıq dənizi sahillərində +24 °C, +28 °C, [[Xəzər dənizi|Xəzər]] sahili ovalıqda +24 °C, Orta və Şərqi Avropada +16 °C, +20 °C-dir. Dağlıq ərazilərdə izotermlərin gedişində kəsilmələr baş verir.

Atmosfer yağıntılarının paylanması istər hava kütlələrinin, istərsə də relyef şəraitinin təsirindən daha çox asılıdır. Atlantik okeanı sahillərindən şərqə getdikcə yağıntıların illik miqdarı və onun ərazidə paylanması xeyli dəyişir. Daha çox yağıntı dəniz hava kütlələrinin yolu üzərində yerləşən sahilboyu və dağətəyi ərazilərə düşür (1000-2000 1000–2000 mm). Lakin daxili hissələrə doğru getdikcə okeandan gələn hava kütlələri transformasiyaya uğrayır, yəni öz rütubətini itirir və kontinetallaşır. Orta Avropa düzənliklərinin qərb hissəsinə 800-1000 800–1000 mm, mərkəzinə 600  mm, qitənin şimal hissələrinə 400-500 400–500 mm, Xəzəryanı ovalığına isə 250  mm yağıntı düşür. Dağlarda yağıntıların miqdarı 1000  mm-dən artıqdır. Yağıntıların fəsillər üzrə paylanmasında da fərqlər vardır. Qərbdə, Atlantik okeanı sahillərində [[dəniz iqlimi]]nin təsiri ilə yağıntıların çox hissəsi payız və qış aylarında düşür. [[Şərqi Avropa]]da yağıntıların çox hissəsi yay, Aralıq dənizi sahillərində isə qış aylarında düşür.

<ref> Avropa, ümumi anlayışda </ref>:

| [[TallinnTallin]]