Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{Tarixi dövlət
|adı = Salarilər dövləti
|orijinal_ad =
|status =
|himn =
|bayraq =
|izah_bayraq =
|gerb =
|izah_gerb =
|xəritə = SallaridMapHistoryofIran.png
|izah_xəritə =
|p1 = Sacilər dövləti
|flag_p1 =
|p2 =
|flag_p2 =
|p3 =
|flag_p3 =
|p4 =
|flag_p4 =
|p5 =
|flag_p5 =
|p6 =
|flag_p6 =
|p7 =
|flag_p7 =
|yaranma1 = 919
|ləğvolma1 = 1062
|f1 = Xaşxaşilər
|flag_f1 =
|f2 = Rəvvadilər dövləti
|flag_f2 =
|f3 =
|flag_f3 =
|f4 =
|flag_f4 =
|f5 =
|flag_f5 =
|f6 =
|flag_f6 =
|f7 =
|flag_f7 =
|şüar =
|paytaxt = [[Ərdəbil]]
|şəhərlər = [[Təbriz]]<br>[[Dvin]]
|dil =
|pul_vahidi = Dirhəm, Dinar
|sahə =
|əhali =
|idarəetmə forması = Monarxiya
|sülalə = [[Salarilər]]
|rəhbər titulu1 =
|rəhbər1 =
|rəhbər_hakimiyyət1 =
|rəhbər titulu2 =
|rəhbər2 =
|rəhbər_hakimiyyət2 =
|rəhbər titulu3 =
|rəhbər3 =
|rəhbər_hakimiyyət3 =
|din = [[İslam]]
|əlavə bənd =
|bəndin adı =
|əlavə bənd1 =
|bəndin adı1 =
|əlavə bənd2 =
|bəndin adı2 =
|Mərhələ1 =
|Gün_ay1 =
|İl1 =
|Mərhələ2 =
|Gün_ay2 =
|İl2 =
|əvvəl =
|ə1 =
|ə2 =
|ə3 =
|ə4 =
|ə5 =
|ə6 =
|ə7 =
|sonra =
|s1 =
|s2 =
|s3 =
|s4 =
|s5 =
|s6 =
|s7 =
|qeyd =
}}
{{Azərbaycan tarixi}}
'''Salarilər dövləti''' — [[919]]-cu ildə [[Deyləm]] hakimi [[Məhəmməd ibn Müsafir]] tərəfindən yaradılmış tarixi dövlət.<ref> [http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/azbooks/aztarix_preslib_02.pdf Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. II cild (III-XIII əsrin I rübü). Bakı. " Elm". 2007. 608 səh.]</ref>
[[Şəkil:IranianSallaridMap.png|200px|thumb|right|Salarilərin Azərbaycandakı əraziləri]]
[[Şəkil:SallaridMapHistoryofIran.png|200px|thumb|left|Salarilər və onlardan asılı olan ərazilər]]
'''Salarilər''' — [[941]]-[[981]]-ci illərdə indiki [[Azərbaycan]] ərazisində Gilan hakimi [[Mərzban ibn Məhəmməd]] tərəfindən yaradılmış, paytaxtı Ərdəbil şəhəri olan tarixi dövlət.<ref> [http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/azbooks/aztarix_preslib_02.pdf Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. II cild (III-XIII əsrin I rübü). Bakı. " Elm". 2007. 608 səh.]</ref>
 
== TarixiYaranması ==
{{Əsas|Məhəmməd ibn Müsafir}}
 
[[X əsr]] Azərbaycanın siyasi tarixində mövcud dövlətlərin möhkəmlənməsi və yenilərinin yaranması dövrü olumuşdurolmuşdur. Burada hakimlik edən sülalələr müsəlmanların mənəvi-siyasi rəhbəri xəlifəyə zahiri itaətlərini saxlayır, lakin bir sıra hallarda siyasi hakimiyyəti ələ keçirirdilər. AzərbaycandaƏslən çəkişmələrdən[[Tarım istifadə edən Deyləm (Gilan)şəhristanı|Tarım hakimi]] Mərzban[[Məhəmməd ibn MəhəmmədMüsafir]] axırıncı[[Cüstanilər Sacisülaləsi|Cüstanilər]]<nowiki/>lə hökmdarıittifaq Deysəməyaradıb (Sacilər dövlətində hakimiyyəti ələ keçirən qulam) 941919-cicu ildə qalib gəlib ölkənin paytaxtı Ərdəbili ələ keçirdi. Mərzban ibn Məhəmməd Salarilər (941-981) sülaləsindən olduğu üçün bu dövlət Azərbaycan tarixində Salarilər dövləti kimi tanınır. Mərzban ibn Məhəmməd çətin mübarizə şəraitində Sacilər dövlətinin hakimiyyəti altında olan Azərbaycan torpaqlarına sahib olaraq[[Deyləm]]<nowiki/>də öz səltənətini möhkəmləndirməyə çalışırdı. Onun məqsədi Azərbaycanın qədim sərhədlərinin bütövlüyünə nail olmaq idi. Salarilər dövlətinin paytaxtı Ərdəbil şəhəri idi. Salarilər, çox keçmədən, Azərbaycanın şimal-qərb torpaqlarını və Şirvanşahlar dövlətini də özlərindən asılı hala saldılar, Dərbəndi ələ keçirdilər. Salarilərin qoşunu maaşla saxlanlan süvari və piyada dəstələrindən ibarət idiqurmuşdu.
 
=== Salarilərin Azərbaycanı ələ keçirməsi ===
Beləliklə, Salarilər dövləti şimalda [[Dərbənd]] keçidindən başlayaraq, cənubda [[Dəclə]] və [[Fərat]] çaylarının yuxarılarına qədər, şərqdə [[Gilan]] da daxil olmaqla [[Xəzər]] sahillərindən, qərbdə [[Ermənistan]] və Şərqi [[Gürcüstan]] da daxil olmaqla geniş əraziləri əhatə edən bir dövlətə çevrildi. Bununla, sacilərdən sonra Salarilər sülaləsinin hakimiyyəti illərində yenidən bütün Azərbaycan torpaqları vahid dövlət daxilində birləşdi. Bu da təbii olaraq, bütün ölkə miqyasında iqtisadi əlaqələrin inkişafına, sənətkarlıq və ticarətin tərəqqisinə, xarici ticarət əlaqələrinin genişlənməsinə müsbət təsir göstərdi.
{{Əsas|Mərzban ibn Məhəmməd}}Azərbaycanın Salarilərin hakimiyyətinə keçməsi dövrü [[Mərzban ibn Məhəmməd]]<nowiki/>in hakimiyyətinə təsadüf edir. O, çətin mübarizə şəraitində Sacilər dövlətinin hakimiyyəti altında olan Azərbaycan torpaqlarına sahib olaraq öz səltənətini möhkəmləndirməyə çalışırdı. Azərbaycandakı Salarilər dövlətinin paytaxtı [[Ərdəbil]] şəhəri idi. Mərzbanın qardaşı [[Vəhsudan ibn Məhəmməd|Vəhsudan]] isə öz dövlətini [[Deyləm]]<nowiki/>də qurmuşdu. Salarilər, çox keçmədən, Azərbaycanın şimal-qərb torpaqlarını və [[Şirvanşahlar dövləti]]<nowiki/>ni də özlərindən asılı hala saldılar, [[Dərbənd]]<nowiki/>i ələ keçirdilər. Salarilərin qoşunu maaşla saxlanlan süvari və piyada dəstələrindən ibarət idi.
 
== Ərazisi ==
Salarilərin hakimiyyəti illərində Xəzər dənizində Azərbaycanın ticarət gəmiləri üzməyə başladı. Bütün Yaxın və Orta Şərqdə iqtisadi və hərbi-siyasi rolu daha da artdı, müxtəlif etnik qrupların Azərbaycan xalqı ilə qaynayıb-qarışması prosesi sürətləndi. Bununla belə, Mərzban ibn Məhəmmədin ölümündən sonra onun oğulları ilə qardaşı Vəhsudan arasında hakimiyyət üstündə gedən daxili çəkişmələr mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsinə səbəb oldu. Xəzərsahili Azərbaycan vilayətlərinin tez-tez rusların basqınlarına məruz qalması, 944-cü ildə Bərdənin qarət olunması və şəhər əhalisinə dəhşətli divan tutulması Salarilər dövlətinin süqutunu daha da sürətləndirdi.
Beləliklə, Salarilər dövləti şimalda [[Dərbənd]] keçidindən başlayaraq, cənubda [[Dəclə]] və [[Fərat]] çaylarının yuxarılarına qədər, şərqdə [[Gilan]] da daxil olmaqla [[Xəzər]] sahillərindən, qərbdə [[Ermənistan]] və Şərqi [[Gürcüstan]] da daxil olmaqla geniş əraziləri əhatə edən bir dövlətə çevrildi. Bu da təbii olaraq, bütün ölkə miqyasında iqtisadi əlaqələrin inkişafına, sənətkarlıq və ticarətin tərəqqisinə, xarici ticarət əlaqələrinin genişlənməsinə müsbət təsir göstərdi. Salarilərin hakimiyyəti illərində Xəzər dənizində Azərbaycanın ticarət gəmiləri üzməyə başladı. Bütün Yaxın və Orta Şərqdə iqtisadi və hərbi-siyasi rolu daha da artdı, müxtəlif etnik qrupların Azərbaycan xalqı ilə qaynayıb-qarışması prosesi sürətləndi.
 
== Mərzbandan sonra ==
Əvvəllər 15-20 gəmidən ibarət kiçik dəstələrlə ticarət məqsədilə gələn rusların buraya sonrakı gəlişlərindəki məqsəd qarətçilik idi. Bəzi tarixçilərin mülahizələrinə görə bu tayfaların mənşəyi mübahisəlidir. Onları slavyan tayfalarına şamil etməyənlər də vardır. X əsrdə Kiyev Rus hökmdarlarının Xəzər dənizi sahillərinə yürüş etməsi tarixi qaynaqlar əsasında təsdiq olunmur. Azərbaycana gəlmiş ruslar qeyri-slavyan tayfaları idi. Onların bulqar-türk tayfalarına mənsub olduğu güman edilir.
[[Mərzban ibn Məhəmməd]]<nowiki/>in ölümündən sonra onun oğulları ilə qardaşı [[Vəhsudan ibn Məhəmməd|Vəhsudan]] arasında Azərbaycan üstandə gedən çəkişmələr sülalənin zəifləməsinə səbəb oldu. Azərbaycan Salariləri iki yerə bölündü, Deyləm Salariləri isə bir qədər uzun hökmranlıq sürüb 1062-ci ildə [[Xaşxaşilər]]ə məğlub oldular.
Qırx il mövcud olmuş Salarilər dövləti təkcə Azərbaycan və Qafqazdakı feodal dövlətlərlə deyil, Ön Asiyadakı nüfuzlu dövlətlərlə də müqayisə olunmağa layiq idi.
 
== Hökmdarları ==
{{Salarilər}}
 
== İstinadlar ==

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023