Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Baskervill tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 31:
}}
 
'''Ərəb dili''' ({{lang-ar|اللغة العربية}}, {{lang-ar|عربي}}) — [[Sami dilləri]]nin Cənub qrupunun Şimal bölməsinə daxildir. Qohum dillərdən uzunqədim ömrütarixi, geniş yayılması, fonetik-qramatik və leksik xüsusiyyətlərini bu günədək qoruyub saxlaması ilə fərqlənir. [[BMT]]-nin 6 rəsmi və işlək dilindən biridir. Zəngin samit sisteminə malikdir (velar, farinqal, larinqal samitlər). Sadə sait sistemi mövcuddur. Söz sırası adətibir üzrəqayda olaraq belədir: XMT (xəbər-mübtəda-tamamlıq).
 
Müasir ərəb ədəbi dili əhalisi birlikdə iki yüz milyona çatan ərəb ölkələrində dövlət dili kimi qəbul edilmişdir. Ədəbi dil ilə yanaşı, əhalinin danışdığı məhəlli (ölkələr üzrə) dialekt və şivələr də mövcuddur. Bunlar bir-birlərindən və habelə ədəbi dildən ciddi şəkildə fərqləndiyi üçün müxtəlif ölkə ərəblərinin bir-birini anlamaması, müvafiq hazırlığı olmayan ərəblərin isə çox zaman ədəbi dili başa düşməməsi adi hal hesab edilir.
 
== Tarixi ==
Ərəb dili tarixən üç inkişaf mərhələsi keçmişdir,: qədim (V əsrədək), klassik (V – XVIII) və müasir (XIX əsrdən indiyədək) ərəb dili kimi təmsil edilmişdir. Qədim ərəblər haqqında ilk yazılı məlumata hələ eramızdan əvvəl Assuriya şahı Sarqonun (715-ci il) kitabəsində təsadüf edilmişdir. Qədim ərəb dili əsasən Suriya ərazisində tapılmış Lihyan, Əs-Səfa, Ən-Nəmarə, Zəbəd, Hərran və s. kitabələrdə əks olunmuşdur.
 
Əvvəllər müxtəlif məhəlli dialektlərdən ibarət olmuş qədim dilin sonrakı inkişaf mərhələsində ədəbi dil kimi formalaşmasında Qureyş (Məkkə) dialekti mühüm rol oynamışdır. Həmin dil islamdan bilavasitə qabaq, islam alimlərinin cahiliyyə adlandırdıqları dövrdə yaranmış şifahi poeziya nümunələrində və habelə çox qiymətli abidə hesab olunan Quranda artıq sabitləşmiş qramatik quruluşa və zəngin söz ehtiyatına malik ilk klassik ərəb dili kimi təsbit edilir. Sonrakı inkişaf prosesində ərəb dili bir-birindən ketdikcə daha çox fərqlənən ədəbi dilə və dialektlərə ayrılır. Ədəbi dil yaranmaqda olan ərəb imperiyasında yazı dili kimi hələ də işlədilməkdə olan arami və yunan dillərini sıxışdıraraq, ümumimperiya yazı dilinə çevrilir və beynəlxalq əhəmiyyət kəsb edir. Təqribən XIX əsrdən başlayaraq bu günədək klassik dil əsasında inkişaf etməkdə olan müasir ərəb dili öz sələfindən arxaizmlərin atılması hesabına lüğət tərkibinin xeyli məhdudlaşması, yeni məfhumları əks etdirən söz və ifadələrin yaranması, qramatik quruluşun daha da sabitləşməsi ilə fərqlənir.
Sətir 47:
Ərəb dilində müxtəlif söz birləşmələri vardır. Bunların içərisində ərəb qrammatiklərinin izafət adlandırdıqları uzlaşmayan təyini söz birləşməsi ifadə etdiyi məna çalarlıqlarının çoxluğu və ərəb dilində geniş işlədilməsi ilə başqa söz birləşmələrindən xeyli fərqlənir. Burada xəbəri ad qruplu söz və söz birləşmələri ilə ifadə edilən ismi cümlələr də çox işlənir. Xəbəri mübtədadan əvvəl gələn cüttərkibli feli cümlələrdə xəbər daim təkdə olur.
 
== Dilin zənginliyi və Qurani Kərimin Ərəbərəb Dilidili Üzərindəüzərində Təsiritəsiri ==
 
Ərəb dili söz ehtiyatının genişliyi cəhətdən dünyanın zəngin dillərindən hesab edilir. Burada sinonim sözlər çox geniş təmsil olunduğundan eyni məfhum çox vaxt ən azı bir neçə söz, bəzən isə onlarla, hətta yüzlərlə sözlə ifadə edilə bilir. Bununla belə, ərəb dilində bəzən bir-birindən ciddi şəkildə fərqlənən mənaları olan polisemantik (çoxmənalı) sözlərdə az deyildir. Hətta tərkibində zidd mənalar olan sözlərdə çox təsadüf edilir.<ref>Əhməd Həsən əz-Zəyyad, Tarixul Ədəbil Arabi, s.90</ref> Sözlərin böyük əksəriyyəti əsl ərəb mənşəli olduğu halda alınma sözlər cüzi bir miqdar təşkil edir.Bəşəriyyətin inkişafı ilə paralel olaraq inkişaf edən səmavi dinlərin ən sonuncusu və mükəmməli olan İslam Dininin əsas qaynağı Qurani Kərimdir. O təmsilçilərinin qəlblərini fəth, həyat tərzlərini təyin edərək, nitqlərinə təsir etmiş ve onların həyat qaynağı olmuşdur. <ref>
Yusif 12/2, Şura 42/7, Zuxruf 43/3</ref> Belə ki, müsəlmanlar onu həyatlarının hər bir sahəsində öndər bilərək, qoyduğu və göstərdiyi qaydalara görə yaşamağa çalışmışdır. Təmsilçilərinin qəlblərini təsəvvür olunmayacaq dərəcədə fəth edən bu kitab, ərəb dili ilə nazil olmuş , onu səmavi bir dinin dili səviyyəsinə gətirmişdir.<ref>Şevqi Dayf, Tarixul Ədəbil Arabi, II/32</ref> Buna görə də ədəbiyyat tarixçiləri ilk növbədə, başlanğıc mərhələdə “furqan”, “küfr”, “iman”, “işraq”, “islam”, “nifaq”, “səvm”, “salət”, “zəkat”, “ruku”, “sücud” kimi kəlmələr üzərində sistemləşmişlər. Bütün bunlarla yanaşı ərəb dili müəyyən bir toplumun dili olmaqdan çıxaraq, bütün müsəlmanların ortaq ibadət dili halına gəlmişdir.İndi isə Qurani Kərimin ərəb dili üzərindəki təsirlərindən bəhs edəsi olsaq, onların bir neçəsini maddələr halında qısa şəkildə belə ifadə edə bilərikedilir:
 
''a.Dildə meydana gətirdiyi toplama.''
 
Qurani Kərimin bu dil üzərindəki ən əsas təsirlərdən şübhəsiz yoxdur ki, dildə təmin etidiyi birlikdir. O, bütün ərəbləri Qüreyş ləhcəsi üzərində toplayaraq Qüreyş ləhcəsini ərəb dilinin lideri halına gətirdi. Halbuki Qurani Kərim nazil olmağa başlamazdan əvvəl ərəb dili Qureyş ləhcəsi ətrafında birləşmə yolunda inkişaf edir və zirvəyə yüksəlirdi. Ancaq hələ də bütün ləhcələr toplanmamışdı. <ref>Əhməd Həsən Zəyyad, Tarixul Ədəbil Arabi,s.204</ref> Ərəblər sözdə birliyi təmin etmək üçün dil üzərə münaqişələrin hərarətli keçdiyi mənbə və hədəfinə çatmamışdı ki, Qurani Kərim enməyə başladı. Qurani Kərimin enməsi ilə birlikdə Qureyş ləhcəsinin liderliyi tamamlanmışdır. Bununla da cahiliyyə dövründən başlayan sözdə birləşmə cəhdləri hədəfinə çataraq dildə toplama təmin edilmiş oldu.
 
''b.Yeni sözlər qazandırması.''
Qurani Kərim ərəb dilinə bir çox yeni sözlər qazandırmış və bundan əvvəl bilinməyən bir çox mənaların ərəb dili içərisində keçməsini təmin etmişdir. <ref>Hüseyn Küçükqalay,Quran Dili Ərəbcə, s.162</ref> Məs: الْكُفْرُ kəlməsi lüğətdə “bir şeyi örtmək, bağlamaq, gizlətmək” mənalarına gəlir. Ancaq Qurani Kərim bu kəlməyə, lüğəvi mənası ilə əlaqədar olan şəkildə, fərqli məna yükləyərək onu Cənabı Haqqın varlıq və birliyini qəbul etməmək onun saysız nemətlərini tanımama və onları gizlətmə mənalarında istifadə olunmuşdur. Amma Qurani Kərimdən əvvəl kəlmə bu mənada işlənməmişdir. Eyni şeyi “ الصَّلَاةُ, السُّجُودُ , النِّفَاق, التَّيَمُّمُ, الزَّكَاةُ, الصَّوْمُ ” və daha bir çox söz haqqında demək mümkündür. Qurani Kərim ərəb dilində istifadə olunub var olan bir çox kəlməyə lüğəvi mənasının istilahi məna qazandırmış, istilahi ifadələrin ortaya çıxmasında ilk əsl amil olmuşdu.
 
c.Ərəb Dilinin Yayılmasındakı Təsiri.
''c.Ərəb dilinin yayılmasındakı təsiri''
Ərəb dili, Quran nazil olmazdan əvvəl ərəb yarımadasında yaşayan müəyyən bir millətin dili idi. Ərəb yarımadasının çərçivəsində sıxılıb qalmışdı. Qurani Kərimin ərəb dili üzərə nazil olması onu səmavi bir dinin dilinə çevirmiş və ona ibadətin bir parçası vəsfini qazandırmışdı. Beləliklə hər bir müsəlman namaz, zikr, təkbir və təşəhhüd kimi ibadətlərində ərəb dilini istifadə edirdi. Fəthlər və xilafətin böyüməsi nəticəsində insanların qrup-qrup İslam Dininə yönəlməsi ilə yanaşı ərəb dili ərəb yarımadasının xaricinə çıxmağa başlayaraq müsəlmanların çata biləcəkləri qədər yayıldı. Nəticədə ərəb dili, İslamın yayılması ilə paralel olaraq yayılmağına davam edirdi. İslam Aləmində istifadə olunan dillər arasında ilk dərəcəyə yüksələrək birinci dil halına gəlmişdi.
 
d.Ərəb Dilini Pozulmaqdan Qoruması.
''d.Ərəb dilini pozulmaqdan qoruması''
İnsanlar kimi dillər də dunyaya gələr, müəyyən bir müddət yaşadıqdan sonra ölərlər. Ancaq bundan sonra ərəb dilini istisna etmək lazımdır. Çünki o, Qurani Kərim sayəsində dünya dilinə çevrilmiş, hər cür təhlükədən qorunmuşdur. İslamın təşviqi ilə müsəlmanlar Quranı əzbərləməyə, onu hər zaman oxumağa başladılar. O müsəlmanların həyat mənbəyi idi. Müsəlmanlar onun bir hərfinin belə dəyişməsinə imkan vermədilər. Ərəb dilini qoruyan qala olan Quranın bu şəkildə əzbərlənərək qorunması, əslində ərəb dilinin qorunmasıdır. <ref>Əhməd Həsən Zeyyad, a.k.ə., s.90</ref> İslam aləmənin geridə qalması ilə İslam mədəniyyəti də geri qalmağa ərəb dilinin, digər dillər kimi, yox olması və yaxud başqa dillərin təsiri altına düşməsindən ehtiyat olunurdu. Ancaq ərəb dili Qurani Kərim sayəsində özünü hər cür təhlükələrə qarşı qoyaraq bütün nigarançılıqları ortadan qaldırdı. Əgər Quran olmasaydı, ərəb dilinin də digər dillər kimi yoxa çıxması, ya da ən azından təhrif olması gözlənilirdi.
e.Yeni Elmlərin Ortaya Çıxmasına Səbəb Olması.
''e.Yeni elmlərin ortaya çıxmasına səbəb olması.''
Quran ərəb dilinin ədəbiyyat sahəsində zirvəyə çatdığı bir dövrdə nazil olmağa başladı. Çox keçmədi ki, məhşur ərəb ədibləri, Quranın bəlağat və fəsahatı qarşısında acizliklərini etiraf edərək onun bəlağat və fəsahatından faydalanma yollarını axtarmağa başladılar. Beləliklə Qurani Kərimin enməsi ilə yanaşı yeni elmlərin doğması üçün qapılar aralanmış oldu.
 

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023