Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
k Bot redaktəsi əlavə edilir: fiu-vro:Bachi Johann Sebastian dəyişdirilir: be-x-old:Ёган Сэбастыян Бах
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 8:
İntellektual zənginliyi, texniki mükəmməlik və bədii gözəlliyi ilə seçilən Bax musiqisindən Brandenburg konsertləri, Goldberq ''variasiyaları'', İngilis ''süita''ları, Fransız süitaları, ''Klavira'' üçün ''partita''lar, ''B minor''da ''Mass'', ''Müqəddəs Matfeyanın'' ehtirasları, ''Fuga'' sənəti, ''Skripka''da solo konsert üçün ''sonata'' və partitalar, ''vialençel''də ifa üçün süitalar, 200-dən artıq ''kontata'' və eyni sayda orqan musiqi əsərlərini misal göstərmək olar.
==Həyatı==
Yohan Sebastian Bax Almaniyanın Turingiya vilayətinin Eyzenax şəhərində anadan olmuşdur. O Müqədd\s Georq kilsənin orqan ifaçısı Yohan Ambrisius Baxın və Mariya Elizabeta Lammerhirt Baxın sonbeşiyi idi. Atası balaca Yohana hələ uşaq ikən skripka və klavesində ifa etmıyi öyrədir. Onun əmilərinin hamsı profesional musiqçilər idilər. Onlar kildə orqan ifaçılığından tutmuş saray kamera bəstəkarlığı kimi müxtılif vəzifəlrədə işləyiridlər. Əmilərindəm biri Yohan Kristof Bax (1645-93) xüsusilə məşhur idi və qardaşı oğluna orqan ifaçılığının incəliklərini öyrədir. Bax ailəsnin musiqi nailiyyətləi ilə fəxr edir və sonralar (1735-ci ildə) özünün “Musiqiçi Bax ailəsinin mənşəyi” adlı əsərini yazır.
Baxın anası 1694-cü ildə vəfat edir, bundan səkkiz ay sonra isə atası da dünyadan küçür. On yaşlı Bax böyük qardaşı, qonşu Ohrdruf şəhərində orqanist kimi çalışan Yohan Kristof Baxım (1671-1721) himayəsi altına keçir. Burada Bax qardaşından qiymıtli musiqi dərsləri alır. Qardaçı onu Cənubi alman musiq məkətbinin Yohan Paxeıbel və Yohan Yakob Forberger kimi simalarının, eləcə də Şimalı Alman musqi məkətbə, fransız musiqi məktəbinin Jan Baptist Lüli, Luis Merşan, Marin Mare kimi musiqiçilərinin və italyan musqiçisi Gorolamo Freskobaldi və digərlərinin yaradıcılığı ilə yaxından tanış edir.
14 yaşında Bax məkətb yoldaşı Gerog Erdamnla birgə o vaxtlar Müqəddəs Roman imperiyasının ən böyük şəhərlərindən biri olan Hamburq şəhəri yaxınlığındakı Lüneburq şəhərciyində yerləşən nüfuzlu Müqəddəs Mixaeyl məkətbində təhsil almaq imkanı əldə edir. Burada keçirdiyi iki il Baxın həyatında və musiqi yaradıcılığında dönüş nöqtəsi rolunu oynayır və bəstəkara Avropa musiqisi ənələəri ilə daha yaxından tanış olmaq imkanı verir. Kapella xorunda ifa etmıkıç yanaşı o mıkətb orqanında da ifa edir. Bu məıkətəbə oxuduğu ilərdə fransız və italyan dilləri , lelcə də din, tarix, coğrafiya, fizkiza və Latın dillərindən də müfəssəl təhsil alrı. O həmçinin Almaniyanın şimaı əyalətlərinin diplomatiya, dpvlət və hərbi təhsil dalıncı gəlmiş zadəgan ailələrinin övladları ilə tanış olur. O hıəmçinin Lünburq çəhərinin adlı-sanlı orqanistıarıəi, xüsusilə də Geroq Böhmlə ilə də münasibıtlırəd olmuş və hətta Hamburqa da Yohan Adam Rinken və Nicolasu kimi döpvrün nüfuzlu usiqiçilə ilə də tanış olmaq məqəsədilə səfərlər edir Bu musiqiçilərlə olan əlaqələri onun bir bəstkar kimi püxətləşməsinə əhəmiyətli tısir gstırir. O da ehtimal olunur ki, məhz bu dördə Bax alman orqan musqiçilərinin, xüsusilə Dirtix Buxtehudun ısırləri ilə və bu musiqçilərin ixtiyarında olan musiq nızəriyyısinı dair əlyazma və traktalalrla tanış olur.
==1703-1708: Arnstaddan Veymara==
1703-cü ilin yanvar ayında tıhsiliini bitirikdın az sonra Bax Turingiyanın bpyük çəhərləindən biri olan Veymar çəhərində Hersoq Yohan Ernstn saray musiqçisi postuna tıyin olnur. Onun buradakı vəzifıələri tam aydın deyil, lakin görünür o heç dı musiqi işləri ilə deyil xidmətçi kimi işçləyir. Veymarda keçirdiyi yeddi ay əzrində o mahir klaviş ifaçıssi kimi mışhurlaşır. Ona Arnstadda Müqəddəs Bonifes kilsıəsinə gətirilmiş yeni orqana texniki baxış keçirməık vı ilk ifa kimi vzsifı həvalə olnurş Bax ailəsnin turingiyanın ən qədim çəhəri olan və Veymardan 180 km cənubda meşə kənarəmda yerləşən Arnstad çəhəri ilə yaxın əlaqələri olmuşçdur. 1703-cü ilin avqust ayında Bax Müqəddəs Bonafes kilsısində oran ifaçısı kimi işləyməy razılaşır. Kifayət qədər yükısk məvacib və üstıgəl yeni quraçdırılmış və büyı imkanları olan modern orqan onun tam razı salır. Bir az sonra Bax orqan prelüdiyalarını bəstələməyə başlayır. Bu əsərlər artlq sıx motivasiyalı nəızarət texnikasını nümayiş etdirən bəstəkar özünün daha iri miqyaslı və kontrpunkk msuiqi texnikasını (burada iki mülodiya eyni zamnada qarçılıqlı təsirdə olur) bir qədər sonra içlıyəcədir.
Arnstaddakı güclü ailə əlaqələri və musiqyə dəliəcsinə aşiq olan sahibinin qonaqpərvərliyi gənc Baxla Arnsatd şəhər hakim dairələri arasındakı gərginliyin qarşısını ala bilmir. Bu gərginliyin yaranmasına səbəb Baxın xor ifaçılarının peşəkarlıq sıviyyıəsindən narazılığı və daha əhəmiyyətlisi onun 1705-1706-cı illərədə Arnstadı özbaşına tərk ederk ustadı Ditrix Buxtehuda və onun Lübekdəki Abdenmusik məkətəbinə baş çəkmısi olmuçdur. Bax Alman orqan musiqsinin atası hesab etdiyi Buxtehudu görmək üçün 400 km-lik məsafəni piyada qət edir. Bu səfər Buxtehud yaradıcılığının Baxın ilkin əsərləri üçün əsas rol oynaması ilə nəticələir. Baxın nəzərdən tutulandan bir neçə ay çox Lübekdə qyubanması bu qocaman usatdının Baxın sənətində nə dərəcədə mühüm rol oynadığını göstərir.
Arnstaddakı kifayəıt qədər yaxşı vziyyıtnı baxmayarq Bax 1706-cı ildə buradan uzaqlaşmağa və karyerasını başqa yerdə davam etməyə qərar verir. Ona bpyük şimal çəhərələrdın biri olan Mühlhauzendə Müqəddəs Blasuis kilsəsində daha sərfəli orqaniust vəzifəsi tıkilf olnur. Növbəti il Bax daha yüksək maaşlı və arzuladığı daha yaşxı xor heyıti ilə təchiz olunumuş bu vəzifəıni qıbul edir. Mühlhauzenə gəılişinin dördüncü ayında Arnstaddaı Mariya Barbara Bax adlı əmisi qızı ilə evlənbir. Onların yeddi uşağı olur, lakin bunlardan yalnız döördü yetkinlik yaçına çata bilir.Övladlarından iksi- Vilhelm Frideman Bax və Karl Filip Emanuel Bax Barokko dövrünün arınca gılmiş Rokoko ülubunda bpyük bəstəkalrla olular.
Görünür Mühlhauzen şəhər hakimləri və kilsə nümayəndəli yeni musiqi rəhəbrinin məhz onların çıhərini secğçməsindən böyük fəxr hssi keçirmişlər. Belə ki, onıar Baxın Müqəddəs Blasuis kilsəsininin orqanını təzələmık kimi baha başa gələn ideyasını yekdilliklə bəyənmiş və Baxın 1708-ci ildəyenicə seçilmiş çəhər çurasının inaqurasiya məsrasiminı hısr olnumuş- Allah mənim şahəmdır kantatasını BWV 71 böyük rəğbğt hissilə qarşılamışlar. Bnula belə elə hımin il Baxa Veymardan daha sərfəli iş təkilf gəlir.
==1708-1717: Veymar==
Mühlhauzendə keçirdiyi bir ilə yaxın müddətdən sonra, Bax bir vaxtlar nökər kimi işlədiyi Veymar hersoqunun saray orqanisti və konsert mayestrosu rəyin olunur. Olduqca səxavətli məvacib və tamamilə böpyük və yüksık professional musiqiçiləır heyəti ilə işləmək imkanı bu keçidi daa da sörətləndidir. Bax ailəsi ilə birgə hersoq sarayından beş addımlıq məsafədə yərləşən evdə yaşayıtr. Növbəti il gəncailənin ilk övladı dünayay gəlir və onlara Mariya Barbaranın subay bacısı da qoşulur və ölümünı qədər ailınin ev işlərinə nəzarət işçlərinə baxır. Baxlar ailəsinin iki daha musiqi nümayınədləri –Vilhelm Friedeman Bax və Karl Filip Emanuel Baxlar da məhz Veymarda anadan olurlar. Mühlhauzendə keçirdiyi bir ilə yaxın müddətdən sonra, Bax bir vaxtlar nökər kimi işlədiyi Veymar hersoqunun saray orqanisti və konsert mayestrosu rəyin olunur. Olduqca səxavətli məvacib və tamamilə böpyük və yüksık professional musiqiçiləır heyəti ilə işləmək imkanı bu keçidi daa da sörətləndidir. Bax ailəsi ilə birgə hersoq sarayından beş addımlıq məsafədə yərləşən evdə yaşayıtr. Növbəti il gəncailənin ilk övladı dünayay gəlir və onlara Mariya Barbaranın subay bacısı da qoşulur və ölümünı qədər ailınin ev işlərinə nəzarət işçlərinə baxır. Baxlar ailəsinin iki daha musiqi nümayınədləri –Vilhelm Friedeman Bax və Karl Filip Emanuel Baxlar da məhz Veymarda anadan olurlar.
Veymarda Bax orqanda ifa və əsərlər bəstələmək və hersoqun ansamblı ilə müxtıif konsert repertuarları ifa etmık kimi geniş imkanlar olurş. Kontrapunkt texnikasının usatası olan Bax fugalarını mıhz Veymarda yazmağa başlayır. Bütün fugalarının ıks olunduöu Das wohltemperietre Clavier adl ən böyük toplu bir cüt major və nisbi minor olamaqla 48 prelue v fugadan ibarətdir. Bu əsər kontapunk texnikasının istifadısi və tədqiqində ilk fundsamental əsər sayılır. Bu əsərdə açarların tam nomenklaturası və açarlar aralarındakı cüzi fərqin belə göstərilmişdir.
Veymardakı illər həm də Baxın böyük oğlu Vilhelm Fridemen üçün yazdığı “Orqan haqqında kiçik kitab” ilə d\ə yadda qalır. Bu əsərdə orqanistlə kömək məqsədilə mürəkkəb quruluşda ənənəvi Lüteran xor musiqiliri əksini tapmişdirş Bu əsər Baxın həyatının iki əısas qayesini-musiqni tıdsi etmıyəı olan hıdsiz baılığlığı və xor musqisinə olan hıdsiz məıhəbəti.
==1717-1723-cü illər: Köten==
Bax bir daha özünün musiq maraqlarında uyğun daha münsabi iş axtarışlarıan çıxır. Anhalt-Köthen şahzadəsi Baxı kapelmesyter vəzifəsinə dəıvət edir. Özü də musiqçi olan şahzadə Leopold Baxın istedadını dəyərləndirir, ona yüksə maaş təyin edir və yaradıcılıq nöqteyiənəzrdən gemniş sərbəstəli verir. Buunla belə şahazadə pzü kalvinsit olduğundan və siyayişlərində musiqdın istifad etmədiyindən Baxın bu dövrdən sonra bəstələdiyi əksər əsərlər dünyıvi xarakter almağa başlayır. Bunlara Orkestra sütaları, Violneşdə solo ifa üçün altı süita, və solo skipka üçün sonata və partitalarımisal gpstərmıək olaşr. Skipka üçün ilk sontasının giriş səhifəsindəki şəkil bəstəkarın əlyazmasını təsvir edir. Məhur Brandenburq konsertləri də bu dövrdən etibarən yaranmağa başlayır.
1720-ci ilin 7 iylunda Bax şahzadə Leopolda xarici səfərdə olduğöu müddətdə həyat yoldaşı Mariya Barbara qəflətən vəfat edir. Npvbəti il Bax Köthen sarayının istedadlı sopranosu, özündən 17 yaş kişik olan Anna Magdalena Vilklə tanış olur və 1721-ci ilin 3 dekbrında evlənir. Bax daha 13 uşaq atasl olur, lakin bunladan yalnız 6-sı sağ qalır. Annadan olan Gotrfid Heynrix, Yohan Kristof Fridrix və Yohan Kristian sonralar məşhur musiqçilər olurlar. Qızlarından isə Baxın tələbəsi Yohan Kristof Altnikolla evləınmiş Elizabet Yuliane Frederika, Yohanna Karolina və Regina Suzanna yetkinlik yaşlarına çatırllar.
==1723-1750-ci illər: Leypçiq==
1723-cü ildə Bax Leypçiqdə Thomaskirche (Müqəddəs Tomas lüteran kilsəsi ) yaxınlığımndakı Thomasschule-nin (Müqəddəs Tomas mıktıbi) kantoru, eləcə də çəhərədki bütün əsas kilsəslərin musiqi direktoru vəzifəsinə təyin olunur. Bu Saxoniyanın aparıcı ticarıt şəhərində kifayıt qədər nüfuzlu vəfizə sayılırıdı. Arnstada və Mülhauzenə qısamüddətli sıfərləri nəzərə alınmasa bu Baxın karyerasında ilk höküməy işi idi. Baxın ömrünün sona qədər 27 illik bu vəzifəsi onu tabeliyind işlədiyi Leypçiq şəhər bəl\diyyəsinin siyası intrialarını görməyə imkan verir. Belə ki, şəhər b\ldiyyəsi iki fraksiyadan ibarət idi: Drezdendə oturan Saksoniya monarxın Güclü Auqustusun qatı tərəfdarları olan mütləqiyyətçilər və şəhərin tacir sinfinin, sənətkarlar və kişik zadəganların marağını qoruyan Şəhər-Dövlət fraksiyası. Bax isə tıyin lunduğu vəzifəyə monarxistlər tərəfindən namizəd kimi irəli sürülmüşdür, xüsusilə də əvvələr Drezden saratyında hüquqçünas içləmiş Leypmiq şəhər meri Gotleb Lanj onun namizədliyini dəstələmişdir. Baxın tıəyinatına razılıq müqabilində anti-mütləqiyyətçilər Müqəddəs Tomas məktəbinəı nızarəti ələ keçirirlər və Baxdan iş şəraiti ilə bağlı bəzi gezəştlərə getmık olunur. Baxmyaraq ki, şəhər bələdiyyəsində Baxın musiq dühasına heş kim şübh etmirdi, bununla belə pzünü şəhər kilsə musiqsinin rəhəbri kimi aparan Baxla özünü mıktəb yiyələri kimi görən və Kantorun musiqi təsirlərini azaltmaq istəyən bələdiyyə arasınad davamla gərginliklər yaşanır. Çəhər bələdiyyəsi Lanjın Baxa ildə 1000 telerlik məvacibini heç vaxt bəyənməmiş, əvəzində Bax bir qədər az əm\khaqqı və məktəb binasınn 1732-ci ildə olduqca baha başa gələn təmirdən çixmiş yaraşıql mənzillərindən biri iləətəmin edilimidçri.
Baxın Leypçiqdıki işi Tomasschuledə tələbələrə musiqi ifaçılığından dərs vermək və Leypçiqin Müqədəs Tomas və Müqəddəs Nkolas kilsələrində həftəlik musiqi proqrmalarını tırtib etmıəkdən ibarət idi. Onun işlərinə Latın dilindən də dərs demı daxil olsa da, o bu işi müavininə həvalə etmişdir. Leypçiqdəki ilk altı illik fəaliyyıəti ərzində ərzində beşə qədər illik cantata silsiləsi yazır (bunblardan ikisi ünümüzə glib çıxamışdır). Konsertləşdirlimiş əsərlərinin əksəriyyəti hər bazar İncil dinləmələrinə və Lüteran ilində tutulan oruclara həsr olunur və əksəriyyətində Üachet auf! Ruft uns die Stimme və Nun komm, der Heiden Heiland kimi ənənəvi kilsə himnlərindən ilham məbəyi olaraq istifadı olunurdu.
Bu əsərləi məşq və ifa elemək üçün o çox güman ki ya lavesinin arxasında oturur, yada kilsənin qərb qurtaracağındakı alt galireyada xorun önündə, arxası isə konqreqasiyay tərəf durardı. O üzü yuvari çardqda dörd metr hündürlyə qalxan orqana baxardı. Şəhər bələdiyyəsi kilsə xorunu ancaq səkkiz daimi ifaçı ilə təmin edirdi ki, bu Baxla bələdiyyə raasında fikir ayrılğına gətirib çıxarırdı. Əvəzində Bax yerdə qalan 20 ifaçısı universitet və məktəblərədən dəvət etməli olurduş. Orqan və ya klavsin yəqin ki, bəstəkarın ya özü tərəfində, ya başqa musiqiçi və ya böyük oğlanlarından biri – Vilhelm Frideman və ya Karl Filip Emanuel tırəfindən ifa lunrudu.
Bax soprano və alt xor ifaçılarını məktəblərədən, tenor və bass ifaçıları isə ya məktəbdən ya da Leypçiqin başqa yerlərindən dvət edirdi. Toy və yas mərasimlərində ifaları bu qrupların əlavə gəlir mənbləri id, və yəqin ki, bu və ya məktəb tədris məqsədilə o ən azı əksəriyyəti ikili xor üçün olmaqla altı motet (təntənəli kilsə nəğm\ələrini) yazır. Özenün müntəzəm kilsə işləri çərçivəsində o Venetsiya musiqi məktəbinə və Haynrix Şultzun timsalında alman musiqi məktəblərinə məxsus motetlər ifa edir və bu sonrlar onun öz şəxsi motet yazmaq üslubun formalaşdırır. Singet dem Herrn (Tanrıya nəğmə oxu) adlı əsərinin giriş hissısi hər biri dprd hissıədən ibarət olmaqla bəstəkarın iki xor üçün necə zəngin, ehtiraslı əsər yazdlğını göstərir.
1720-ci illərin əksəriyyətini kantatalar yazmağıa sərf edən Bax Leypçiqin iki əsas kilsəsi üçün çox zənin kilsə musiq repertarı toplayır. Bir az sonra bəstəkar litirgiyadan ayrlımaq və yaradıcılıq fəaliyyətini daha da gemişləndirmək barədə düşünür. 1729-cu iliun mart ayında Bax 1701-ci ildə dostu Georq Filip Teleman tərəfindən yaradılmış Collegium Musicum dünyvi musiqlirə ifa edəb ansamlən rəhbəri təyin olnur. Bu o zaman alman şəhərlərində fəal musiqçi gənclər tərəfindən yaraılan msuiq dərnəklərindən biri idi. Bu cəmiyətlər şəhrlərin musuqi həyatında əhəmiyyətli rol oynayıt və tərkibinə ən görkəmli peşıkar msuqiçilıər idaxil edirdi. Kritof Volfun sözlərinə görə Baxın bu cəmiyyətət rəhbər təyin olunması onun Leypçiqin əsas musiqi dairələrindəki mövqeyini əhəmiyyətli dərəcədə möhkəımləndilməsində çox vacib addım idi. Həmin ilin böyük bir hissıəsini Collegium Muusicum Zimmermanların şəhər bazar meydanın bir addımlığındakı Katerin küçəsindəki Kofe evində həft\d\ iki dəfəf olomaqla ikisaatlıq konsertlər vemıklə keçirir. Bu məqsədlə kofe evinin sahibi musiqiçiləri geniş bir zal və bir neçə musiq aləti ilə də təmin edir. Baxın 1730, 40 və 50-cillərdə bəstələdiyi \s\rlrin əks\riyyəti çox güman ki Collegium Musicum üçün yazılmışdır. Bu əsərlə sırasənda Clavier- Übung əsərinin bəzi parçaları və skipka və klavesin üçün kosertlərinin böyük bir qismi aiddir.
Bu dövr ərzində Bax B minorda Massın Kiri (Kyrie) və Gloriya (Gloria) hisələrini yazır və 1733-cü ildə Saksoniya monarxının onu sarayına baş bəstəkar kimi dəvət etməsi ilə nəzticələnək bir əlyazma da təqdim edir. Monarx sarayına saray bəstəkarı təyinatı göprünür onun Leypçiq şəhər çurası ilə daha böyük sövdıləşmə imkanları əldə etmə uğrunda apardığı mübarizıənin bir hossəsi idi. 1737 və 1739-cu illər aralığında Collegium Musicuma Baxın tılısbısi Karl Qothelf Gerlax rəhbərli edir.
1747-ci ildə Bax Prusiiay kralı İİ Frridrixin Potsdamdakı sarayına gedir. Burada kral Bax üçün bir parça ifa edir və Baxı ifa etdiyi parçaya fuga improviza etmək əmri ilə sınağa çəkir. Bax kralın əmrinə cavab olaraq İİ Fridrixin şəxsi fortepianosunda ona üç hissəli fuga improvizə edir , daha sonra yensini ifa edir və bir qədər sonra isə krala “kral parçası” əsasında bəstələdiyi fuga, kanon və triyolardan ibarət “Musiqili Hədiyyə” (Musical Offering) əsərini təqdim edir.
Ölümündən sonra nəşr olunumuş və çox güman ki, bəstəkarın öülmündən bir neçə il övvəl yazılmlş “Fuga Sənəti” (The Art of Fugue) əsəri tamamlanmamışdır. Bu əsər sadə melodiyalı 18 mürəkkəb fuga və kanondan ibarəıtdir. Tematik transformasiyaların və kontrapunkt alətlərin magnum opusu (ın məışhur nümunısi) hesab olunan bu əsər əksər hallarda polifonik üslubun məcmüsi sayılır.
Baxın tamamlamış olduğu sonucu əsəri ölüm yatağlnda ikən kürəkıni Yohan Altnikola ditə etmiş olduğu orqan üçün xor prelüdası olmuşdur. Vor dienen Thron tret ich hiermit ( Taxt-tacın öünündə indi mən dayanmişam) adlı bu əsərinin sonucu kadensiyasının üç notu çap edildikdə və Roma əlifbasına oxunduqda adının üç baş hərfi “JSB” –ni görmık olar. Bu xoral bir qayda olaraq tamamlanmamış 14-cü fugasından öncə Fuga Sənəti əsrinin sonuda ifa olunur.
Ömrünün sonlraına yaxın Bax görmə qabiliyyətini itirmıəyə başlayır və 1750-ci ildə Britaniyalı oftamoiloq Con Teylor (Handelin gözlərini uöursuz əməliyyat etmi h\kim) Leypçiqə sıfri zamanı Baxın gözlərində cərahiyyə əmliyyatı aparırı. Bax 1750-ci ildə 65 yaşında əməliyyatın uğursuz nəticələri səbəindən vəfat edir. Onun var-dövləti 1159 taler civarında dəyərləndirilir. Bundan elavə 5 klavesin, 2 lüte-klavesin, 3 skipka, 3 alt, 2 violençel, 1 viola de gamba, 1 lütnya, 1 spinet, 52 “Müqəddəs Kitab” ( kitablarən əksaəriyyəti Martin Lüter, Müller və Pfiferin kitabları idi, eləcə də Jocefiusun “Yəhudilərin tarixi” və Vagnerin “Leypçiq mahnıları” kitabı) da var-dövlətinə daxil idi. Bax bütövlükdə 1000 –dən artlq musiqi əsəri bəstələmişdir.
Leypçiqdə olduğu müddətəd görünür Bax Leypçiq universitetinin bir çox pedoqoqları ilə aktiv münasibıətlərıd olmuşdurş. O xüsusulə də şair Pikanderlə mıhsuldar münasibətlərindən xüsusi zpvq alşidirı. Bax vı xanımı Anna Maqdalena Almaniyanın bütün güşələrindən olan dostları, ailələri və musiqçi həmkarlarını böyük sevinc hissi ilə evlənirə dəvət edirdilər. Dezdendən və Berlindən olan saray musiqişçiləri, və adi musqiçilərdən Georq Filip Teleman (oğlu Emanuelin xaç atalarında biri) te-tez Baxın evinı qonaq gələr vı onunla davamlı mıktublaşmalarda olurudlar. Maraldır ki, Baxla eyni ildə və Leypçiqdın cəmi 50 km mıəsafədə yerləşən Halle şəhərində anadan olan Handel Almaniyaya bir neçə dəfə səfr etməsinə baxmayarq Baxla heş vaxt görüşə bilməmişdir. Görünür sonralar Bax bundan dərin təəssüf hissi keçirmişdir.
Yaradıcılıq üslubu
Baxın yaradıcılıq üslubu onun kontrapunkt texnikasını kəşfi, qeyri-adi improvizə etmə istedadı, cənubi və şimalı alman, elecədə italyan və fransız musiqi məktəbləri ilə tanışlığı və onun Lüteran liturgiyasına olan aşkar bağılılğından qaynaqlanır. Uşaq ikən tanış olduğu musiqçilər, musiq əsərləri və alətlıəri üstəgəl gur səsli msuiqilər yaza istedasdı ona sonralar erkən alman musiuqisinin xarici musiq elementləri ilə zənginlə.dirlimiş eklektik, energetik musiqi üslubunu yaratmağa gətirib çıcaracaqdı. Yeniyetmılik və 20 yaşlarında yazdığı musiqilər onun musiqi ideyalarının böyük-miqyaslı quruluşda ifadə etmək bacarığının, eləcə də imrpvizeli prelüdalarda Buxtehudiya modelilini və azca mürrəkəb qurluşlu kontrapunktlarının znginləşdirməsi aydın görününr. 1713-14-cü illrədə Veymar saray orkestrinrə böyük İtalyan musiqi repretuarı daxil olması dönüş nöqtəsi olur. Belə ki, Bax italyan musiqisində təsadf olunan dramatik giriş, aydın nəğməli struktura, səlis mıəzmun, daha hərəkətli və ritmik yığcamlıq, daha yeksənək təfsir və modulyasiya üçün daha aydın quruluş elementlərini istifadə etmişdir.
Bax üslubunu xarakterizə edən bir çoc başqa cəhələrə də var. O vaxtlar bəstəkarların mütlıq əksəriyyəti barokko melodiyalarını əsərlərinin əsası kimi yazır və ifaçılar bu quruluşu daha çox dekorativ notlaral bəzyirdilər. Bu praktikadan Avropanın müxətlif musiq məktəbləri müxtəlif qayada istifadə edirdi. Bax isə o dövrdə öz musqiliərində bu melodiyaları o dərəcədə incəliklə işləyidi ki, ifaçılara yeni əlavələr etmısinə imkan belə yaratmırdı. Bu ona ifa əlavələrini məhdudlaşdəran və öpzünün həddindən çox bəyəndiyi sıx kontrapunkt teksturalarına nəzarət etməyə imkan vermişdir. Baxın kontrapunkt teksturaları Handel və digər müasirlərinin eyni texnikalı əsərləindin daha müştərək xarakterə malikdir.
Baxım Lüteran təriqəti sıx baılığı və dövründə dini müsuqiyə olan tələbat səbəbindən yaratmış olduöu dini musiqilər, ələxsus Lüteran xor himn nəğməlri onun yaradıcılığının əsas hissəni təşkil edir. O xoral prelüda janrını zənginləşdirmişdir.
Ailəsi
Bax 1707-ci ildə ımisi qızı Mariya Barbara Baxla evlınir. Onların yeddi uşağı dünya gəlir.
* Katerina Doroti (1708-1774)
* Vilhelm Fridman (1710-1784)
* Karl Filip Emanuel (1714-1788)
* Yohan Gotfrid Bernard (1715-1739)
Mariya 1720-ci ildə vəfat edir və bir il sonra Bax Anna Mqadalena Villke adlı qadınla evlənir. Bu qadından Baxın daha on üç övladı dünaya gəlir. Bunlardan yaımız altısı yetkinlik yaşına çatır:
* Gotfrid Henrix (1724-1763)
* Elizabet Yuliana Frederika (1726-1781)
* Yohan Xristof Firdrix, Bükeburq Bax (1732-1795)
* Yohan Kristian, "London" Bax (1732-1782)
* Regina Suzanna (1742-1809)
==Əsərləri==
Y. S. Baxın əsərləri BWV rəqəmləri ilə indeksləş.dirlib. BWV Bach Werke Verzeichnis (Baxın əsərlərindən ibarət kataloq). Bu kataloq Volfqanq Şmeyder tərəfindən tərtib edilmiş və 1950-ci ildə çap edilmişdir. Kataloq ronoloji deyil, tematik ardıcıllıqla tərtib edilmişdir. BWV 1-224 kantatalar, BWV 225-249 iri-miqyaslı xor əsərləri, BWV 250-524 xor və ilahi musiqilər, BWV 525-748 orqan əsərləri, BWV 772-994 digər klavişli aletlər üçün əsərləri, BWV 995-1000 lütnya musiqi əsərləri, BWV 1001-1040 kamera musiqisi, BWV 1041-1071 orkestra musiqi və BWV 1072-1126 kanon vıə fugalardan ibarətdir.
==Orqan üçün əsərləri==
Bax yaradıcılığı boyu daha çox orqan ifaçısı və bəstəkarı kimi tanınmişdır. Oqan əsərlərini prelüda, fantaziya, tokkata, xor üçün prelüdalar və fuga janrlarında yazmışdır. O hələ gənc ikən özünü məhsuldar və yaradıcı bəstəkar olmaqla yanaşı həm də əcnəbi musiqi elementlərindən də mıharətlə istifadə edə bilmək qabiliyyıti ilə ad-san qazanmışdır. Musiqilərindəki şimali alman təsirləri Geroq Böhm və Ditrix Buxtehude kimi bəstəkalrladan qaynaqlanır. Bax ransız və italyan bəstəkarlarının musqiliırnə tez-tez mürəciət edib onların musiqi üslublarını dərindən öyrənir və Vivaldi və digər bəstkarlaın skirpka üçün konsertlırini orqan və lavesində ifa edir. Yaradıcılığın ən məıhsuldar dövrübdə (1708-14-cü illərdə) bir neçə prelüda və fuga cütlükləri, elecə də tokkata və fuga cütlüklü musiqlər bəstələyir, Orgelbüchlein (“.Kiçik orqan kitabı) adlı kitab da yazır. Veymarı tərk etdikdın sonra Baxın orqan musiqləri tükınmıəyə başlayır. Bununla belə yazmış olduğu ən gözəl əsərlər, altı trio-sonatalr, 1739-cu ikldə yazdığı Clavierbung İİİ və “Böyük on səkkiz” oralları bu dövrdən sonra meydana çıxır. Bax həyatının sonlarına yaxın orqan mütəxəssi kimi yeni qurulmuş orqanları yoxlamaq, məsləhətlət vermıklə bir daha bu musiq alətinə olan hədsiz məhəbəttini nümayiş etdirir.
Bax klavesin üçün də çoxlu sırlərə yazmişdir. Bu əsərlərin əksəriyyıti məcmuə xarakteri daşıyıb bütöv bir nəzəri sistemi ensiklopedik formada göstırir.
* Tam-temperasiyalı Klavir, İ və İİ kitablar (BÜV 846-893) Kitablar hərəsində 24 major və 24 minor səslərədə preluda və fugalar ( bəzən bu məcmüə sadəcə “48-lər” adlanır).
* 15 invensiya və 15 sinfoniyalar (BÜV 772-801) Bunlar iki- və üç-hissəli kontrapunkt qısa əsərlərdir.
* Rəqs sutilarında ibarət üç kolleksiya- İngilis suitaları (BÜV 806-811), Fransız Suitaları (BÜV 812- 817) v piano üçün partitalar (BÜV 825-830). Hər lkolleksiya Allamande- Korante-Sarabande-Gige modellerində qurulmuş altı süatidan ibarətdir.
* Goldberq Variyasiyaları (BÜV 988) –otuz variyasiyalardan ibarəıt ariya.
* Fransız üslubunda üvertura (Fransız Üverturası, BÜV 831) , Xromatik Fantazia və Fuga (BÜV 903) və İtalyan konserti (BÜV 971).
==Orkestra və Kamera musiqisi==
Bax ayrı-ayrı musiqi alətləri, eləcədə duetler və kişi ansnabllar üçün musiqilər yazırdı. Baxən solo instumentlər üçün altı sonata və skipka üçün partitaları (BÜV 1001-1006), altı vilenş üçün suitalar (BÜV 1007-1012) və solo fleyta üçün partitası (BÜV 1013) onun ən gözəl əsərlrindən sayılır. Bax həmçinin solo lutnya üçün də suita və başqa əsərlər də yazmışdlr. O fleyta və viola de gamba üçün üç trio sonata, solo sonata , elece də külli iqdarda kanonlar və kikerkarakar bəstələmişdir.
Baxın orkestra çünü ən məşhur səəri Brandenburq konsertalarıdır. Bax bu əsəri 1721-ci ildə Brnadenburq-Şvedt əyanı Margreyv Kristian Lüdvigin sarayında musiqçi olmaq arzusi ilə yazmış lakin rədd cavabı almışdır. Bu əsrlər concerto grosso anrımda yazılmlşdır. Konsert janrında yazdığı digər əsrlərə iki skipka konsertləri (BÜV 1041 və BÜV 1042), D minorda iki skipka üçün konsert (BÜV 1043) nümunə gəstərmık olar. Konsertlərində lavə, Bax dörd orkestra suitaları da azymışdır. G simdə Hava əsəri Baxın Orkestra Suitası No. 3-ün əsasında skipka üçün yazılmışdır.
==Vokal və xor əsərləri==
Bax Lüteran kilsəsinin illik təqviminə uyöun olaraq h\f\tlik muhazirə miozələri əsasında Tomas kilsəsində hər bazar kantatalar ifa edərdi. Bu ifalarıdna başqa bəstəkarla mür\ciət etsədə , özü də üç kantata seriyası yazmışdır. Ümumildə Bax 300-dən artıq dini kantalar yazmış, bunlardan yalnız 195-i günümə gəlib çatmıfşdır . Bu kantalardan ən məşhurları BÜV 4 ( “Christ lag in Todesbanden”), BÜV 80 (“Ein feste Burg”), BÜV 140 ( “Üachet auf”) və BÜV 147 (“Herz und Mund Tat und Leben”) dir.
Bundan əlavə, Bax şəhər şurasının inaqurasiyası və bu kimi hadisələrə bağlı dünyəvi kantatalar da bəstləmişdir. Buraya Toy Popurisi, Kəndli Kantatası və Qəhvə Kontatası kimi toy kantatalrı da daxildir. Sonuncuda atasıının qızına bu içkinyə olan aludəşələyinı atmasa onun əsər getısinı icaz verməyəcəyi ilə bağlıdır.
Baxın böyük xor-orkestra əsərləindən Müqəddəs Mateyonun ehtorasları və Müqəddəs Conun ehtirasları və Milad Günün Oratpriyası əsərləridir.
Baxın digər irihəcmli əsələrindən B minorda Massdır. Bu əsəri ömrünün sonlarına yaxın əvvələr yazmış olduğu BÜV 191 və BÜV 12 kantatalı kimi əsərləri əssasında yazmışdır. Altı motetlərindən savayı bütün bu əsərlərində xor hissəsi ilə yanaşı xeyli solo ifalar da vardər.
Baxa məxsus Lüteran ruhanisi Abrham Kalovun İncilə şərhinin iki nüsxəsi 1950-ci illərədə Minnesotada saman nabarından tapılmışdır. Görünür nösxələr Almaniyadan immiqrnatlar tərəfindıən Amerikaya gətirilimiçdir. Nüsxələrin mənbələri yoxlanılmış bə onlar Missusiridıki Konkordiya seminariyasının nadir kiitablar güşəsinəı verilmiçşdir. Nüsxələrədə bəstəkarın qeydləri əks olunub və nümayişə nadir hallarda çıxarılır.
=Musiqilərinin ifası==
Bax muqisinin müasir dövr ifaçıları iki ənəələ tərzə müracit edirlər. Həqiqi ifa ənənəsi – burada tarixi üsludba ifadan söhbət gedir. Və ya əskisən müasir dövr musiq alətlərindən istifadə etmıklə və daha böyük ansabldan istifadə etməklə müasir ifa tərzi. Baxın vaxtında prkestra və xorlar adətən kçik idilər . Baxın bəi çox kamera musiqsi ifaçıya daha bpyük imakn açır və musiqi istəniılən ansmalda ifa oluna biler.
Baxın musiqilərinin “yüngül musiqi” qurluşunda ifası və reklmarda istifadəsi Bax musiqnisin iyirminci srin ikinci yarısında olduqca məşhurlaşdırıd. Belə qurluşulu musiqlər arasında Baxın musiqinısn “Çərənçi Müğənilər” (Süingle Singers) qrupunun parçaları , elecə də Vendi Karlosun yenicə meydana çıxmış Mug sintezatorlardan 1968-ci idlə Süitched-on Bach musiqsini isal östərmık oar. Jak Lusser, Yan Anderson və Uri Keyn kimi cazmenlardə Baxın əsərləindı mürıcit etmişdirlər.
==Yaradıcılıq irsi==
Ömrünün sonlraın yaxən və ölümündən sonra bir bəstəkar kimi Baxa olan maraq azalır. Onun əsələri yenicə formalaşmaqda olan klassik musiqi üslubu ilə müqayisədə köhnəlmiş, dəbdən düşmüş saylır. Onu bəstəkardan çox ifaçı, müəllim və iki bəstəkar (Yohan Kristian və Karl Fillip Emanuel) atası kimi qəbul edirlər.
Bu dövrdə onun klaviaturalı alətlər üçün əsərləi daha məşhur idi və özündən sonra gələn bəstəkarlar bu lanr musiqiləri yüksək qiymətləndirmişlər. Motsart, Bethoven, Şopen Baxın ən məşhur pərəstişkarlarıdır. Məsələn, Motsart Tomasschuleyə səfəri zamanı Baxın motetlərindən birin (BÜV 225) eşidir və ucadan deyir: “Gözəl, nəsə öyrənə bilcəyim əsərdir”. Sonra Motsart əsərdən bütün parçalar əlində, dizinin üstünə qyolmuş vəziyətdə ən yaxın kətildə əyləşir. Ətrafındakı hər şeyi unutmuş halda, Sebastyan Baxın bütün musiqisinə nəzər salana qədər yerindən durmur. Bethoven də Bax musqisinin əs sadiq pərəstişkarlarınd olmuş, uşaq yaşlarında onun Tam-temperasiyalı Klavir əsərini öyrənmiş və sonlralar Baxı “Urvater der Harmnoie” (Harmoniyanın Atası) adlandıərmışdır. Konsertləindən əvvəl Şopen bir otaqda təhnalığa şəkilər və Baxın musqisini ifa edərdə. Motsart, Bethoven, Şuman və Mendelsson Baxı musqiqinin təsiri altənda bir qədər kontrapunkt üslubunda əsərlər yazməşlar.
Bu gün də “Bax üslubu”nun təsiri musqinin bütün janrlarımda hiss olunmaqdadır. Himn və dini əsərlərdən tutmuş pop və rok musiqinsində də Bax musqisinin təsiri aydın görünməkdədər. Bax melodiyalarının əksəriyyəti – xesusilə də D minorda Tokkota və Fuga əsəri dönə-dönə rok musiqilərində istifadə olunmuş və geniş populyarlıq qazanmı.şdır.
Yohan Nikolasu Forkelin 1802-ci ildə bəstəkarın həyatından bəhs edən bioqrafik əsəri bəstəkarın yenidən xatırlanmasında mühüm rol oynır və bu əsərin ilk ocxucularınd biri də Bethoven olur. Höte Baxın əsərləi ilə ömrünün sonlraına yaxın tanış ola bilir. 1814-15-ci illədər Bad Berkada Baxın kalviatura və or üçün əsərlə silsiləsini dinləyəyn Höte 1827-ci ildə yazdlğı məktubda Baxın sərləini dinləmısini “özü-zöü ilə söhbtdə sonsuz harmoniya” kimi təsvir edir. Lakin Baxın tanədəlmasında Feliks Mendelsson qədər ikinci bir şəxs olmamışdır. Mendellson 1829-cu ildə Berlində verdiyi konsertdə Baxın Müqəddəs Mateyonun Ehtirasları srini iafsı ilə Baxmusiqsini yenidən həyata qaytarmışdır. Konsertdə iştirak edən Hegel Bax musiqisini belə xarakterizə etmişdir:” Möhtəşəm, həqiqi Protestant, sağlam ruhlu , belə desək, tam dəyərini yalnız indi başa düşdüyümüz erudit düha”. Baxın şörtəi nöpvbəti illrədə də durmadan artır və 1850-ci ildə Baxın əsərlərini təbliğ edən Bach Gesellschaft-in (Bax Cəmiyyəti) əsası qoyulur.
Bəstəkarın msuiqi üslubu ilə yanaşı əsərlərinin pediqii mahiyyıti də dərindən anılır və Pavlo Casalsən Violen üşçün süuiatalrının ifası bu prosesi daha da sürətləndidir.
Yohan Sebastyan Baxın musqidə xidmətləti Vilyam Şekspirin ədəbiyyatda və İsaak Nyutonun fizikada oynadığı rollarla müqayisə edilir.
Bəzi bəstəkarlar Baxa olan məhəbbətlətini adını musiqilərinin notlarına salmaqla (B-bemol, A, C, B-bekar, B-bekar alman musiqi mətnlərində “H” ilə işarə olunduğu halda, B-bemol sadəcə “B” kimi yazılır) və ya kotrapunkt törəmələr ifa etmklə izhar etmişlər. Məslən, List BACH motivləri əsasında praeludium və fuga b\s\tləmişdir (həm orqan, həm də piano versiyasında mövcuddur).
Bir çox dahi bəstəkarla Bax xatirəsinə həsr etdikləri \s\rlər yazmışlar. Bunlardan Bethovenin Diabelli variyasiyaları, Şostokoviçin Preluda və Fugaları, Brhamsın E-minorda Violneç Sonataların göstərmək olar. 20 əsrdə Bax musiqsinə təsirlənmiş daha bir əsər Villa-Lobosun Bachians brasieras əsəridir. Stefen Sondhym isə Baxdan başqa heş bir bəstəkara qulaq asmadığını syləmişdir.
Bax həmçinin Lüteran kilsəsinin Müqəddəslər Təqvimində hər il iyul ayının 28-də musiqçi kimi anılır. Voyager kosmik tətqiqatlarının iki missiyası üçün seçilmiş Voyager Golden Record qramofon valına seçilmiş 27 musiqdən 3-ün müəllifi Bax olmuşçdur.
Baxın ümumilikdə on iki öladının olamsına baxçayaraq onlardan yalnız yeddsi yaşaya bilmişdir. Onun günümzdə məlum olan törəmələri mılum deyildirş. Onun 13 May 1871-ci ildı vəfat etmiş Frau Karolina Augusta Vilhemline Ritter adlı nəticəsi bizə mılum olan son törməsidir.
{{commons2|Johann Sebastian Bach}}
| |||