Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
|
Redaktənin izahı yoxdur
|
||
|
Sətir 107:
Avstraliyanın kristallik süxurlardan ibarət olması nəticədə bura filiz faydalı qazıntıları ilə zəngindir. [[Dəmir]], [[boksit]], [[qızıl]], [[uran]] və s. kimi filiz ehtiyatlarının olması sənayenin inkişafına əlverişli şərait yaradır. Həmçinin çökmə süxurların toplandığı ərazilərdə zəngin [[daş kömür]] ehtiyatları vardır. [[neft]] və [[qaz]] ehtiyatlarına da rast gəlinir.
==== İqlimi ====
[[Şəkil:Australia-climate-map MJC01.png|thumb|180px|Avstraliyanın iqlim xəritəsi]]
Dünyanın ən quraq materikidir. Çünki cənub tropiki bu materiki tən ortadan kəsib keçir, deməli materikin çox hissəsində tropik hava kütləsi və yüksək atmosfer təzyiqi qurşağı üstündür. Burada enən hava axınları, passatlar (xüsusi ilə şərq sahilinə təsir edir) və yağıntısız, aydın, buludsuz hava hakimdir.
Avstraliyanın qərb hissəsinə müxtəlif hava kütlələri maneəsiz daxil olduğu halda Böyük Suayrıcı silsiləsi şərqdən gələn rütubətli okean hava axınlarının qarşısını kəsib, materikin daxilinə buraxmır. Nəticədə Avstraliyanın şərq sahillərinə yağıntı çox, mərkəzi və qərb hissələrinə isə az düşür. Avstraliyada aşağıdakı iqlim quraqları var:
# '''Subekvatorial qurşaq''' Avstraliyanın şimalını əhatə edir. Burada yayda (dekabr-fevral) ekvatorial (isti, rütubətli); qışda (Iyun-avqust) tropik (isti, quru) hava kütlələri hakimdir.
# '''Tropik qurşaq''' – materikin mərkəz hissələrini əhatə edir. Burada qurunun geniş sahə tutması kontinental havanın formalaşmasına səbəb olur. 2 tipi var;
## ''rütubətli tropik iqlim''-materikin şərqini əhatə edir. Bura il boyu Sakit okeandan tropik hava bol yağıntı gətirir.
## ''quru səhra tropik iqlim''-materikin daxili və qərb hissəsi üçün səçiyyəvidir.
# '''Subtropik qurşaq'''-materikin cənubunu əhatə edərək 3 iqlim tipi yaradır. Cənub-qərbdə- Aralıq dənizi iqlim tipi, daxili hissədə kontinental, Cənub-şərqdə-ilboyu bərabər rütubətli subtropik iqlim tipi yaranır.
# '''Mülayim iqlim''' – [[Tasmaniya adası]]nı əhatə edir. Yay quru, sərin; qış mülayim, rütubətlidir.
=== Daxili suları ===
Avstraliya ərazisinin 60%-ni okeana axarı olmayan hövzə tutur. Ümumiyyətlə, materikdə böyük bolsulu çaylar yoxdur. Daxili səhra və yarımsəhralarda müvəqqəti axara malik olan çaylar var. Belə çaylar '''[[krik]]''' adlanır.
Materikin ən böyük və nisbətən bolsulu çayı '''[[Murrey]] (3750 km)''' və onun qolu '''[[Darlinq]]''' hesab olunur. Çayların qidalanmasında yağış və yeraltı sular əsas rol oynayır. Yağıntılı dövrdə çaylar daşır. Quraq dövrdə çayın səviyyəsi xeyli aşağı düşür. Çayların suyundan suvarma üçün geniş istifadə olunur.
Avstraliyada çoxlu göl var lakin onlar duzlu və axarsız göllərdir. Materikin ən böyük gölü qumlu ərazidə yerləşən '''[[Eyr gölü]]'''`dür. Onun sahəsi yağıntıların düşməsindən asılı olaraq dəyişir.
A.-da səth axarı və çaylar az olsa da, burada ərazinin 1/3 hissəsini tutan Böyük hövzədə artezian sularının böyük ehtiyatı vardır. '''Böyük artezian hövzəsi''' materikin mərkəzi hissəsində yerləşir. Şirin su layları ''20 m-dən 2000 m-ə qədər'' dərinlikdə yerləşir və çox böyük ərazidə əhalinin, sənaye kənd təsərrüfatı müəssisələrinin yeganə su mənbəyi hesab olunur.
=== Şəhərləri ===
{|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%"
! align=center colspan=11 style="background:#f5f5f5;"|Avstraliyanən ən böyük şəhərləri
|-
! rowspan=13 width:100|<br />
[[Şəkil:Sydney opera house and skyline.jpg|border|100px|Sidney]]<br />[[Sidney]]<br />
[[Şəkil:Yarra River & City Skyline.jpg|border|100px|Melburn]]<br />[[Melburn]]<br />
[[Şəkil:Story Bridge Panorama.jpg|border|100px|Brisben]]<br />[[Brisben]]<br />
[[Şəkil:Newcastle view.jpg|border|100px|Nyukasl]]<br />[[Nyukasl (Avstraliya)|Nyukasl]]<br />
! align=center style="background:#f5f5f5;"|
! align=center style="background:#f5f5f5;"|Adı
! align=center style="background:#f5f5f5;"|Ştat
! align=center style="background:#f5f5f5;" colspan="2"|Əhali
| align=center style="background:#f5f5f5;"|
! align=center style="background:#f5f5f5;"|Adı
! align=center style="background:#f5f5f5;"|Ştat
! align=center style="background:#f5f5f5;"|Əhali
! rowspan=13|<br />
[[Şəkil:Perth foreshore panorama.jpg|border|100px|Pert]]<br />[[Pert]]<br />
[[Şəkil:View-from-Q1-looking-north.jpg|border|100px|Qold Cost]]<br />[[Qold Kost]]<br />
[[Şəkil:City Centre viewed from Mount Ainslie lookout.jpg|100px|Kanberra]]<br />[[Kanberra]]<br
/>
[[Şəkil:Darwin CBD-2005.jpg|border|100px|Darwin]]<br />[[Darvin (Avstraliya)|Darvin]]<br />
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 1 ||align=left| [[Sidney]] ||align=left| [[Yeni Cənubi Uels]] ||align=right| 4.504.469 || ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 11 ||align=left| [[Hobart]] ||align=left| [[Tasmaniya]] ||align=right| 212.019
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 2 ||align=left| [[Melburn]] ||align=left| [[Viktoriya (əyalət)|Viktoriya]] ||align=right| 3.995.537 || ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 12 ||align=left| [[Geelong]] ||align=left| [[Viktoriya (əyalət)|Viktoriya]] ||align=right| 175.873
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 3 ||align=left| [[Brisben]] ||align=left| [[Kvinslend]] ||align=right| 2.004.262 || ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 13 ||align=left| [[Taunnsvill]] ||align=left| [[Kvinslend]] ||align=right| 168.402
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 4 ||align=left| [[Pert (Avstraliya)|Pert]] ||align=left| [[Qərbi Avstraliya]] ||align=right| 1.658.992 || ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 14 ||align=left| [[Kairns]] ||align=left| [[Kvinslend]] ||align=right| 147.118
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 5 ||align=left| [[Adelaida (Avstraliya)|Adelaida]] ||align=left| [[Cənubi Avstraliya]] ||align=right| 1.187.466 || ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 15 ||align=left| [[Tuuvuumba (Kvinslend)|Tuuvuumba]] ||align=left| [[Kvinslend]] ||align=right| 128.600
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 6 ||align=left| [[Qold Koast (Avstraliya)|Qold Koast]]-[[Tviid Heads|Tviid]] ||align=left| [[Kvinslend]]/[[Yeni Cənubi Uels]] ||align=right| 577.977 || ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 16 ||align=left| [[Darvin (Avstraliya)|Darvin]] ||align=left| [[Şimal ərazisi (Avstraliya)|Şimal ərazisi]] ||align=right| 124.760
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 7 ||align=left| [[Nyukasl (Avstraliya)|Nyukasl]] ||align=left| [[Yeni Cənubi Uels]] ||align=right| 540.796 || ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 17 ||align=left| [[Launçeston (Tasmaniya)|Launçeston]] ||align=left| [[Tasmaniya]] ||align=right| 105.445
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 8 ||align=left| [[Kanberra]] ||align=left| [[Avstraliya Paytaxt Ərazisi]] ||align=right| 351.868 || ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 18 ||align=left| [[Alburİ]]-[[Vodonqa]] ||align=left| [[Yeni Cənubi Uels]]-[[Viktoriya (əyalət)|Viktoriya]] ||align=right| 104.609
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 9 ||align=left| [[Volonqonq]] ||align=left| [[Yeni Cənubi Uels]] ||align=right| 288.984 || ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 19 ||align=left| [[Ballarat]] ||align=left| [[Viktoriya (əyalət)|Viktoriya]] ||align=right| 94.088
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 10 ||align=left| [[Sanşayn Koast]] ||align=left| [[Kvinslend]] ||align=right| 245.309 || ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 20 ||align=left| [[Bendiqo]] ||align=left| [[Viktoriya (əyalət)|Viktoriya]] ||align=right| 89.995
|-
| colspan="9" align=center style="background:#f5f5f5;" | [[2009]]-cu il [[Avstraliya statistika komitəsi]]<ref>{{|url= http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/DetailsPage/3218.02008-09?OpenDocument|título= Australia - Australian Bureau of Statistics|fechaacceso= 8 de marzo de 2011|año= 2011|idioma= inglés}} </ref>
|}
{{clear}}
== Əhali ==
Sətir 240 ⟶ 305:
| align="center"|76
|}
== Nəqliyyat ==
| |||