Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 58:
|qeyd =
}}
'''Burkina-Faso''' — [[Qərbi Afrika]]da dövlət. [[1984]]-cü ilin avqustuna qədər Yuxarı ColtaVolta adlanırdı. Şimalda[[Şimal]]da [[Mali]], şərqdə[[şərq]]də [[Niger]], [[cənub]]-şərqdə[[şərq]]də [[Benin]], cənubda[[cənub]]da [[Toqo]][[Qana]], [[cənub]]-qərbdə[[qərb]]də Kot-d-İvuar ilə həmsərhəddir. Burkina Fasonun dənizə çıxışı yoxdur. Burkina Fasonun adı tərcümədə "vicdanlı adamların vətəni" deməkdir. (moore dilində "burkina" -""vicdanlı adamlar", dyula dilində "faso" - "vətən"). Dügər bir mülahizəyə görə Burkina Faso - "ləyaqətli adamların ölkəsi" deməkdir.
Ərazisi 273 187 kv. km, əhalisi 15,7 mln. nəfərdir.(2009). Paytaxtı - Uaqaduqu şəhəridir.
== Siyasi quruluşu ==
Dövlət başçısı - ümumi səsvermənin nəticələrinə əsasən seçilən prezidentdir. ([[1 noyabr]] - [[2014]]-cü il tarixdən bu vəzifəni müvəqqəti olaraq İsaak Zida icra edir).
 
Hökumət başçısı - prezident tərəfindən təyin edilən baş nazirdir. ([[1 noyabr]] [[2014]]-cü il tarixdən İsaak Zida)
 
Qanunvericilik orqanı ikipalatalı parlamentdən - Milli Assambleyadan (ümumi səsvermə ilə 5 il müddətinə seşilən 111 deputat) və Nümayəndələr Palatasından (3 il müddətinə seçilən 178 deputat) ibarətdir.
== Tarixi ==
=== Erkən tarix ===
XI əsrin əvvəllərində Burkina Faso ərazisinə [[şimal]]-şərqdən[[şərq]]dən, indiki [[Qana]] ərazisindən mosi tayfası[[tayfa]]sı gəlmişdir. Mosilər yerli nyenese, qrusi və busa tayfalarını[[tayfa]]larını özlərinə tabe etdilər. Doqon tayfası[[tayfa]]sı şimala çəkilməyə məcbur oldu. Müasir Furkina Faso ərazisində XIV əsrdə Uaqaduqu, Yatenqa, Tenkodoqo və Fada-Qurma dövlətləri mövcud olmuşdur. XIV əsrdən XVI əsrə qədər Yatenqa dövləti qonşu Mali və Sonqay ərazilərinin bir hissəsini işğal etmişdir.
=== Müstəmləkə dövrü ===
XIX əsrin sonlarında Burkina Fasonın fransızlar tərəfindən işğalı başlandı. [[1895]]-ci ildə Yatenqa dövlətinin ordusu darmadağın edildi, [[1897]]-ci ildə isə Fada-Qurma Fransanın[[Fransa]]nın protektoratlığını tanıdı. [[1904]]-cü ildən [[1919]]-cu ilədək Yuxarı Volta fransız müstəmləkəsi olan Yuxarı [[Seneqal]] - [[Niger]] müstəmləkəsinin tərkibində, sonralar isə ayrıca müstəmləkə olmuşdur. [[1947]]-ci ildə Yuxarı Volta müstəmləkəsi bərpa olunmuşdur. [[1947]]-ci ildən [[1958]]-ci ilə kimi fransız Yuxarı Voltası [[Fransa]] dənizarxası ərazisi olmuş, sonralar isə Fransa Birliyinin tərkibində Yuxarı Volta Muxtar Pespublikası kimi təşkil olunmuşdu. [[1958]]-ci ildə Yuxarı Volta [[1959]]-[[1960]]-cı illərdə mövcud olmuş Mali Federasiyasına (mali[[Mali]][[Seneqal]]) daxil olmağı planlaşdırmaq arzusunda olsa da, qonşu [[Fil Dişi Sahili]] dövlətinin təzyiqi nəticəsində bu federasiyada iştirak etməkdən imtina etdi. [[1959]]-cu ilin dekabrında Yameoqo ölkənin prezidenti oldu. Onun ilk işi öz partiyasından başqa digər partiyaların fəaliyyətini qadağan etmək oldu.
=== Müstəqillik dövrü ===
[[5 avqust]] [[1960]]-cı ildə Yameoqo tərəfindən Yuxarı Voltanı müstəqil dövlət elan etdi və onun ilk prezidenti oldu. [[1966]]-cı ilin yanvarında başlanan ümummilli tətil nəticəsində Yameoqo hakimiyyətdən devrildi. Hakimiyyət podpolkovnik Sanqule Lamizana başda olmaqla hərbçilərin əlinə keçdi. [[1970]]-ci ildə Burkina Fasoda yeni konstitusiya qəbul edildi, siyasi partiyaların fəaliyyətinə icazə verildi, artıq briqada generalı olmuş Lamizana ümumi səsvermə nəticəsində ölkə prezidenti seçildi. Lakin [[1974]]-cü ildə növbəti prezident seçkiləri ərəfəsində hakim partiyanın rəhbərləri arasında ziddiyyətlər kəskinləşdi və [[1974]]-cü ilin fevralında Lamizana hakimiyyəti ələ keçirdi. [[1977]]-ci ildə Lamizana ölkəni mülki idarəetmə formasına qaytardı, lakin [[1980]]-cı ilin noyabrında Yuxarı Voltada pollkovnik Saye Zerbonun başçılığı ilə yenidən hərbi rejim quruldu. [[1982]]-ci ilin noyabrında Zerbo növbəti hərbi cevriliş nəticəsində hakimiyyətdən devrildi və hakimiyyətə mayor Jan Batista Uedraoqo gəldi [[1983]]-cü ildə yeni prezident öz hökumətindəki "sollarla" əlaqələri kəsməyi qərara aldı. Həyata keçirilən tədbirlərdən biri də kapitan Tomas Sankaranın solçu baxışlarının davamçılarının Nazirlər Kabinetindən qovulması oldu. 1983-cü ilin avqustunda növbəti hərbi çevriliş baş verdi və Sankara dövlət başçısı oldu. O, ölkənin adını dəyişərək Burkina Faso adlandırdı. sosial inqilabi dəyişikliklər kursunu elan etdi.
Xarizmatik lider olan Tomas Sankara inqilabın inkişafını yalnız şəxsi nümunədə görürdü. Prezident ordu kapitanı olaraq bu vəzifədən qazandığı əmək haqqı ilə - ayda 450 dollar ilə dolanırdı. Prezidentlikdən aldığı 2000 dollar məbləğində pulu isə kimsəsizlər fonduna bağışlayırdı. Sankaranın vəfatından sonra onun sərvətinin hakimiyyətə gəlməmişdən əvvəl aldığı “Pejo” markalı avtomobildən, buzxanası sınıq olan soyuducudan, dörd velosipeddən ibarət olduğu aşkar olunmuşdu. Onun keçirdiyi islahatlardan biri bütün dövlət məmurlarının gəlirlərinin və hesablarının açıqlanması olmuşdu.

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023