Azərbaycan İkinci Dünya müharibəsində: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
'''Azərbaycan İkinci Dünyadünya müharibəsi illərindəmüharibəsində''' — [[İkinci Dünyadünya müharibəsi]]ndə faşizm üzərində qələbədə [[Azərbaycan]]ınAzərbaycanın rolu. Azərbaycan övladlarının böyük qəhrəmanlıqları, Azərbaycan neftinin əhəmiyyəti.
 
IIİkinci Dünyadünya müharibəsi illəri bəşəriyyətin XX əsrdə üzləşdiyi ən ağır və dəhşətli dövr olmuşdur. Azərbaycan xalqının bu müharibədə göstərdiyi əzmkarlıq və qəhrəmanlıqları açıqlamaq ciddi elmi-nəzəri, siyasi və əməli əhəmiyyətə malikdir.
 
Azərbaycanın eks-prezidenti [[Heydər Əliyev]] demişdir: "Azərbaycan xalqı IIİkinci Dünyadünya müharibəsində həm döyüş meydanlarında, həm də arxa cəbhədə əsl şücaət və əzmkarlıq nümunələri göstərmişdir. Müharibə başlanandan keçən qısa müddət ərzində Azərbaycan Respublikası ərazisində 87 qırıcı batalyon, 1124 özünümüdafiə dəstəsi təşkil edilmişdir. [[1941]]-[[1945]]-ci illərdə respublikanın 600 mindən çox oğlan və qızları cəbhəyə getmişdir".
 
== Ümumi məlumat ==
Almaniya Sovet İttifaqına qarşı müharibəyə [[22 iyun]] [[1941]]-ci ildə başladı. Alman komandanlığı Bakı neftinə xüsusi önəm verirdi və [[Qafqaz]] uğrunda vuruşlarda əsas məqsəd Bakı üzərində nəzarəti ələ keçirmək idi.
 
[[Faşizm]] üzərində qələbə digər bir çox xalqlar kimi Azərbaycan xalqının da qanı və külli miqdarda maddi sərvətlərinin itirilməsi, böyük məhrumiyyətlər hesabına əldə edilmişdir. IIİkinci Dünyadünya müharibəsində həlak olan 57 milyon adamdan 27 milyonu Sovet vətəndaşları olmuşdur ki, onlardan da 300 mindən çoxu [[azərbaycanlılar]] idi. <ref> [http://www.anl.az/down/meqale/xalqqazeti/xalqqazeti_may2009/78764.htm İkinci Dünyadünya müharibəsi illərində Azərbaycan övladları böyük qəhrəmanlıq nümunələri göstərmişlər] </ref>
 
== Müharibə haqqında ==
[[Şəkil:Ww2 map23 july42 Nov 42.jpg|thumb|300px|1942-ci ilin iyun-noyabr aylarında almanarın hücumu]]
 
[[1939]]-cu il sentyabrın 1-də başlanan İkinci Dünyadünya müharibəsi iki imperialist ittifaq arasında aparılsa da, [[Sovet İttifaqı]]na da ciddi təhlükə yarandı. İlk gündən alman qoşunlarının SSRİ sərhədlərinə yaxınlaşması ölkənin qərb istiqamətində mövqeyini möhkəmlətməyi tələb etdi. Xüsusilə [[1920]]-ci ildə Polşanın işğal etdiyi Qərbi Belorusiya və Qərbi Ukrayna torpaqlarını yenidən öz tərkibinə qatdı. Bununla qərb sərhədləri bir qədər möhkəmləndirildi.
 
[[Adolf Hitler]] [[1940]]-cı ilin iyulunda SSRİ-yə qarşı müharibənin qaçılmaz olması və müddəti barədə demişdi: "Rusiya gərək məhv edilsin! Müddəti – [[1941]]-ci ilin yazı!"
Sətir 19:
Bundan sonra "[[Barbarossa]]" adlanan yeni planda müəyyən düzəlişlər aparıldı. Hitler 17 iyun 1941-ci ildə SSRİ-yə qarşı iyunun 22-də müharibəyə başlamaq əmrini verdi.
 
İyunun 22-də faşist Almaniyası Sovet İttifaqına hücum etdi. Bununla da sovet xalqları İkinci Dünyadünya müharibəsinə qatıldı. SSRİ-nin müharibəyə girməsi ilə IIİkinci Dünyadünya müharibəsinin gedişində yeni mərhələ başlandı. Müharibə sovet xalqları tərəfindən xilaskar, ədalətli, Vətən müharibəsinə çevrildi. Müharibə ümumxalq xarakteri daşıyırdı. Sovet İttifaqının bütün xalqları, o cümlədən Azərbaycan xalqı Vətən uğrunda müharibəyə başladı.
 
== Azərbaycanın işğalı mərkəzi yer tuturdu ==
Sətir 61:
== Azərbaycanlılardan ibarət diviziyalar ==
[[Şəkil:Həzi Aslanov.jpg|thumb|right|200px|iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı [[Həzi Aslanov]]]]
İkinci Dünyadünya müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar olaraq baş komandan [[Stalin]]in 1941-ci ilin [[18 oktyabr]] tarixli əmrinə əsasən [[azərbaycanlılar]]dan ibarət 77-ci dağatıcı diviziyası, 223-cü milli atıcı, 396-cı milli atıcı, 402-ci və 416-cı milli atıcı diviziyaları yaradıldı və onlar Zaqafqaziya hərbi dairəsində yerləşdirilmiş 44-cü, 45-ci və 46-cı orduların tərkibinə daxil edildilər.
 
Azərbaycanlılardan ibarət 416-cı, 402-ci, 396-cı, 223-cü, 77-ci və s. milli diviziyalar [[Simferopol]]un, [[Odessa]]nın və digər şəhərlərin, 77-ci diviziya [[Polşa]] və [[Çexoslovakiya]]nın, 223-cü diviziya [[Yuqoslaviya]]nın azad olunmasında fəal iştirak etmiş, 416-cı diviziya Qafqazdan Berlinə qədər böyük döyüş yolu keçmiş, Berlinin süquta yetirilməsində xüsusi fəallıq göstərmişdir. Polşa və Çexoslovakiyanın faşistlərdən azad edilməsi uğrundakı döyüşlərdə göstərdikləri qəhrəmanlıqlara görə [[Ziya Bünyadov]] və digər 20 nəfər azərbaycanlı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdü. <ref> [http://www.9may.az/article_az.php?subaction=showfull&id=1112707666&archive=&start_from=&ucat=14 İkinci Dünyadünya Müharibəsindəmüharibəsində Azərbaycanın rolu] </ref>
 
=== 77-ci milli atıcı diviziya ===
Sətir 99:
416-cı diviziyanın 1945-ci ildəki döyüş fəaliyyəti xüsusilə diqqətəlayiqdir. Diviziya 1945-ci ilin fevral ayının 3-də Oder çayını keçərək Kyustrin şəhərinin alınmasında iştirak etmişdir. Berlin üzərinə həlledici hücuma başlayan diviziyanın 1373-cü alayı Berlinin müdafiə xəttini yararaq, aprelin 21-də şəhərin kənarına daxil oldu. May ayının 3-də marşal [[Georqi Jukov]] başda olmaqla birinci Belorussiya cəbhəsinin hərbi şurasının üzvləri, 416-cı diviziyanın Berlində keçirdiyi döyüş əməliyyatlarının şahidi olmuş, onun xidmətlərinə yüksək qiymət vermişdilər.
 
416-cı milli diviziya IIİkinci dünya müharibəsi cəbhələrində 30 ay fasiləsiz döyüşlər aparmış, Bakıdan [[Praqa]]ya qədər 5000 km yol qət etmiş, 6 Avropa ölkəsindən – [[Rumıniya]]dan, [[Bolqarıstan]]dan, Yuqoslavinyadan, Macarıstandan, Avstriyadan, Çexoslovakiyadan və 50-dən çox böyük və orta çaydan keçərək düşmənin 28 hərbi təyyarəsini, 113 tankını və zirehli maşınını, 549 səhra topunu, 311 minomyotunu, 1152 pulemyotunu, 200 avtomaşınını, 219 parovozunu, 7400 vaqonunu, 70 ambarını məhv etmiş, küllü miqdarda qənimət ələ keçirmişdi.
 
Diviziyada xidmət etmiş zabit və əsgərlərdən 5 nəfərinə [[Sovet İttifaqı Qəhrəmanı]] fəxri adı verilmişdir. Diviziyanın özü Qırmızı Bayraq və [[II dərəcəli Suvorov ordeni]] ilə təltif edilmişdir, onun qələbələri şərəfinə Taqonroq şəhərinin yaxınlığındakı Sanbek yüksəkliyində xatirə ansamblı yaradılmışdır, Taqonroqda, Kiyevdə, Nikolayev və Odessa şəhərlərində və Moskvada diviziyaya həsr olunmuş şöhrət muzeyləri təşkil edilmişdir.
Sətir 108:
1942-1944-cü illərdə azərbaycanlı hərbi əsirlər [[Polşa]]nın Edlin, [[Almaniya]]nın Noyhammer-Ştranse, [[Fransa]]nın Rodez, [[İtaliya]]nın Udine, [[Triyest]]in Opçina, [[Çexoslovakiya]]nın Brno və Bistritsa rayonlarında gizli antifaşist təşkilatları yarada bilmişdilər.
Təkcə Fransanın cənubunda gedən partizan hərəkatında 1000 nəfərdən çox, [[Yuqoslaviya]]dakı partizanların zərbə briqadasında 600 nəfərdən çox azərbaycanlı vuruşmuşdu. <ref> [http://novxanililar.narod.ru/muqavimet.mht İkinci Dünyadünya müharibəsi: azərbaycanlılar müqavimət hərəkatında] </ref>.
 
[[1943]]-cü ilin yayında [[Krım]]da fəaliyyət göstərən partizan dəstələri içərisində Azərbaycan partizan dəstəsi də var idi. Sonrakı illərdə [[Belarusiya]] torpaqlarında və Baltikyanı Respublikalarda da azərbaycanlı partizanlar düşmənə qarşı mübarizədə geniş miqyasda iştirak etmişlər.
Sətir 186:
1941—1945-ci illərdə qazanılmış qələbədə üç amil həlledici rol oynayıb. Onlardan biri Bakı [[neft]]i Azərbaycanın cəbhəyə köməyidir. O vaxt Bakı ölkə neftinin 70 faizini verirdi.
 
1941-ci ildə müharibənin ilk dörd ayı ərzində respublikamızın süqutuna, xalqımızın sürgün edilməsinə iki dəfə cəhd edilmişdi. <ref> [http://www.xalqqazeti.com/index.php?lngs=aze&cats=14&ids=28122 Azərbaycanın adı IIİkinci Dünyadünya müharibəsinin qalibləri sırasındadır] </ref>
 
Müharibə Azərbaycandan çox uzaq şimali-qərb regionlarında başlansa da dünya ağalığına can atan Hitler neft Bakısını zəbt etməyi özünün əsas məqsədlərindən biri hesab edirdi.
Düşmənin hərbi hissələrinin 1942-ci ilin avqust ayının sonunda Şimali Qafqaza çatması və Qroznı neft rayonunun faşist ordusu tərəfindən zəbt edilməsi Bakı neftinin müharibənin gedişində əhəmiyyətini və rolunu daha da artırdı və onu ön plana çəkdi. İkinci Dünyadünya müharibəsi illərində Baltik dənizindən Qara dənizə qədər uzanmış cəbhənin tələb etdiyi bütün benzinin 80%-ni, sürtgü yağlarının 90%-ni Azərbaycan təmin edirdi. <ref> [http://www.9may.az/article_az.php?subaction=showfull&id=1112707666&archive=&start_from=&ucat=14 İkinci Dünyadünya Müharibəsindəmüharibəsində Azərbaycanın rolu] </ref>
 
Bakı neftinin müharibənin gedişi üçün həlledici rol oynadığını bilən Hitlerin tapşırığı ilə Almaniyanın I tank ordusu [[1942]]-ci ilin sentyabr ayının 25-də Bakını zəbt etməli idi. Hitler Qafqaza hücuma başlayanda feldmarşal Manşteynə demişdi: "Biz mütləq Bakını tutmalıyıq. Əgər biz Bakı neftini ələ keçirməsək müharibəni uduzacağıq".
Sətir 199:
Neft Bakısı uğrunda gedən gərgin döyüşlərdən bəhs edən "Krasnaya zvezda" qəzeti 1942-ci ilin 26 sentyabr sayında yazmışdı: "Üç aydır ki, ölkəmizin cənubunda qızğın döyüşlər gedir. Sovet ölkəsinin və bütün dünyanın nəzərləri Şimali Qafqaz və Stalinqrad ətrafına yönəlmişdir. Vətənin taleyi, milyonlarla Sovet adamının azadlığı və həyatı bu döyüşlərdən asılıdır! Bunu ancaq 1942-ci ilin payızında Moskvanın müdafiəsi ilə müqaisə etmək olar".
 
İkinci Dünyadünya müharibəsində Azərbaycanın xidmətlərini yüksək qiymətləndirən [[Nikolay Baybakov]] demişdir:" Faşizm üzərində qələbə üçün Azərbaycanın etdiklərini bəlkə də heç bir respublika etməmişdir. 40-cı illərdə SSRİ-də çıxarılan 33 milyon ton neftin 23,5 milyon tonu Azərbaycanın payına düşürdü".
 
{|class="graytable" style="background:#DCDCDC;"
Sətir 219:
Müharibə illərində ölkənin neft və neft məhsulları, təyyarələrin və tankların motor yağı, benzinlə təmin edilməsinin dörddə üçü Azərbaycanın istehsalı idi. O dövrdə ölkədə istehsal edilən neftin 70-75%-i, benzinin 85-90%-i Azərbaycanın payına düşürdü. 1941-1945-ci illərdə Azərbaycan ölkəyə 70 milyon ton neft, 22 milyon ton benzin göndərmişdi. Uzun illər SSRİ neft və qaz sənayesinə başçılıq etmiş Nikolay Baybakov təsdiq edir ki, SSRİ-nin neft balansında Azərbaycanın iştirakı olmasaydı Sovetlər İttifaqının faşizm üzərində qələbəsi sual altında qala bilərdi.
 
[[SSRİ|Sovet]]-[[Almaniya]] müharibəsi cəbhələrində yüksək sərkərdəlik nümunələri göstərmiş Sovet İttifaqı marşalları G.K.Jukov və K.K.Rokossovski müharibə illərində dəfələrlə rəsmi çıxışlarında bildirmişdilər ki, Azərbaycan neftçiləri motorlar müharibəsində faşist ordusu üzərində qələbədə cəbhəni yanacaqla fasiləsiz təmin etməklə həlledici xidmətlər göstərmişlər.
 
Marşal [[Konstantin Rokossovski]] həmin fikri belə şərh etmişdi: "Hər bir hərbi təyyarəmizin, tank ekipajının düşmənə zərbəsində Bakı neftçilərinin payı vardır".
Sətir 235:
Ölkə qospitallarında cəbhədə yaralanmış 440 min nəfər müalicə olunub.
 
Qələbənin təmin edilməsində Azərbaycanın böyük xidmətləri haqqında xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyev demişdir: "Əgər Bakının nefti olmasa idi, Sovetlər İttifaqının qələbəsi mümkün deyildi". Heydər Əliyev başqa bir çıxışında xalqımızın xidmətləri haqqında demişdir: "Tarix bu gün də bilməlidir ki, ikinciİkinci dünya müharibəsində Azərbaycan Respublikasının xidməti, fəaliyyəti, rolu çox böyük olmuşdur".
 
Heydər Əliyev 2003-cü ilin 25 fevralında Vaşinqtonda "Şərq-Qərb enerji dəhlizi reallıqdır" mövzusunda beynəlxalq konfransda nitqində demişdir: "Çoxları indi də deyir ki, əgər Azərbaycan nefti olmasaydı, ikinciİkinci dünya müharibəsində SSRİ-nin İngiltərə-Amerika koaliyasiyası ilə birlikdə alman faşizminə qalib gəlməsi mümkün olmazdı".
 
<center>
<gallery caption="İkinci Dünyadünya müharibəsindəki qələbənin yubileylərinə həsr olunmuş Azərbaycan poçt markaları" perrow="5" widths="150px" heights="115px">
Şəkil:Stamps of Azerbaijan, 2005-699.jpg|2005
Şəkil:Stamps of Azerbaijan, 2010-902.jpg|2010
Sətir 253:
== Xarici keçidlər ==
* [http://www.azeriart.net/new/silsiles_3.htm SİLSİLƏ YAZILAR]
* [http://modern.az/articles/4593/1/ Azərbaycanda 4250 İkinci Dünyadünya Müharibəsimüharibəsi veteranı qalıb]
 
== Həmçinin bax ==
* [[İkinci Dünyadünya müharibəsi]]
* [[Faşizm üzərində Qələbə Günü]]
 
[[Kateqoriya:Azərbaycan tarixi]]
[[Kateqoriya:İkinci Dünyadünya müharibəsi]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan 1940-cı illərdə]]
 
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Azərbaycan_İkinci_Dünya_müharibəsində"

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023