Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
|
k r2.6.5) (Bot redaktəsi əlavə edilir: nl:Moetazilisme
|
k r2.7.3) (Bot redaktəsi əlavə edilir: el:Μουτάζιλα; kosmetik dəyişmələr
|
||
|
Sətir 9:
[[Əməvi]] hakimiyyətinin ilk çağlarında mötəzilər siyasi aktivlik göstərməmişlər. Onlar yalnız elmi-fəlsəfi fəaliyyətlə məşğul olmuşlar. Əməvilərin idarəçiliyinin son dövründə isə onlar tədricən siyasətə qatılmağa başlamışlar. 739-cu ildə [[İraq]]da üsyana qalxmış [[Zeyd ibn Əli]]ni dəstəklədiklərinə görə xəlifə [[Hişam]] tərəfindən təqiblərə məruz qalsalar da, mötəzilər siyasi fəaliyyətdən əl çəkməmişlər. Onlar [[744]]-cü ildə hətta saray çevrilişi edib, xəlifə [[Yəzid ibn Valid]]i hakimiyyətə gətirməyi bacarmışlar. Lakin o, xəlifəliyi əlində saxlaya bilməmişdir.
[[Abbasilər]] hakimiyyətə gəldikdən sonra mötəzilərin mövqeyi daha da möhkəmlənmişdi. Abbasilər onların imkanlarından həm dövləti bürümüş təriqətçiliyə qarşı, həm də hakimiyyətlərinin gücləndirilməsi üçün istifadə etməyə başlamışdılar. Xəlifə [[Məmun]]un dönəmində mötəzilik xilafətin rəsmi doktrinasına çevrilmişdi. Bu
Mihnət zamanı Xəlifə Məmun (813-833) Quranın yaradılması haqqında mötəzili iddialarını dəstəkləmiş, bununla razılaşmayan din xadimlərini təqib edərək, bu inancı onlara zorla qəbul etdirmişdir. Lakin onların bəziləri ölümlə hədələndikdən sonra da bu inancı qəbul etməmişlər. Belə bir dözülməz durum xəlifə [[Mötəsim]]in (833-842) və [[Vasiq]]in (842-847) hakimiyyəti dövründə də davam etmişdir. Yalnız xəlifə [[Mütəvəkkil]]in (847-861) yönətimi dönəmində hakim sülalə mötəzili ideyalarından imtina edərək təqiblərə son qoymuşdur. Bundan sonra mötəzilərin mövqeyi zəyifləmiş və onlar tədricən öz siyasi-ictimai güclərini itirmişlər. Yalnız çağdaş zamanımızda mötəziliyin bir sxolastik məktəb şəklində yenidən bərpa edilməsi cəhdləri müşahidə olunur.
Sətir 18:
Mötəzilərə görə, inancın beş təməli vardır:
# Allahın birliyinə inanc (Tövhid).
# İlahi ədalətə inanc.
# Vəd və vaid (Allah tərəfindən vəd edilən Cənnət və Cəhənnəmə inam)
# İnancla dinsizlik arasındakı orta vəziyyət.
# İnsanları yaxşı işlər görməyə və pis işlərdən çəkinməyə dəvət etmək.
Mötəzili təlimi dini düşüncənin dəlillərlə yanaşı, metodlarının işlənib hazırlanmasına və inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Kəlamçılarla mübarizədə ənənə tərəfdarları (əsasən sünnilər) da öz təlimlərini izah etmək üçün düşüncə metodlarından istifadə etməyə məcbur olmuşdular. Bunun nəticəsində müsəlman dünyagörüşü orta əsrlər dönəmində inkişaf etmişdir. Fəaliyyətlərinin ilk çağlarında mötəzilik çox mütərəqqi təlim olmuş, İslam dünyagörüşündə irəliləyişə təkan vermişdir. Ənənə tərəfdarları olan müsəlman mütəfəkkirləri də onlarla polemika zamanı öz düşüncə metodlarını işləyib hazırlamışdılar. Bu metodlardan mötəziliyin çöküşündən sonra da istifadə edilmişdi.
Sətir 28:
Daha sonra mötəzilənin metodları və kəlamı (sxolastikası) Avropada intibah proseslərinə müəyyən qədər təsir etmişdir. Bilindiyi kimi, avropalılar müsəlman sxolastikasının əsaslarını xaç yürüşləri zamanı, bundan başqa İspaniya və Siciliyada (bir zamanlar orada müsəlmanlarla xristianlar təmasda olmuşlar) öyrənmişdilər.
=== Özəllikləri ===
Mötəzili kəlamının ən böyük xidmətlərindən biri müsəlman apologetikasının (dinin məntiqi dəlillərlə müdafiə edilməsi) yaradılmasıdır. Onlar [[xristian]], [[yəhudi]], [[Zərdüşt]] və başqa dinlərin nümayəndələri ilə polemikalar aparmış, İslamın əsas müddəalarını düçüncə dəlilləri ilə müdafiə etmişdilər. Bununla yanaşı məntiqi düşüncəyə malik, yüksək təhsilli mötəzilər müsəlman cəmiyyətinin içində yayılmış bəzi mistik və xurafatçı təriqətlərə qarşı da mübarizə aparmışlar.
Sətir 36:
* '''Müəllif:''' ''Aydın Əlizadə''- "Cəmiyyət və din" qəzeti
[[Kateqoriya:Din]]
[[Kateqoriya:İslam]] [[Kateqoriya:Mötəzilə]] [[ar:معتزلة]]
[[ca:Mutazilisme]]
[[de:Muʿtazila]]
[[el:Μουτάζιλα]]
[[en:Mu'tazila]]
[[es:Mu'tazili]]
| |||