Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
|
orfoqrafiya
|
||
Sətir 3:
'''Lalə çılgınlığı''', digər adlarıyla [[Lalə]] balonu, Lalə spekülasiyası (Niderland dilindeki adıyla; Tulpenmanie, digər adlarıyla Tulpomanie, Tulpenwoede, Tulpengekte və Bollengekte) — [[Hollandiya]] Qızıl Çağında [[dağlaləsi]] (Tulipa) soğanlarının qiymətlərinin birdən-birə həddindən artıq dərəcədə yüksəlib endiyi keçdiyi dövrə verilən ad. <ref name="MD2001">"Tulipomania: The Story of the World's Most Coveted Flower & the Extraordinary Passions It Aroused." Mike Dash (2001).</ref> 1637-ci ilin füvralında Lale Çılgınlığı'nın zirvə nöqtəsində ldağlləsi istehsalı ilə bğlı müqavilələr nəticəsində bir iş adamının illik gəlirinin 10 dəfə artması dynır. Bu hadisə ümumiyyətlə tarixdəki ilk [[spekulyativ]] partlayış (və ya iqtisadi partlayış) olaraq qaldı. <ref>{{Harvnb|Shiller|2005|p=85}} En eski balon olma durumu hakkındaki tartışma için bkz.</ref> Lale çılgınlığı terminden indiki vaxtda varlıq qiymətlərinin gerçək qiymətlərindən fərqliləşməsini ifadə edən bir bənzətmə olaraq istifadə edilməkdədir.<ref name="ref965">{{Harvnb|French|2006|p=3}}</ref>
Hadisə, 1841-ci ildə İngilis [[jurnalist]] [[Charles Mackay]]'ın "Fövqəladə Kütləvi yanılmalar və İzdihamların Çılgınlığı" (Extraordinary Popular delusions and the Madness of crowds) adlı kitabında göstərilməklə məşhurlaşdı. Mackay'a görə bir nöqtədə tək bir semper "Augustus" soğanı üçün 12 akre (5 hektar) ərazi təklif edilmişdir. <ref name=Chap3>"The Tulipomania", Chapter 3, in {{Harvnb|Mackay|1841}}.</ref> Mackay,
Lalə çılgınlığı üzərindəki araşdırmalar 1630-cu illərdə qalan məhdud və tərəfli mənbələrdən alınan məlumatlar səbəbiylə çətindir. <ref name=Kuper/><ref>[http://library.wur.nl/speccol/pamphlet.html A pamphlet about the Dutch tulipomania] Wageningen Digital Library, July 14, 2006. Erişim tarihi: August 13, 2008.</ref> Hər nə qədər ümumi qəbul görməsə də bəzi müasir iqtisadçılar qiymətlərdəki artım və azalmalar üçün spekulyativ bir çılğınlıqdan çox bəzi rasional açıqlamalar gətirmişlər. Məsələn, bəzi digər çiçək növləri də ([[zanbaq]] kimi) ilk dəfə gətirildiyində yüksək qiymətlərlə alıcı tapmış daha sonra heyrətamiz qiymət enişləri yaşamışdır. Yüksək qiymətlərin bir səbəbi də dövrün parlamenti tərəfindən müqavilələrin aşağı bir əvəz qarşılığında ləğv edilməsinə imkan verən və qəbul edən, üzərindəki riskləri azaldan bir qanun çıxaracaq olması istiqamətindəki gözləntiləri ola bilər.
Sətir 98:
Mackay'ın açıqlana bilməyən çılğınlıq olaraq xarakterizə etməsi 1980-ci illərə qədər eleştirilmedi və incelenmedi. <ref>{{Harvnb|Garber|1989|p=535}}</ref> Lakin o zamandan günümüzə xüsusilə spekulyativ balonlara qarşı şübhəçi yaklaşımlarıyla bilinən təsirli bazarlar fərziyyəsi tərəfdarları <ref name="ref289" /> bu hadisənin səhv və əksik olaraq köçürüldüyünü bildirmişdi. Anna Goldgar 2007-ci ildəki Tulipmania adındakı akademik işində hadisənin "çox kiçik bir qrup" ilə məhdud qaldığını və döneme bağlı izah edilənlərin bir və ya iki dənə təbliğat və intihal ile əsaslandığını olduğunu iddia etmişdir. <ref name=Kuper>Kuper, Simon "[http://www.ft.com/cms/s/50e2255e-0025-11dc-8c98-000b5df10621.html Petal Power]" (Review of {{Harvnb|Goldgar|2007}}), ''[[Financial Times]]'', 12 Mayıs 2007. 1 Temmuz 2008’de erişildi.</ref>Peter Garber, şarın, vəba kaçkını kütlələr tərəfindən ağrılı lale piyasasından istifadə edilərək oynanan mənasız bir əyyaş oyunundan başqa bir şey olmadığını "irəli sürür <ref>{{Harvnb|Garber|2000|p=81}}</ref>
Mackay'ın çalışması cəmiyyətin geniş bir seqmentinin lale ticarətinə girdiyini qarşıya qoyarkən, Goldgar'ın arşivlenmiş müqavilələr üzərindəki işində lale ticarətinin zirvəsində belə soylular tərəfindən deyil, demək olar tamamilə tacir və iş adamları tərəfindən icra edildiyi nəticəsinə çatmışdır. <ref>{{Harvnb|Goldgar|2007|p=141}}</ref> balondan irəli gələn iqtisadi sarsıntı çox məhdud idi. Bazardakı alıcı və satıcıların gələnlərini təyin etməyi bacaran Goldgar, maliyyə çətinlik yaşayanların sayını yarım düzineden az olaraq təsbit etmiş, onların dahi lalə üzündən çətinliyə düşdüyündən əmin olunamamıştır. <ref>{{Harvnb|Goldgar|2007|pp=247–48}}</ref> Bu çox da çaşdırıcı deyildir. Qiymətlər yüksəlmiş olsa belə, alıcı və satıcılar arasında pul əl dəyişdirməmişdir. Bu səbəbdən karlar satıcılar üçün heç bir zaman realizə olmamışdır. Satıcılar mənfəət gözləməsi içində kredit istifadə edərək başqa alımlar etmədiyi müddətcə
=== Rasional şərhlər ===
1636-37 illərində lale müqavilələrinin qiymət artımı və enişi yaşadığı mövzusunda şübhə yoxdur, lakin təəccüblü bir qiymət artımı və enişi belə bir spekulyativ balonun meydana gəlib sonra itdiyi nəticəsinə bizə səbəb ola bilməz. Lale çılgınlığının iqtisadi şar kimi qiymətləndirilə üçün lale soğanlarının qiymətlərinin daxili dəyərlərindən uzaqlaşmış olması lazım idi. Müasir iqtisadçılar
1630'lardaki yüksəliş Otuz İl Döyüşləri dövründə bir durğunluq dövrü ilə üst-üstə düşdü. <ref>{{Harvnb|Thompson|2007|p=103}}</ref> Buna görə bazar qiymətləri (heç olmasa başlanğıcda) talepteki artıma rasional bir cavab verirdi. Lakin
=== Çiçək qiymətlərindəki dalğalanma ===
Garber mövcud qiymət məlumatlarını-lalenin yerini zambağa verdiyi dövr olan-19. əsr başlarındakı zanbaq qiymətləri ilə müqayisə etmiş və bənzər bir qalıb təsbit etmişdir. Zanbaq ilk dəfə yaygınlaştığında tələb güclü olduğundan bütün istehsalçılar zanbaq çıxarmağa başlamışdır. Zambaklara olan aşinalık artdığında qiymətlər də enişə keçdi. Ən bahalı soğanlar 30 il içində dəyərlərinin% 1-ine indi. <ref>{{Harvnb|Garber|1989|pp=553–54}}</ref> Garber aynı zamanda , "Az miktardaki zambak soğanının yakın zamanlarda 1 milyon Gilder’e (1987 kuru ile 480,000 Amerikan Doları’na) alıcı bulduğunu” belirterek bugün dahi çiçeklerin aşırı derecede yüksek
=== Mevzuat dəyişikliyi ===
Sətir 123:
=== Tənqidlər ===
Bəzi digər iqtisadçılar bu faktorların lale qiymətlərindəki təəccüblü artım və azalışları tamamilə açıklayamadığına inanar. .<ref>{{Harvnb|Kindleberger|Aliber|2005|pp=115–16}}</ref> Garber’ın teorisi sıradan lale soğanlarının sözleşmelerindeki benzer
== İctimai çılğınlıq və mirası ==
|