Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 24:
}}
 
'''İmmanuel Kant''' ({{lang-de|Immanuel Kant}}, [[22 aprel]] [[1724]] - [[12 fevral]] [[1804]]) — görkəmli alman filosofu, neoklassik alman fəlsəfəsinin banisi, müasir Avropa fəlsəfə tarixinin ən nüfuzlu nümayəndələrindən, [[Qərbi Avropa]]da İntibah dövrünün son böyük filosoflarından biri.
 
== Həyatı ==
 
[[Şəkil:Immanuel Kant.jpg|thumbleft|200px|İmmanuel Kant]]
 
[[Şəkil:Kant foto.jpg|thumb|İmmanuel Kant]]
 
[[Şəkil:Immanuelkant.JPG|thumb|İmmanuel Kantın [[Belu-Orizontun]]da ([[Braziliya]]) [[abidə]]si]]
 
[[Şəkil:Kant Kaliningrad.jpg|thumb|İmmanuel Kantın [[Kalininqrad]]da ([[Köniqsberq]]) ([[Rusiya]]) [[abidə]]si]]
 
[[Şəkil:Immanuel Kant Tomb.jpg|thumb|İmmanuel Kantın qəbri bu gün]]
 
[[Şəkil:DBP - 250 Jahre Immanuel Kant - 90 Pfennig - 1974.jpg|thumb|[[Qərbi Almaniya]] poçt markası ([[1974]]), İmmanuel Kantın doğulmasının 250-ci il dönümü münasibətilə]]
 
İmmanuel Kant 1724-cü il aprelin 22-də Köniqsberq şəhərində kasıb yəhərçi ailəsində doğulmuşdur. Müqəddəs İmmauelin şərəfinə ona bu ad qoyulmuşdur. Teoloq doktor Frans Albert Şulsun təkidi ilə İmmanuel "Fridrixs-Kolleqium" gimanziyasını bitirib Könniqsberq Universitetinə daxil olmuşdur. Atasının vaxtsız vəfatı ona universiteti bitirməyə imkan verməmiş və İmmanuel 10 yaşı olarkən ev müəllimliyi etməyə başlamışdır.
 
1755-ci ildə Kant dissertasiya müdafiə etdiyi və doktoluq dərəcəsi aldığı üçün Universitetdəuniversitetdə müəllim kimi dərs demək ixtiyarı qazanmışdır.
 
[[Şəkil:Kant foto.jpg|thumb|200px|İmmanuel Kant]]
1770-1797-ci illərdə Kant universitetdə daha geniş sahədə - fəlsəfə, riyaziyyat, fizika elmləri sahəsində müəllimlik etmişdir.
 
Sağlamlığının qeydinə qalaraq özünü çox ciddi rejimdə işləməyə məcbur etmişdir. Buna görə də əksər dostlarından daha çox yaşamışdır.
 
Heç vaxt ailəliAiləli olmamışdır.
 
== Fəlsəfəsi, yaradıcılığı ==
Sətir 54 ⟶ 44:
İmmanuil Kant fəlsəfədə çevriliş etmişdir. O, [[idrakı]] öz qanunları ilə cərəyan edən fəaliyyət kimi dəyərləndirmişdir. İlk dəfə fəlsəfədə dərk edilən substansiyanın strukturunu deyil, idrakın predmet və üsulunu müəyyənləşdirən, başlıca amili dərk edilən subyektin spesifikası nəzərdən keçirilmişdir.
 
[[Şəkil:Immanuelkant.JPG|thumbleft|200px|İmmanuel Kantın [[Belu-Orizontun]]da ([[Braziliya]]) [[abidə]]si]]
Kant [[qnoseologiya]]nı əsas fəlsəfə etdi, onun predmeti isə nə təbiət, nə dünya, nə də insan idi. Qnoseologiyanın predmeti subyektin idraki fəaliyyəti, həmçinin insan əqlinin qanunları və onların hüdudularının müəyyən edilməsi hesab olundu. [[Ontologiya]]nın ([[XVII əsr]] [[rasionalizm]] ideyaları) yerinə Kant qnoseologiyanı qoydu, substansiyanın metafizikasından subyektin idraki qabiliyyətinin tənqidi təhlilinə keçdi.
 
Sətir 69 ⟶ 60:
* Dördüncü antinomiya: sübut edir ki, mütləq zəruri varlıq həm mövcuddur, həm də mövcud deyildir.
 
[[Şəkil:Immanuel Kant Tomb.jpg|thumb|200px|İmmanuel Kantın qəbri bu gün]]
Kantın antinomiya haqqında təlimi Hegelə böyük təsir göstərmişdir. Təsadüfi deyildir ki, onun dialektikası antinomiyalar yolu ilə qurulmuşdur.
 
Kantın [[etika]]sı, yaxud əqlin əməli tətbiqi təlimi "Əməli idrakın tənqidi" və qısa şəkildə desək, "[[Proleqomenlər]]" əsərlərində nəzərdən keçirilmişdir. Kantın etikası tarixi– fəlsəfi əhəmiyyətə malikdir ki, burada da "[[qəti imperativ]]" mühüm yer tutur. Məsələ burasındadır ki, Kantı əxlaqa [[utilitar]] yanaşma təmin etmirdi. Çünki burada əxlaqın məqsədləri onun özündən kənarda hesab olunur. O, tam təcrid olunmuş əxlaq metafizikasını əldə etməyə çalışırdı. Özü də bu əxlaq nə [[teologiya]], nə də başqa bir şeylə şərtlənmir. Kant hesab edirdi ki, bütün əxlaqi anlayışlar öz yeri və mənşəyinə görə əqldə tam [[apriori]]dir. Əxlaqi dəyərlər insanın borc hissindən çıxış edərək fəaliyyət göstərdiyi zaman mövcud olur. Həm də borcu tələb etdiyi səviyyədə olan fəaliyyət kifayət deyildir. Tacirin düzlüyü əgər onun marağı ilə şərtlənirsə o, yaxşı hesab oluna bilməz. Əxlaqın mahiyyəti qanun anlayışından çıxarılmalıdır. Qanun əqlin əmridir, əmrin formulu isə [[imperativ]] adlanır. Kanta görə iki imperativ var:
 
[[Şəkil:Kant Kaliningrad.jpg|thumb|200px|İmmanuel Kantın [[Kalininqrad]]da ([[Köniqsberq]]) ([[Rusiya]]) [[abidə]]si]]
Qanun əqlin əmridir, əmrin formulu isə [[imperativ]] adlanır. Kanta görə iki imperativ var:
* [[Şərti imperativ]] (siz filan– filan məqsədə çatmaq istəyirsinizsə, filan– filan işləri görməlisiniz)
Sətir 80 ⟶ 75:
Yalnız bir qəti imperativ var ki, o da Kanta görə aşağıdakı kimidir: "Elə hərəkət et ki, sənin hərəkətinin əxlaq qaydası ümumi qanun ola bilsin". Yaxud da "Elə hərəkət et ki, sənin iradənin əxlaq qaydası eyni zamanda ümumi qanun-vericilik prinsipi qüvvəsinə malik olsun". Kant bunu belə aydınlaşdırırdı. Pul borc almaq düzgün deyil. Çünki hamı borc alarsa, pul qalmaz. Beləliklə, qəti imperativ tərəfindən oğurluq, adam öldürmək və s. mühakimə olunurdu. Bu və ya digər hərəkət yalnız o zaman əxlaqi hesab olunurdu ki, bu hamı üçün qanuna çevrilə bilsin. Kantın insanın borcu və ləyaqəti haqqındakı mühakimələri də bununla əlaqədar idi. Belə bir sual verilirdi: insan üçün qiymətli nədir? Ləyaqət, yoxsa həzz? Ləzzətdə, həzzdə keçən həyat heç bir qiymətə malik deyildir. Öz ləyaqətini qoruyan insan hər şeyi, hətta həyatını itirməyə hazırdır. Ləyaqətin mənbəyi və şərhləri nədir? Bu, insanın özünün özü üzərində yüksəlməsidir. İnsan borcunu başa düşərək yaşayır və fəaliyyət göstərir. Deməli, o, həzz xatirinə yaşamır.
 
[[Şəkil:DBP - 250 Jahre Immanuel Kant - 90 Pfennig - 1974.jpg|thumb|200px|[[Qərbi AlmaniyaAFR]] poçt markası ([[1974]]), İmmanuel Kantın doğulmasının 250-ci il dönümü münasibətilə]]
Kantın konsepsiyasının təhlilinin sonunda qeyd edə bilərəm ki, o, cəmiyyət haqqında da maraqlı fikirlər söyləmişdir. Onun "[[Əbədi sülh haqqında]]" traktatında azad dövlətlər federasiyasının yaradılması ideyası irəli sürülmüşdür. Həmin dövlətlər müharibəni qadağan edən müqavilələr bağlayırlar. Əql müharibəni mühakimə edir, onu aradan qaldırmaq isə Beynəlxalq hökumətin işidir. Ayrı– ayrı dövlətlərin vətəndaş konstitusiyaları respublikaçı olmalıdır.
 

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023