Bodhidharma (Çində Putidamo kimi də tanınır çin. 菩提达摩) və ya qısaca Damo (ing. 达摩) ; 440-528 və ya 536 ) - Çan Buddizminin ilk patriarxı, Buddizmin 28-ci patriarxı, Çan (Zen) təliminin banisi. Cənubi Hindistanın Pallava krallığının paytaxtı Kançidə anadan olub və təhsil alıb. (Bodhidharmanın tərcümeyi-hallarından birinə görə, o, Cənubi Hindistan brahmanlarından gəlib və Mahayana ənənəsində buddizmi etiqad edirdi, başqa bir tərcümeyi-halda isə Bodhidharmanın “Mərkəzi Asiyadan olan fars mənşəli” olduğu göstərilirdi. Qədim yazılarda deyilir ki, eramızdan əvvəl 475 -ci ildə buddist rahib Bodhidharma dəniz yolu ilə Çinə gəlmiş və burada səyahət edərkən öz təlimlərini təbliğ etməyə başlamışdı. Sonra o, bir müddət əvvəl Şonqşan dağında əsası qoyulmuş Şaolin monastırında məskunlaşmış və burada Çan Buddizminin ilk məktəbini qurdmuşdu. Damo, qiqonq Damo İszinzin və ya Bodhidharmanın qiqonqu adlandırılmış kompleks məşqlə Şaolin monastırının inkişafına böyük töhfə verdi, rahiblərə daha sonra qigong Damo Yijinjing və ya Bodhidharma qiqonqu adlandırılan bir sıra məşqləri öyrətdi. Onun bir neçə şagirdi arasında Çan Buddizminin ikinci patriarxı olmuş Hueyke xatırlanır.
| Bodhidharma | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Hindistan |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Şaolin, Denfen, Çin |
| İxtisası | Filosof |
| Fəaliyyəti | bhikşu, filosof, rahib |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bodhidharma "saqqallı barbar" kimi böyük şöhrət qazandı. Başlanğıcda belə ləqəb Bodhidharmaya münasibətdə birbaşa mənada işlədilirdi, çünki Çin rahiblərindən fərqli olaraq onun saqqalı var idi. Daha sonra Bodhidharma zarafatla onun “sevimli şagirdləri” belən adlandırmağa başladılar.
Bodhidharmanın həyatı ilə bağlı etibarlı mənbələr yoxdur. Buna uyğun olaraq, bir neçə əsrlər boyu yaradılmış və dövrümüzə qədər gəlib çatan rəvayətlərdə reallıq və uydurma bir-birinə qarışır və Bodhidharma əsasən folklor personajı sayıla bilər.
Rəvayətlərə görə, Bodhidharma maariflənmənin “iki yol və dörd üsul” doktrinasının müəllifi hesab olunur. Birinci yol ("prinsipə daxil olmaq" ( çin. 入理- zhu li )) bütün canlıların "əvvəlcə saf təbiətə" malik olduğu fikrindən ibarətdir, lakin o, təfəkkür təcrübəsi ilə aradan qaldırıla bilən cəhalətin kölgəsindədir. İkinci yol ("təcrübəyə daxil olmaq" ( çin. 入实- zhu shi )) dörd üsuldan ibarətdir: 1) bütün əzabları onlara səbəb olana nifrət etmədən qəbul etmək; 2) səbəb-nəticə qanunlarının nəticəsi kimi taleyin hər hansı hadisəsini sakitliklə qəbul etmək; 3) istəklərdən əl çəkmək və ehtirasları aradan qaldırmaq; 4) dharmik qanunlara əməl etmək. Bu təlim Mahayana Buddizminin əsas baxışlarını ifadə edir və təlimdə Çan Buddizminə xas olan heç bir şey yoxdur.
Ənənəyə görə, Bodhidharma Çan Buddizminin mahiyyətini ifadə edən məşhur dörd sətirlik şeir yazmışdır, lakin əksər Buddist alimlər şeirin daha sonra yazıldığını düşünürlər.
Bodhidharmanın ölüm tarixi ilə bağlı müxtəlif məlumatlar var: 528, 532 və ya 536 il. Bir əfsanə var ki, onun məzarında və ya monastırın divarında İszinisin müəllif olduğu ("Əzələlərdə Dəyişiklik Qanunu") - gimnastika kompleksi, ayrıca meditativ-nəfəs məşqləri də daxil olmaqla fiziki və psixi sağlamlığın yaxşılaşdırılması üçün, oynaq gimnastikası, özünə nəzarət üsulları, düzgün həyat tərzinin qorunması, dietetika və zehni idarə etmə üsullarını təsvir edən çoxfunksiyalı sistem tapılmışdır. Buna görə də, əfsanədə deyilir ki, risalə guya Bodhidharmanın özü tərəfindən Şaolin rahiblərinə vəsiyyətnamə şəklində verilib.
Bodhidharma haqqında əfsanələr
Bodhidharmanın Çində peyda olması haqqında Borxes yazır: “Bodhidharma Hindistandan Çinə köçmüş və yeni monastırlar və ziyarətgahların yaradılmaqla Buddizmi təşviq edən imperator tərəfindən qəbul edilmişdi. İmperator rahiblərin sayının artması barədə Bodhidharmaya məlumat verərkən o cavab verdi: "Dünyaya aid olan hər şey bir illüziyadır, monastırlar və rahiblər sizin və mənim kimi qeyri-realdırlar." Sonra divara tərəf dönüb meditasiya etməyə başladı. Tamamilə çaşqın olan imperator soruşduqda: “Bəs buddizmin mahiyyəti nədir? ", Bodhidharma cavab verdi: "Boşluq və heç bir mahiyyət yoxdur."
Əfsanələrdən birinə görə, Bodhidharma yolun kənarında oturmuş, yoldan keçən insanların xəstəliklərini görmüş və tez-tez onlara kömək təklif edirmiş. Bir dəfə yoldan keçən yüksək rütbəli hərbçini görmüş, 10 günə öləcəyini demiş və xilas edəcəyinə söz verərək kömək təklif etmişdi. Hərbçi çox qəzəblənmiş, Bodhidharma isə bildirdi ki, indi onun cəmi üç gün ömrü var, amma hələ də xilas ola bilər. Sonra hərbçi daha da qəzəbləndi və Bodhidharma isə dedi ki, ömrünün cəmi bir günü qalıb və artıq bu işdə kömək etmək mümkün deyil. Qəzəbli hərbçi getmiş və elə həmin gün ölmüşdü.
Bir əfsanə var ki, həqiqəti axtarmaq üçün Bodhidharma doqquz il mağarada meditasiya edib. Bütün bu müddət ərzində o, ruhi oyanış əldə edənədək özünü boş divara baxmağa həsr etdi.
9 il boş divara baxma
Cənubi Çində xoş təəssürat yarada bilməyən Bodhidharmanın Şaolin monastırına getdiyi deyilir. Ya girişə icazə verilmədiyindən, ya da qısa müddətdən sonra çıxarıldıqdan sonra o, yaxınlıqdakı mağarada yaşayıb və orada "doqquz il divarla üzbəüz qalaraq, bu müddət ərzində müddət danışmayıb".
Bioqrafik ənənə Bodhidharmanın həyatı və şəraiti haqqında həqiqiliyi təsdiq olunmayan rəvayətlərlə doludur. Hekayənin bir versiyasında onun yeddi il divara baxaraq doqquz il yuxuya getdiyi deyilir. Özünə qəzəblənərək, bunun bir daha baş verməməsi üçün göz qapaqlarını kəsmişdi. Rəvayətə görə, onun göz qapaqları yerə dəyən kimi ilk çay bitkiləri böyüdü və bundan sonra çay Çan tələbələrini zazen zamanı oyaq saxlamağa kömək edəcək bir stimullaşdırıcı rolunu oynadı.
Bodhidharmanın getməsi haqqında əfsanələri
Sonqşan Şaolinsi monastırının içərisində daşdan oyulmuş barelyef var, əllərində monastır sandal tutan Bodhidharmanın ayaqyalın qərbə doğru getdiyini təsvir edir.
Bu, Bodhidharmanın ölüm tarixinin rəsmi hesab edildiyi andan sonra baş verdiyi güman edilən bir əfsanə ilə əlaqələndirilir: onun cəsədi dəfn edilmişdi, eyni zamanda imperator tərəfindən Buddist ədəbiyyatı toplamaq üçün Hindistana göndərilən bir saray elçisi Hindistandan qayıdırdı. Mehmanxanaların birində mötəbər Bodhidharma olduğu üzə çıxan yaşlı hind rahibi ilə görüşdü. Ayrılan zaman Bodhidharma, möhtərəm şəxsə görüş faktını gizlətməyi tövsiyə etdi, lakin elçi bunu etmədi, imperatora məhkəməyə gedən yolda Bodhidharma ilə görüşdüyünü bildirdi.
Qəzəblənən imperator elçiyə məlumat verdi ki, Bodhidharma görüş vaxtından çox əvvəl vəfat edib, ona görə də, ya elçi açıq-aşkar yalan danışmış ya da özünü Bodhidharma kimi göstərən bir şəxslə qarşılaşmışdır. Lakin saray elşisi öz mövqeyində durdu və sonra imperator elçini həbs etməyi əmr etdi. Eyni zamanda, imperator vaxtaşırı həmin elçinin öz dediyində israrlı olub-olmaması ilə maraqlanırdı, lakin ona bildirirdilər ki, həmin şəxs öz dediyində durmuşdu.
Sonda bundan heyrətlənən imperator insanları Songshan Shaolinsi'yə göndərdi və onlar qəbri açdılar, Burada Bodhidharma'nın tək sandalının olduğu aşkar edildi və həmin sandal saraya gətirildi.
Ədəbiyyat
- Бодхидхарма // Китайская философия. Энциклопедический словарь. М.: . ред. . 1994. ISBN 5-244-00757-2.
- «Бородатый варвар» // Буддизм: религия без бога. СПб.: Вектор. 2013. ISBN 978-5-9684-2072-5.
- Бодхидхарма / Андросов В. П. // «Банкетная кампания» 1904 — Большой Иргиз. — М. : Большая российская энциклопедия, 2005. — С. 670. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 3). — ISBN 5-85270-331-1.
- , Попов Г. В. Традиции ушу. М.: Прометей. 1989.
- История дзэн-буддизма. М.: ЗАО Центрполиграф. 2003. ISBN 5-9524-0208-9.
- Афоризмы и тайные речения Бодхидхармы. Ростов н/Д: . 2008. ISBN 978-5-222-13801-4.
- Путидамо да-ши люэ-бянь да шэн жу-дао сы-син гуань («Общие рассуждения Бодхидхармы о четырех действиях, ведущих на путь Большой колесницы») // : энциклопедия: в 5 т. Т. 2. Мифология. Религия. М.: . Гл. ред. ; Ин-т Дальнего Востока. 2007.
- Ши Децянь, Гимнастика Бодхидхармы. Ростов н/Д: . 2006. ISBN 5-222-09725-0.