Vətəndaşın iflası və ya şəxsi iflas (ing. Personal bankruptcy) — bir fərdin (fiziki şəxsin) öz borc öhdəliklərini ödəyə bilmədiyini rəsmi şəkildə bəyan etməsi və bu səbəbdən hüquqi müdafiə prosedurlarından yararlanmasıdır. Vətəndaşın iflası, adətən, şəxsin maliyyə vəziyyətinin çox ağır olması və bütün gəlirlərinin borclarını ödəməyə kifayət etməməsi halında tətbiq olunur. Bu prosedur borc tələblərinin yenidən təşkil edilməsinə, borcların qismən bağışlanmasına və ya ödənilməsinə yönəldilir.
Vətəndaşın iflası, ağır maliyyə vəziyyətinə düşən şəxslər üçün hüquqi müdafiə və borc yüklərindən qurtulmaq imkanı təqdim edir. Ancaq bu prosedur həm iqtisadi, həm də sosial təsirlər doğurur və şəxs üçün ciddi nəticələrə səbəb ola bilər. Azərbaycanda bu mexanizmin tətbiqi məhdud olsa da, qlobal praktikada fiziki şəxslərin iflası geniş yayılmışdır.
Fiziki şəxs iflasını elan edə bilər, əgər:
- Borclarını ödəmək üçün kifayət qədər gəliri və ya aktivləri yoxdursa.
- Borcların ümumi məbləği onun gələcəkdə ödəyə biləcəyindən qat-qat artıqdır.
- Kreditorlarla danışıqlar vasitəsilə borcları yenidən təşkil etmək mümkün deyilsə.
Vətəndaşın iflasının nəticələri
| Müsbət tərəflər | Mənfi tərəflər |
|---|---|
| Borcun qismən və ya tamamilə bağışlanması mümkündür | Borclunun gəlirlərinə və xərclərinə nəzarət olunur |
| Kreditorların təzyiqindən qorunma | İflas elan edən şəxs gələcəkdə kredit almaqda çətinlik çəkə bilər |
| Borcluya maliyyə vəziyyətini yenidən qurmaq şansı verilir | Qanuna uyğun olaraq bəzi aktivlər satıla bilər |
| Yeni başlanğıc imkanı | İflas, şəxsin maliyyə imicinə mənfi təsir göstərə bilər |
Azərbaycan qanunvericiliyində vətəndaşın iflası
Azərbaycanda fiziki şəxslərin iflası ilə bağlı xüsusi qanunvericilik mexanizmləri daha çox sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslərə yönəldilmişdir. “Müflisləşmə və İflas Haqqında Qanun” daha çox hüquqi şəxslərin və fərdi sahibkarların müflisləşməsi prosedurlarını əhatə edir. Fiziki şəxslərin borc öhdəlikləri ilə bağlı konkret hüquqi tənzimləmələr yoxdur, lakin aşağıdakı addımlar atıla bilər:
- Kreditorlarla könüllü razılaşma yolu ilə borcların yenidən təşkil edilməsi.
- Aktivlərin könüllü satılması.
- Məhkəmə yolu ilə borcların həlli.
Digər ölkələrdə vətəndaşın iflası
ABŞ
Fiziki şəxslər iflas prosedurunu Chapter 7 (bütün borcların bağışlanması) və ya Chapter 13 (borcların yenidən təşkil edilməsi) üzrə elan edə bilərlər. Şəxsin aktivləri satıla bilər, lakin müəyyən şəxsi əşyalar qorunur.
Avropa Birliyi ölkələri
Məsələn, İngiltərədə şəxslər daha asan və qısa müddətli prosedurlarla iflas elan edə bilərlər. Borcların bağışlanması adətən 1 ilə tamamlanır.
Türkiyə
İflas əsasən şirkətlər və fərdi sahibkarlar üçün nəzərdə tutulsa da, fiziki şəxslərin də müraciət etmə hüququ mövcuddur.
İstinadlar
- (alman). 30 December 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 April 2014.
- EFRAT, RAFAEL. (PDF). Florida State University. 15 September 2006 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 April 2014.
- . United States Courts. Administrative Office of the U.S. Courts. İstifadə tarixi: 15 May 2017.
- . uscourts.gov. Archived from the original on 2009-08-16. İstifadə tarixi: 2023-03-14.
- . . 2 February 2005. İstifadə tarixi: 2023-03-14.
- Flynn, Ed. (PDF). ABI Journal. August 2017: 38. İstifadə tarixi: 14 March 2023.
- (PDF). hbs.edu. İstifadə tarixi: 2023-03-14.
- Zinger, Seffy. . Restructuring Israel’s insolvency law. İstifadə tarixi: 1 May 2020.