Turan Dursun (d. 1934, Şarkışla - ö. 4 sentyabr 1990, İstanbul) — türk yazıçı, mütəfəkkir, daha əvvəlində imammüfti. İbn əl-Ravəndinin təqibçilərindən olub, etmiş olduğu araşdırmalarında İslamı və peyğəmbəri Məhəmmədi ağır bir şəkildə tənqid etmişdir. Təktanrılı dinlər tarixi təhsili görüb ateist olmadan əvvəl müfti olaraq çalışmışdır. İslam dinini açıqca tənqid ötəri fundamentalist kəslər tərəfindən təhdidlər almışdır. 4 sentyabr 1990-cı ildə evinin qarşısında təşkil edilən sui-qəsd ilə öldürülmüşdür.

Turan Dursun
Doğum tarixi
Doğum yeri Şarkışla, Sivas
Vəfat tarixi
Vəfat yeri İstanbul
Vəfat səbəbi Sui-qəsd
Dəfn yeri
Milliyyəti türk
Uşağı Abit Dursun
İxtisası Fiqh, kəlam, hədis, Şərq elmi, din etnologiyası
Fəaliyyəti İmam, müfti, yazıçı və mütəfəkkir
İstiqamət ateizm
Tanınmış əsəri Din Bu ardıcıllığı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Sivasın Şarkışla mahalının Gümüştəpə kəndində 1934-ci ildə anadan olub. İmam olan atası, daha o doğulmadan "BəsrədəKufədə belə görülməyəcək bir alim" etmə sevdasındaydı. İbtidai məktəbə göndərmədi, uşaqlıq həyatı şeyxlərin və din müəllimlərinin yanlarında müxtəlif təkkə və dərgahlarda keçdi. O illərdə Turan Dursunun ən böyük məqsədi atasının təyin etdiyi bu ideala sürətlə çatmaq idi. Bir neçə ildə öyrəniləcək dərsləri bir-iki ayda öyrənirdi. Sırf İslam məlumatları çox yaxşı olan kürd müəllimlərdən dərs ala bilmək üçün üç-dörd ayda çox yaxşı deyilə biləcək ölçüdə kürd dili öyrəndi. "Sərf" və "nahv" deyilən Ərəb qrammatikasını uşaq yaşda öyrəndi, həm 11. və ​​12. əsrın ərəb dilini həm də 7. və 8. əsrın ərəb dilini bilirdi. On yeddi yaşına gəldiyində icazeti almış və Zəkəriyyə əl-Qəzviniyi oxumuşdu.

Diyanət İşləri Başçılığında müfti ola bilmək üçün ibtidai məktəbi çöldən bitirib. İlk olaraq kənd imamlığı etdi. İstanbul-Çarşambada Üçbaş və İsmailağa mədrəsələrində müəllimlik etdi. 1958-1965-ci illər arasında Tekirdağ, Gemerek, Türkili, Altındağ və Sivasda müftülük etdi və şəriətin qatı qaydalarına tərs davranışları səbəbiylə İslamçı ətraflarda yadırgandı. Müftiliyi əsnasında bu səbəblərlə sürgünləri oldu. 60-cı illərdə aydın müfti olaraq ictimaiyyətdə əks-sədalar gətirdi. Öz deyişiylə İslama olan inancını itirdikdən sonra 1965-ci ildə müftiliyi buraxdı.

Turan Dursunu, az qala ömrünü həsr etdiyi İslamdan uzaqlaşdıran baş səbəb, ağlının imanına üstün gəlməsidir. Ömrünü İslamla içi içə keçirən bir insanın bunu bacarmasının nə qədər çətin olduğunu təxmin etmək çətin deyildir. Onu beləsinə böyük edən bəlkə də ən əhəmiyyətli şey budur.

Turan Dursunu İslamdan kopartan başlıca təcrübələri isə belə sıralana:

  1. İnsanlıq tarixinin bilinən ən köhnə əfsanəsi olan Gilqameş dastanını oxuduqdan sonra, Tövrata və ondan sonra da Qurana keçən Nuh Tufanı əfsanəsinin mənşəyinin çoxanrılı primitiv Şumer sivilizasiyası olduğuna qənaət gətirmişdir.
  2. Əhdi-ƏtiqƏhdi-Cədidi oxuduqdan sonra, Qurandakı bir çox ayənin bu kitablardan nüsxə edildiyinə qənaət etmişdir.
  3. Sinopdaki vəzifəsi əsnasında Marksist bir müəllimdən əldə etdiyi kitablar sayəsində tarixi materializm və dialektik materializm fəlsəfəsi ilə tanış olmuş, ancaq kommunist olmasa belə bu fəlsəfələrdən təsirlənmişdir.
  4. Barış və azadlıqları önceleyen düşüncə tərzi səbəbiylə heç bir zaman fanatik İslami seqmentlərin yoluna girməmişdir.
  5. Qurandakı həm ağıl xarici ayələri, həm də bir-biriylə ziddiyyətli ayələri, həqiqətə olan sevgisi imanından üstün gəldiyi üçün görə bilmişdir.

Turan Dursun, Diyanət İşləri Başçılığındakı vəzifəsindən ayrıldıqdan sonra 1966-ci ildə (TRT) dini məzmunlu proqramlarda vəzifəsi aldı. On il bu vəzifəsinə davam etdikdən sonra yenə TRTdə prodüser olaraq "Başlanğıcından Bu Yana İnsanlıq", "Vergi Proqramı", "Axşama Doğru" kimi proqramlar etdi.

TRT-dən təqaüdçü olduqdan sonra "Quran Ensiklopediyası"nı 1987-ci ildə bitirib. 1989-ci ildə həftəlik 2000-ə Doğru jurnalında yazı yazmağa başladı. Bu saytda yer alan bir çox yazısını da bu jurnalda yazdı, bu yazıları səbəbiylə İslami ətraflardan çox böyük reaksiya aldı. Süleyman Atəş, Yaşar Nuri Öztürk kimi bir çox ilahiyyatçıya qələmiylə cavab verdi. Heç biri o həyatda ikən qarşısına çıxa bilmədilər.

Beləsinə əhatə edilmiş bir vəziyyətdə onun ətrafında çox az sayda dəstəkçisi var idi: İlhan Arsel və kitablarını yayımlamağı qəbul edən kimi (Turan Dursun yazdığı yazıları kitab halına gətirmək üçün bir çox yayınevini gəzdiyini, yayınevlerinin belə bir kitab nəşr cəsarət edə bilmədikləri üçün təklifini qəbul etmədiklərini söyləmişdir).

Turan Dursun yazdıqlarının əvəzini canıyla ödəyəcəyini bilirdi, Həsən Yalçına bunları söyləmişdi:

  Rahat yaşamaq uğrunda gerçəyi məzara mı aparım; xalqa həqiqəti izah etmək uğruna ölümü mü gözə alım?  

Turan Dursunun kitabları, onun ölümündən sonra nəşr oluna bildi. İlk kitabı, ölümündən iki ay sonra nəşr olunan "Din Bu-1" adlı kitabı idi.

Cinayəti və davası

 
Turan Dursun'un Mezarı, Cebeci Asri Mezarlığı.

Turan Dursun, 4 sentyabr 1990 tarixində İstanbul-Koşuyolundaki evinin yaxınlığında terrorçular tərəfindən tapançayla vurularaq öldürüldü. Halbuki onun qələmi və kitabları xaricində heç bir silahı yox idi. Öldürüldüyü günün ertesinde İran radiolarından sevinc qışqırıqları yüksəldi. Türkiyədəki islamçılar da rahat bir nəfəs aldı.

Öldürüldüyündə yetkin üç uşaq atası idi. Cinayət sonrasında Turan Dursunun evində kitabxanasının rəflərində duran çox şeyin itdiyi aydın oldu. Yatağının üzərinə isə "Müqəddəs Terror Hizbullah" kitabı buraxılmışdı. Yaxınları kitabın Dursuna aid olmadığını, evə girən kəslər tərəfindən bir "mesaj" olaraq buraxıldığını söylədi. İstanbul Təhlükəsizlik Müdirliyi, evdə polislərin axtarış etdiyini təsdiqlədi ancaq axtarış tutanağında kitabxanada alınanlar iştirak etmədi.

Cinayətlə əlaqədar əməliyyatda tutulub həbs Dövlət Təhlükəsizlik Məhkəməsinə (DTM) çıxardılan 15 şübhəli ilk iclasda azad edildi. Ardından cinayətlə əlaqədar İstanbul DTM-yə iki ayrı iddia görülməyə başladı.

Davalardan birində təşkilatın üst səviyyə idarəçiləri Kudbettin Göy, Mehmet Ali Şəkər, Mehmet Zeki Yıldırım, Əkrəm Baytapın da aralarında olduğu 25 şübhəli yargılanıyordu. Bu iddia sürərkən 1996-ci ilin mart ayında İslami Hərəkət Təşkilatı lideri İrfan Çağırıcı tutuldu. Çağırıcı və 12 yoldaşı da DTM-yə məhkəmə araşdırması başladı.

Uşağı Abit Dursun, Turan Dursun cinayəti istintaqında axsayan əhəmiyyətli nöqtələri belə xülasə edir:

  4 sentyabr 1990-cı ildə Turan Dursun vurulduqdan 40-45 dəqiqə sonra polis gəlir. Çox daha erkən gələn vətəndaşlar evi darmadağan edir. Bir çox əsəri və çalışması qara paketləri qoyulur, onlar çıxarkən də rəsmi geyimli polislər içəri girir. Biz vətəndaş polislərin apardığı əsərləri və işləri Respublika Başsavcılığına müraciət edərək istədik. Amma 9 ildir bu girişimimizle əlaqədar heç bir nəticə ala bilmədik. Quran ensiklopediyasının 2000 səhifəsi, 'Kulleteyn' adlı kitabın ikinci və sonrakı cildləri yoxdur. Hər şeyi aparmışlar. Bir həyat boyu böyük əməklə ortaya çıxarılan hər şeyi. Bütün bunlar vətəndaşların evə girməsindən sonra itdi. Dövlət içindəki bəzi güclər, qeyri-qanuni dövlət mərkəzləri bu əşyaları alıb getdi.  


23 iyul 2000-ci ildə İstanbul 3 nömrəli DTM-yə Turan Dursun və Çətin Emeç iddialarından mühakimə olunan İrfan Çağırıcı əvvəl 7.5 ilə daha sonra isə "Konstitusiya nizamı silah çətini ilə dəyişdirməyə cəhd" ittihamı ilə edam cəzasına məhkum edildi.

Sanıklardan Əkrəm Baytap, Tamer Aslan, Məmməd Əli Şəkər və Cengiz Sarıkaya haqqında eyni cinayətə görə ömürlük həbs cəzası verildi. İrfan Çağırıcının qardaşı Rıdvan Çağırıcı və vəkil Hüsnü Yazganın da aralarında olduğu 12 şübhəli təşkilat üzvü günahından 3 il 9 ay ilə 12 il 6 ay arasında dəyişən həbs cəzalarına məhkum.

6 mart 2002-ci ildə Yargıtay 9. Ceza Dairəsi, İrfan Çağırıcı haqqındakı qərarı onadı.

Əsərləri

  • Allah
  • Din Bu-1 (Tanrı ve Kur'an)
  • Din Bu-2 (Hz. Muhammed)
  • Din Bu-3 (İslamda Toplum ve Laiklik)
  • Din Bu 4: Tabu Can Çekişiyor
  • Din ve Cinsellik
  • Dua
  • Evren Bir Şaka mı?
  • Kulleteyn
  • Kur'an
  • Kur'an Ansiklopedisi (8 cild)
  • Kutsal Kitapların Kaynakları (3 cild)
  • Müslümanlık ve Nurculuk (1971)
  • Şeriat Böyle
  • Ünlülere Mektuplar

İstinadlar

  1. Din Bu-1 (Tanrı ve Kur'an), səhifa 247
  2. Yonah Alexander; Milton M. Hoenig (2008). 2014-07-06 at the Wayback Machine
  3. Dursun Işık Tutmayı Sürdürüyor, Cumhuriyet, 4 sentyabr 2005
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023