Vostok

  Əsas məqalələr: və Vostok proqramı

Yer kürəsi ətrafı orbitdə uçuşlar üçün nəzərdə tutulmuş ”Vostok” seriyasından olan birpilotlu kosmik gəmilər üçün sovet kosmik proqramıdır. Onun sınaqdan keçirilməsi zamanı kosmonavt Yuri Alekseyeviç Qaqarin 1961-ci il aprelin 12-də “Vostok”-1 gəmisində kosmosa uçan ilk insan olmuşdur. 1957-ci ilin yazında Sergey Pavloviç Korolyov öz BKT çərçivəsində yerin ilk süni peyklərinin yaradılması üzrə işlərin aparılması üçün 9 saylı xüsusi şöbəni təşkil edir. Şöbənin başçısı Korolevin silahdaşı seçilir. Tezliklə süni peyklərin yaradılması ilə yanaşı, şöbədə pilotlu peyk-gəminin yaradılması məsələsi üzrə tədqiqatlar aparılmağa başlandı. Raket daşıyıcı korolevski “R-7” olmalı idi. Hesablamalar göstərdi ki, o, üçüncü pillə ilə təhciz olunmaqla aşağı Yer kürəsi ətrafı orbitə 5 tona qədər yük apara bilər. Pilotlu gəminin yaradılması işləri atmosferdə eniş, etibarlı istilik müdafiəsi, yüksək səsli aerodinamika və s. kimi yeni sahələrin dərindən öyrənilməsini tələb edirdi. 12 aprel günü - Rusiyada və bir çox ölkələrdə "Ümumdünya aviasiya və kosmonavtika günü" kimi qeyd olunur.

Vosxod

Gəmi faktiki olaraq Vostok seriyasının gəmilərini təkrarladı, lakin genişlənmiş frontal alət alt hissəsinə malik idi, onun enmə vasitəsi SA-nın içərisində iki və ya üç astronavtın uçuşu və açılış üçün yenidən quruldu kosmik gəzintilər üçün bir astarlı hava limanı var idi. 1964-cü ildə "Vosxod-1" kosmik gəmisinin uçuşu dünyada ilk dəfə oldu. İki uçuşdan sonra bir neçə daha planlı uçuşlar (aşağı orbit, uzun, qrup, ilk qarışıq qadın kişi heyəti, xarici kosmosda ilk qadınlar da daxil olmaqla) həyata keçirildi.

Soyuz

Soyuz - Sovet və Rusiya çoxərazli nəqliyyat kosmik ailəsinin adıdır. Gəminin əsas modeli 1962-ci ildə Sovet Ay proqramı üçün Sergey Korolyovun rəhbərliyi altında OKB-1-də başlamışdır. "Soyuz" gəmisi 1962-ci ildə OBB-1-də ilk aya uçmaq üçün nəzərdə tutulub. Kosmik gəmidən və 7K-9K-11K sürətləndirən blokdan bir paket aya çıxmışdır.

Sovet ay proqramı

  Əsas məqalələr: Sovet Ay proqramı və Zond (kosmik aparat)

Pilotlu kosmik apparatlar vasitəsilə Aya uçaraq tədqiqatlar aparmaq proqramını həyata keçirirdi. Aya uçmaq üçün Sergey Pavloviç Karolyovun, V. Çelomey və M. Yanqelin müxtəlif kosmik apparatları təklif edilirdi. Bu səbəbdən proqram zəif inkişaf edirdi. Sergey Korolyovun 1966-cı ildə ölümü ilə əlaqədar Aya uçmaq üçün göndəriləcək H-1 gəmisinin raketi tam başa çatdırılmamışdı. Onun təklif etdiyi raketlə razılaşmayanlar öz fikirlərini irəli sürməyə nail olmuşlar. Bunun ucbatından 1969-cu ildə Baykonurdan uçmağa hazırlaşan kosmik gəmi partlamışdır.^[1]

Zond avtomatlaşdırılmış pilotsuz qurğusu uzaq məsafədən kosmosda hər hansı bir tədqiqatın aparılması və ya texniki bir yeniliyin yoxlanması üçün tətbiq olunmuşdur. Zondlar 1960-cı illərdə SSRİ-də yaradılıb bir neçə sırada tətbiq olunmuşdur. Zond 1-3 öz başlanğıcını Mars və Venera üçün nəzərdə tutulan kosmik layihədən götürmüşdür. Zond 4-8 isə Aya pilotlu uçuş üçün istifadə olunmuşdur.

Mir

  Əsas məqalə: Mir

 

"Mir" Sovet İttifaqı tərəfindən göndərilmiş Salyut kosmik stansiyaları əsas alınaraq hazırlanmışdır (1971-ci ildən sonra yeddi Salyut kosmik stansiya  göndərilmişdir). Əsasən Rusiya istehsalı insanlı "Soyuz" raketləri və Progress yük gəmiləri tərəfindən təmir edildimişdir, lakin bundan sonrakı uçuşlar Буран kosmik gəmisi üçün təyinat nöqtəsi olaraq planlanmışdır. Orbitdəki " Mir " -in  əsas məqsədi geniş və yaşanıla biləcək elmi laboratoriya yataymaq idi.

ABŞ özünə Mir-ə oxşar olaraq Space Station Freedom stansiyasını yaratmağı planlamış, amma bu layihə Sovet İttifaqının süqutundan sonra beynəlxalq əməkdaşlıq yolunun açılması məqsədilə dayandırılmışdır (bax. Beynəlxalq Kosmik Stansiyası). Bundan başqa, Challenger Kosmik Gəmisi Mir -in qalxşından bir aydanda daha qısa müddət əvvəl planlanmışdı. Daha sonrakı illərdə,  "Soyuq müharibə" dövründən sonra, Shuttle-Mir proqramı ilə Rusiyaya aid olan Mir -in imkanları ilə Amerikanın kosmik gəmilərinin imkanları birləşdirilmiş, bir qrup Amerikalı və digər qərb ölkələrindən olan kosmonavtların stansiyanı ziyarət etmək və ya stansiyadakı uzun müddətli elmi-tədqiqat çalışmalarında iştirak etmələrinə dəstək vermişdir. Mir və ona bağlanmış kosmik gəmi 250 tonluq ağırlığı ilə kosmik tədqiqatlar tarixinin ən böyük orbital gəmisi ünvanın almışdır.

100 tonluq Mir-in içi, borular, kabellər və  elmi - tədqiqat çihazlarından əlavə günlük həyat fəaliyyətinə aid əşyalarda vardır. İki qısa müddət xaricində, Mir 1999 -cu il avqusta ayına qədər davamlı xidmətdə olmuşdur.

15 yaşındakı Rus kosmik stansiyasının səyahəti, 23 Mart 2001 -ci il tarixində, Fici yaxınlarında Sakit okeanın cənubuna düşməsi ilə sonlanmışdır. Son günlərinə qədər, bir çox sahibkarın, ehtimal ki ilk orbital televizya/film studiyası qurmaq üçün Miri almaq kimi planlar vardı. Ancaq stansiya daha da istifadə olunmağa yarasız idi və təhlükəsiz deyildi. Kosmik sahənin bir çox nümayəndəsi Mir -in ən azından bəzi hissələrinin istifadə oluna biləcəyini, bundan başqa orbitə material çıxartmağın yüksək xərcli olduğunu hesab edildikdə, Mir -in yox edilməsinin böyük bir fürsət itgisi olduğunu fikirləşirlər.

Sovet və Rus kosmonavtların başqa Mir beynəlxalq elm adamlarına və  Amerikalı astronavtlara da ev sahibliyi etmişdir.

Buran

  Əsas məqalə: Buran

Buran hərbi sistem kimi planlaşdırılmışdı,həmçinin sovetlərə gorə amerikalıların şatlları hərbi məqsədlər üçün istifadə olunurdu. Proqramın özünün başlanma tarixi var: 1975-ci ildə SSRİyə Speys Şattlın çertyoj və şəkilləri gəldi. Mstislav Keldışın başçılığı ilə dərhal hərbi komponentli 2 eksperiment keçirildi. Nəticələr: gələcək çoxistifadəli gəmi nüvə silahını daşıya bilər və kosmik fəzanın istənilən nöqtəsindən SSRİi ərazisinə hücum edə bilər.Və Amerikan şattlı 30 ton yük götürmə ilə nüvə başlıqlarıynan yüklənsə, elə yüksəklikdən uça bilər ki, raket hücumu haqqında xəbərdarlıq sistemi onu görə bilməyəcək.

1 dekabr 1988-ci ildə hərbi xəttlə Speys Şattlın gizli startı oldu (NASA-nın kodifikasiya koduna görə uçuş nömrəsi STS-27). 2008-ci ildə bilindi ki, uçuş zamanı ABŞ milli hərbi-kosmik kəşfiyyat idarəsi və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin əmri ilə orbitə muxtəlif hava şəraitinə uyğun olan Lacrosse 1 kosmik peykini buraxdilar. Radiolokasiyanın köməyi ilə radiodiapazonda şəkillər çəkirdi .

Öz ilk və yeganə kosmik uçuşunu 1988-ci ilin 15 noyabrında edib. Kosmik gəmi Enerji raket daşıyıcısnın köməyi ilə Baykanur kosmodromundan buraxılıb. Uçuş müddəti 205 dəqiqə təşkil edib, gəmi Yer ətrafında iki dövrə vurduqdan sonra Yubileynıy aerodromunda Baykonur kosmodromunda eniş edib. Uçuş ekipajsız, bort kompüterin və bort proqram təminatının köməyi ilə avtomatik rejimdə keçdi. Buranın qalxması və enməsi avtomatik rejimdə olması(Speys Şattldan fərqli olaraq) onu Ginnesin Rekordlar Kitabına saldı. Sakit Okean akvatoriyasının üzərində uçarkən onu gəmi ölçmə kompleksi(Marşal Nedelin gəmisi) və elmi-tədqiqat gəmisi (Kosmonavt Georgi Dobrovolski gəmisi) müşayət edib. Buran layihəsi çərçivəsində dinamik, elektrik, aerodinamik və digər sınaqlar üçün bir neçə maket nümunələri hazırlandı. Proqram bağlandıqdan sonra bu məhsullar Elmi Tədqiqat İnstitutunda və istehsalat birliklərində qaldılar. Məlumdur ki, «Энергия» və «Молния» raket-kosmos korporasiyasında maket nümunələri mövcuddu. Xarici görünüşdən amerikan şatlı ilə oxşarlığı olsada onların fərqi var idi - o bort kompüterin köməyindən istifadə edərək tam rejimdə enə bilərdi. Əvvəlcə, avtomatik enmə sistemindən əl rejiminə keçməyisini daxil edilməmişdi. Lakin, sınaq təyyarəçilər və kosmonavtlar tələb etdilər ki, mühəndislərdən enməni idare edən sistemə əl rejimini daxil etsinlər. Buranın yaradılmasında alınan bir sira texniki həllər indiyə qədər Rusiya və xarici raket kosmik texnikasında istifadə olunur.

Sputnik — dünya ölkələrində ilk dəfə olaraq kosmosa çıxarılan ilk və müstəqil olan süni peykdir. 1957-ci il 4 oktyabrda "Sputnik-1" adlı peykYerin ilk süni peyki SSRİ tərəfindən orbitə buraxılmışdır. Həmin tarixi gün bəşəriyyətin kosmik erasının başlanğıcı sayılır, hal-hazırda isə Rusiyada Kosmik Qüvvələr günü kimi qeyd olunur. Süni peykin yaradılmasında praktiki kosmonavtikanın banisi sayılan Sergey Korolyov başda olmaqla, Keldış, Lidorenko, Tixonravov və başqa tanınmış alimlər iştirak etmişlər.

Kosmos kosmik aparatlar seriyası — Yer üzündə ilk sovet peykləri Sputnik, Polyot (1963-cü ildən), Elektron (1964-cü ildə), Proton (1965-ci ildə) və Molniya (1965-ci ildə) adlandırılmışdır, lakin bir çoxu 16 Mart 1962-ci ildə Kosmos-1 dən sonra Kosmos adlandırılmışdır. Layihə, insanlı kosmik gəmi və peyklərin elmi tədqiqat və hərbi məqsədlər üçün pilotsuz yoxlanılmasını əhatə edirdi. Kosmik gəmi tək bir proqram olmayıb, demək olar ki, bütün Sovet və Rusiya hərbi peykləri, habelə bir sıra elmi peyklərdən ibarətdir, hansılar ki, başlanğıcdan dərhal sonra orbitə çatdıqdan sonra uğursuzluqla nəticələnib. Kosmik gəmilərə optik kəşfiyyat peykləri, rabitə peykləri, erkən xəbərdarlıq mərmi müdafiə etmə kosmik peykləri , nüvə enerjisiylə radar kəşfiyyat peykləri, anti-peyk silahları və hədəfləri, naviqasiya peykləri və texnologiya nümayişləri daxildir. Dnepropetrovsk Sputnik, Bion və Meteor peykləri kimi bəzi elmi kosmik peyklərə Kosmos təyinatları verilmişdir.

Luna — 1959-1976-cı illəri əhatə edən SSRİ-nin Ay tədqiqat proqramına daxil olan kosmik proqram. Rusiya Luna proqramını Luna-Qlob proqramı olaraq davam etdirməyi planlaşdırır. Proqram ərzində 15 uğurlu eniş və orbitdə uçuş missiyası həyata keçirilmişdir. Luna proqramı Ay tədqiqatları ilə bağlı çoxlu ilklərə nail olmuşdur. Bu proqram çərçivəsində Ayın kimyəvi tərkibi, cazibə qüvvəsi, radiasiyası, istiliyi başda olmaqla çoxlu müşahidələr aparılmışdır. SSRİ dövründə rəsmən Luna adını daşıyan 24 kosmik gəmi olmuşdur. Yerin orbitindən çıxa bilməyən uğursuz Luna layihələrinə rəsmi adlar verilməmişdir. Yerin orbitində sıradan çıxan bəzi Luna proqramına aid olan kosmik gəmilərə şərti Kosmos adı verilmişdir. Luna proqramı üçün SSRİ təqribən 4,5 milyard dollar xərc çəkmişdir.

Venera — Veneranın öyrənilməsi üçün olan sovet planetlərarası kosmik aparatlar seriyası.

• Azərbaycanın kosmik proqramı

• Andrews, James T.: Red Cosmos: K. E. Tsiolkovskii, Grandfather of Soviet Rocketry. (College Station: Texas A&M University Press, 2009)
• Brzezinski, Matthew: Red Moon Rising: Sputnik and the Hidden Rivalries that Ignited the Space Age. (Holt Paperbacks, 2008)
• Burgess, Colin; French, Francis: Into That Silent Sea: Trailblazers of the Space Era, 1961–1965. (University of Nebraska Press, 2007)
• Burgess, Colin; French, Francis: In the Shadow of the Moon: A Challenging Journey to Tranquility, 1965–1969. (University of Nebraska Press, 2007)
• Harford, James: Korolev: How One Man Masterminded the Soviet Drive to Beat America to the Moon. (John Wiley & Sons, 1997)
• Siddiqi, Asif A.: Challenge to Apollo: The Soviet Union and the Space Race, 1945–1974. (Washington, D.C.: National Aeronautics and Space Administration, 2000)
• Siddiqi, Asif A.: The Red Rockets' Glare: Spaceflight and the Soviet Imagination, 1857–1957. (New York: Cambridge University Press, 2010)
• Siddiqi, Asif A.; Andrews, James T. (eds.): Into the Cosmos: Space Exploration and Soviet Culture. (Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 2011)