İlk illəri və ailəsi

İlyas Bazna 28 iyul 1904-cü ildə Osmanlı imperiyasının tərkibindəki Kosovo vilayətinin Priştina ız di*şəhərində (indiki Kosovo) anadan olmuşdur. Onun valideynləri alban əsilli idilər. Onun atası İslam elmi nəzəriyyəsini öyrədən bir müəllim və torpaq mülkiyyətçisi idi. Bazna atasının Hafiz Yazan Bazna adlı bir molla, əmisinin General-mayor Kamal, babasının isə olduğunu demişdir. Onun həm əmisi, həm də babası Mustafa Kamal Atatürk rəhbərliyindəki Gənc türklər hərəkatının üzvü idi.

Bazna 14 yaşında ikən serb qoşunları Priştinanı işğal etdilər.Birinci Dünya müharibəsində Osmanlı imperiyasının məğlubiyyətə uğraması və Antanta dövlətləri tərəfindən bölüşdürülməsindən sonra Bazna və ailəsi İstanbul şəhərinə köçmüşdür. Bu dövrdə İstanbul Böyük Britaniya, İtaliya və ABŞ tərəfindən işğal olunmuşdu.Türk Milli Hərəkatı (milliyətçilər) işğalçı qüvvələrə qarşı çıxmışdır. Türkiyə yazıçısı və diplomatı olan Yaqub Qədri Qaraosmanoğlu "İstanbuldakı işğalçı qüvvələr xalqa göstərdikləri bütün qəddarlığı və təzyiqi qanuni hesab edirdilər" demişdir.

Bazna 1919-cu ildən əvvəl İstanbulun Fateh rayonundakı bir hərbi akademiyaya daxil olmuşdur. O, 16 yaşında ikən şəhərdəki bir fransız hərbi vahidinə qoşulmuşdur. Bazna daha sonra Mustafa Kamal Atatürk rəhbərliyindəki Türk Milli Hərəkatı üçün Böyük Britaniya Silahlı Qüvvələrinə məxsus silah-sursatı və nəqliyyat vasitələrini oğurlamışdır. Buna baxmayaraq, Siseron (lang-enCicero) bioqrafik kitabının müəllifi olan Riçard Uayrs Baznanın siyasi və vətənpərvər motivlərə görə oğurluq etmədiyini iddia etmişdir. Oğurluq edərkən yaxalanan Bazna Fransanın Marsel şəhərindəki bir iş düşərgəsində üç illik həbs cəzası almışdır. Həbs dövrü sona çatdıqdan sonra Bazna "" avtomobil şirkətində çalışmışdır. Orada işləyərkən Bazna çilingərlik bacarığını öyrənmişdir. O, 1925-ci ildə İstanbul şəhərinə qayıtmışdır və orada nəqliyyat sahəsi üzrə ixtisaslaşmış bir şirkətdə işləmişdir. Növbət illərdə Bazna Yozğad şəhərində bir yanğınsöndürən briqadasında işləmiş, daha sonra isə İstanbula qayıdaraq taksi sürücüsü olmuşdur.

Bazna alban, türk, serb-xorvat və fransız dillərin səlis danışa bilirdi. O dövrdə fransız dili siyasətin standart dili idi. O, oxuduğundan alman dilini də bir qədər anlayırdı. Bazna ingilis dilində oxuya bildiyini, ancaq danışmaqda çətinlik çəkdiyini demişdir. O, opera müğənniliyi üzrə dərslər də almışdır.

Bazna həyatə boyu iki dəfə evlənmişdir. Onun birinci evliliyindən dörd övladı olmuşdur. Baznanın bir neçə sevgilisi var idi. Onlardan biri – Mara Böyük Britaniya səfiri Deyvid Baskın övladlarının dayəsi idi. O, Bazna ilə yerləşən kiçik bir evdə yaşayırdılar. Bazna bu evi "Siseron villası" adlandırırdı. Onların münasibəti səs-küylü idi. Bazna Mara ilə olan münasibətini onun mübahisələri və qısqanclığına görə sona çatdırmışdır. Buna baxmayaraq, Mara ona sadiq olmuş və Baznaya iki dəfə əhəmiyyətli məlumat vermişdir. Birinci verdiyi məlumat britaniyalı keşikçilərin səfirliyə gəlməsi, ikinci verdiyi məlumat isə almanların yaxşı kəşfiyyat mənbəyinə malik olması barədə idi. Yeni sevgilisi Əsra ilə bir neçə görüşdükdən sonra Bazna Mara ilə olan münasibətini tamamilə dayandırmışdır. O, Əsradan sonra Ayka adlı bir qadınla sevgili olmuş və onun üçün bir mənzil almışdır. Faşist zabitlər tərəfindən ödənilən pulların saxta olduğu aşkar ediləndən sonra Ayka Baznanı tərk etmişdir. O, ikinci dəfə Duryet adlı bir qadınla evlənmişdir. Onun bu evliliyindən yenə dörd övladı olmuşdur.

Arxaplan

İşə alınması

Karyerasına başlaması

Kəşfiyyat

Almanların şübhəsi

İkili casus hipotezi

Məlumat sızıntısı barədə istintaq

Potensial nəticələri

İkinci Dünya müharibəsi sona çatdıqdan sonra Siseron barədə istintaq başlatmış, Moyziş kimi əsas alman zabitlərini sorğu-suala çəkmişdir. Siseronun almanlara verdiyi məlumatlardan ən önəmlisinin Türkiyə hökumətinin diplomatik səyləri barədə olan qeydləri olduğu postulat kimi qəbul edilmişdir. Siseronun şəklini çəkdiyi digər sənədlərin əksəriyyəti Amt VI (Folksdoyçe Mittelştellenin 11 departamentindən biri) departamentinin Böyük Britaniya hissəsinin başçısı Ostuf Şuddekoft tərəfindən əhəmiyyət kəsb etmək üçün çox köhnə hesab edilmişdir. Moyziş Antihitler koalisiyasının aqressiv müsahibələrinə tabe edilmişdi və dedi-qodulara bir cavab olaraq müharibədəki rolunu izah edən bir kitab yazdıqdan sonra Nürnberq prosesinin iştirakçısı olmuşdur. O, heç vaxt müharibə cinayəti ilə təqsirlənməmişdi.

Siseron işi Netçbull-Hyucessenin reputasiyasına böyük təsir göstərmişdir. O, açarlarını və sənəd qutularını nəzarətsiz qoymaq barədə xəbərdarlıq almışdı. 28 avqust 1945-ci ildə formal, ağır bir töhmət almışdır.

Abver Baznaya 300.000 funt sterlinq ödəmişdir. O, bu məbləği gizlətmişdi. Müharibə sona çatdıqdan sonra Bazna bir əməkdaş ilə hotel tikmək qərarına gəlmişdir, ancaq "Bank of England" onun funt sterlinqlərini gözdən keçirdikdən sonra onların əksəriyyətinin saxta olduğu aşkar edilmişdir. Bazna almanlar tərəfindən verilən funt sterlinqlər barədə "baxmayaraq ki, ondan hazırlanıb, onlar türk kətanlara dəyərində belə deyillər" demişdir. Bazna saxta pullardan istifadə etməklə təqsirlənmiş və qısa bir müddətə həbs edilmişdir.

1950-ci illərdə Bazna İstanbulun ailəsi ilə yaşamışdır. O, musiqi dərsləri vermiş, işlənmiş avtomobil satıcısı və gecə qarovulçusu olaraq işləmişdir. O, növbəti illərdə Qərbi Almaniya hökuməti ilə əlaqə qurmuş və almanlardan ona verdiyi saxta pulların əvəzini tələb etmişdir. Baznanın müraciətlərinə baxmayaraq, Qərbi Almaniya hökuməti ona pul verməmişdir.

1960-cı ildə Bazna Almaniyaya köçmüş və orada gecə qarovulçusu olaraq işləmişdir. Bazna Hans Noqlı ilə birlikdə 1962-ci ildə nəşr edilmiş Mən Siseron idim kitabını yazmışdır. Kitab Siseron işi barədə idi və Baznanın perspektivindən rəvayət edilirdi. Bazna böyrək xəstəliyindən əziyyət çəkirdi və 1970-ci ilin dekabr ayında Münhen şəhərində vəfat etmişdir.

görə Baznanın həyatını "məşhurlaşmış (və tez-tez yanlış şəkildə danışılmış) bir müharibə hekayəsi" adlandırmışdır.

1950-ci ildə attaşe Siseron əməliyyatı (lang-deOperation Cicero) adlı memuarını nəşr etmişdir. Frans von Papen və Allen Dulles kitabda yazılandan daha çox şeyin baş verdiyini irəli sürmüşdür, ancaq təfsilatlar verməmişdir. On iki il sonra 1962-ci ildə İlyas Bazna öz memuarını Mən Siseron idim (alm. Ich war Cicero‎) kitabını nəşr etmişdir.

1952-ci ildə 20th Century Fox şirkəti Moyzişin yazdığı Siseron əməliyyatı kitabına əsaslanan bir film çəkmişdir. Filmin adı "" idi və rejissorluğu ilə çəkilmişdir. Adı Ulisses Dielloya dəyişdirilmiş İlyas Bazna rolunu canlandırmışdır.

2018-ci ildə "Dijital Sanatlar Yapımevi" İlyas Baznanın həyatından bəhs edən bir bioqrafik dram filmi çəkmişdir. Filmin adı "Siseron" idi və rejissorluğu ilə çəkilmişdir. İlyas Bazna rolunu canlandırmışdır. Filmin premyerasının 5 yanvar 2019-cu ildə keçirilməsi planlaşdırılır.

İstinadlar

Ədəbiyyat

• Adams, Cefferson. Cicero Affair // . Scarecrow Press. 2009. ISBN 978-0-8108-6320-0.
• Aver, Piter. . Aufbau Verlag GmbH. 1995. ISBN 3-351-02429-0.
• Bazna, Elyesa. I was Cicero. London: A. Deutsch. 1962. LCCN .
• BBC heyəti. . news.bbbc.co.uk. BBC News. 1 aprel 2005. 7 noyabr 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 22 dekabr 2018.
• Braun, Antoni Keyv Cave. . Globe Pequot Press. 2007. ISBN 978-1-59921-383-5.
• CIA. . www.cia.gov. Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi. 18 sentyabr 2016. 5 noyabr 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 22 dekabr 2018.
• Kreyq, Con S. . Algora Publishing. 2005. ISBN 978-0-87586-331-3.
• Kramp, Tomas. . Routledge. 2013. ISBN 978-1-134-66915-8.
• Delattre, Lukas. . Grove/Atlantic, Incorporated. 2007. ISBN 978-0-8021-9649-1.
• Denniston, Robin. . oxfordindex.oup.com. Oxford Dictionary of National Biography. sentyabr 2004. doi:. 13 avqust 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 22 dekabr 2018.
• Edvards, A. K. . International Affairs. 22 (3). 1946: 389–400. JSTOR .
• FCO tarixşünasları. . issuu.com. Foreign and Commonwealth Office. mart 2005. 3 avqust 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 22 dekabr 2018.
• Qleduell, Malkolm. . 10 may 2010. 28 noyabr 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 22 dekabr 2018.
• Hanovs, Deniss; Teraudkalns, Valdis. . BRILL. 2013. ISBN 978-90-04-24464-1.
• Kaylan, Muamər. . Prometheus Books. 2005. ISBN 978-1-61592-897-2.
• Kiqan, Con. Bazna, Elyesa // . Routledge. 2002. ISBN 978-1-134-50964-5.
• Kirkus Reviews. . www.kirkusreviews.com. Kirkus Reviews. 15 oktyabr 1999. 7 noyabr 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 22 dekabr 2018.
• Lyüs, Henri Robinson. Died. Elyesa Bazna // . Time Incorporated. 1971. səh. xcvi.
• Kurbaliya, Yovan; Slavik, Hanna. . Diplo Foundation. 2001. ISBN 978-99909-55-15-6.
• . . Weidenfeld and Nicolson. 1978.
• Mezlin, Canet. . www.nytimes.com. The New York Times. 8 avqust 2012. 7 noyabr 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 22 dekabr 2018.
• Neş, Cey Robert. . M. Evans. 1997. ISBN 978-1-4617-4770-3.
• . www.nationalarchives.gov.uk. National Archives (UK). 2005. 2016-06-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 dekabr 2018.
• . www.archives.gov. State Department and Foreign Affairs Records. 15 avqust 2016. 4 dekabe 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 22 dekabr 2018 – vasitəsilə.
• Ozborn, Petrik R. . Greenwood Publishing Group. 2000. ISBN 978-0-313-31368-4.
• Paterson, Tony. . www.independent.co.uk. The Independent. 25 sentyabr 2004. 2017-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 22 dekabr 2018.
• Polmar, Norman; Allen, Tomas B. . Courier Corporation. 15 avqust 2012. ISBN 978-0-486-47962-0.
• Prays, Şon. . Capstone. 2014. ISBN 978-1-4765-3592-0.
• Rot, Artur. . Scholastic Book Services. 1981. ISBN 978-0-590-31393-3.
• Antoni Şuqaar; Piter Earnest; Stiven Quarnaççiya. . National Geographic. 2006. ISBN 978-0-7922-5316-7.
• Simmons, Mark. . History Press. 2014. ISBN 978-0-7509-5729-8.
• Srodes, Ceyms. . Regnery Publishing, Incorporated, An Eagle Publishing Company. 2000. ISBN 978-0-89526-223-3.
• Steynberq, Conatan. . C.H.Beck. 1999. ISBN 978-3-406-44552-1.
• Svini, Kevin. . Greenwood Publishing Group. 1999. 124–125. ISBN 978-0-313-28496-0.
• Trenir-Harvi, Qlenmor S. . Rowman & Littlefield Publishers. 2014. ISBN 978-1-4422-3274-7.
• Tvidi, Nil; Dey, Piter. . www.telegraph.co.uk. Telegraph. 22 may 2003. 4 avqust 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 22 dekabr 2018.
• VanderLipp, Con M. . SUNY Press. 2012. ISBN 978-0-7914-8337-4.
• von Hassell, Aqostino; MakRae, Siqrid. . St. Martin's Press. 2013. ISBN 978-1-4668-5998-2.
• Uayrs, Riçard. . Greenwood Publishing Group. 1999. ISBN 978-0-275-96456-6.
• Yenn, Bill. . Regnery Publishing. 2015. ISBN 978-1-62157-346-3.
• Zarçer, Erik C. Turkey: A Modern History (3). 2004.