İngiltərə, Fransa və ABŞ-nin Çin və Yaponiyaya hökmranlıq uğrunda mübarizəsi, onların Kuril adalarında, Saxalində və Amur hövzəsində möhkəmlənmək cəhdləri Rusiyanın Uzaq Şərqdə və Sakit okeanda ticarət gəmiləri üçün təhlükə yaradırdı.

Rusiya hökuməti Rusiyanın Sakit okeanda mövqeyinin güclənməsi, o cümlədən Çin və Yaponiyada limanlarının açılması üçün tədbirlər görməyi qərara aldı.1852-ci ilin 24 aprelində Rusiyanın Uzaq Şərqdə siyasi maraqlarını müzakirə edən xüsusi komitə yaradıldı. Onun tərkibinə Baş dəniz qərargahının rəisi Menşikov, maliyyə naziri Brok, hərbi nazir Çernışev, Asiya departamentinin direktoru Senyavin daxil idi.1852-ci il aprelin sonunda Xarici işlər naziri "Yapon işi üzrə məktub"u xüsusi komitəyə təqdim etdi. Məktubda Amerikanın Yaponiya ilə ticarət qurmaq cəhdləri, Amerika gəmilərinin Yaponiya sahillərində çoxalması göstərilirdi.

7 mayda komitə məktubu müzakirə edərək Çin və Yaponiyaya Putyatinin rəhbərliyi altında ekspedisiya göndərməyi qərara aldı. Ona Rusiya ticarət gəmilərinin açıq limanlara girməsi üçün Çin hökumətindən icazə almaq və Yaponiya ilə ticarət müqaviləsinin imzalanması üçün danışıqlar aparmaq həvalə olunmuşdu. 13 avqust 1852-ci ildə Menşikov Putyatinə təlimat verdi. Putyatinə Şərqi Asiya və Şimali Amerikanın qərbi rus torpaqlarında baş verənlər haqqında məlumat toplamaq həvalə olunmuşdu.

23 avqust 1852-ci ildə I Nikolay yapon imperatoruna göndərdiyi qramotoda Putyatinin səfirliyinin dostluq xarakterini göstərmiş və rus vətəndaşlarının yapon limanlarına daxil olmasına icazə verilməsini xahiş etmişdi. Ekspedisiya zamanı Putyatinin bir neçə xarici ölkələrə baş çəkəcəyi də göstərilmişdi. Ona görə xarici işlər nazirliyi həmin ölkələrin hökumətinə ekspedisiyanın məqsədi barədə məlumat vermişdi.

7 oktyabr 1852-ci ildə Putyatin Kronştadı tərk etdi. 31 oktyabrda o, Portsmuta gəldi. Portsmutdan çıxaraq 10 mart 1853-cü ildə Xeyirxah Ümid burnuna gəlir və burada öyrənir ki, Perri Avakado 15 gəmidən ibarət ekspedisiya yaradır. Amerika hökuməti Perriyə yapon limanlarının açılması uğrunda Rusiyanı və digər Avropa hökumətlərini qabaqlamaq üçün böyük səlahiyyət vermişdi. 8 aprel 1853-cü ildə Putyatin bu haqda Senyavinə məlumat verir və bildirir ki, amerikanlar kiçik bir müqavimət müqabilində silah işlətməyə hazırdırlar.

27 dekabr 1852-ci ildə Peterburqda Amerika səfiri Braun Dövlət Departamentinin tapşırığı ilə Xarici işlər nazirliyinə rus freqatının Sakit okeana qeyri-məlum məqsədlə gəlməsi barədə təəccübləndiyini bildirdi. 10 yanvar 1853-cü ildə Nessrod Brauna cavab verdi və bildirdi ki, rus hökuməti öz torpaqlarını qorumaq üçün bu tədbirə əl atıb və bu gizli şəkildə edilməyib.

12 aprel 1853-cü ildə rus səfiri Xeyirxah Ümid burnunu tərk edərək Sinqapura, oradan Honqkonqa gəlir. Kantonda Putyatin öyrənir ki, Perri Şanxaya, oradan da Yaponiyaya yollanıb.

2 dekabr 1852-ci ildə Perri dəniz nazirinə məktubunda bildirir ki, o Tayvan, Kyunyu və Bonın adalarını tutmaq istəyir və bu adalardan Rusiya və İngiltərəyə qarşı forpost kimi istifadə etmək, Çin və Yaponiyaya qarşı təzyiq kimi istifadə etmək olar. 3 fevral 1853-cü ildə Dövlət katibi Evereyt bildirdi ki, prezident Filmor onun planını bəyənir.

Sakit okeanda Perrinin amerikan ekspansiyasının carçısı olmasını qəti qəbul edən amerikan tarixçiləri sübut etməyə çalışırdılar ki, ABŞ-nin aparıcı dairələrində Perrinin fəaliyyəti özünə dayaq tapmadı.

Rus səfiri Putyatinin nəzərində tutduğu taktika 1853-cü ildə Asiya departamentinin direktoru Senyavinə ünvanladığı məktubda aydın görünür: "Rusiya və ABŞ Yaponiya ilə ticarət əlaqələrini açmaqda eyni niyyətlərə malikdirlər, baxmayaraq ki, biz bunda sülhyönümlü vasitələrə üstünlük veririk. Amerikanlar isə, şübhəsiz ki, hərbi vasitələrə əl atacaq."

1853-cü il 26 iyunda Putyatin Honqkonqdan Bonin arxipelağına getdi. 25 iyulda Pıl adasının Lloyd limanında bütün rus eskadrası toplandı. Beli adasını və Bonin adalarının bir çoxunu nəzərdən keçirən eskadra 4 avqustda Lloyd limanını tərk etdi və 9 avqustda Naqasakiyə hücuma hazırlaşdı.

Putyatinin yazdığı kimi, bu əzəmətli an idi: " Nəhayət ki, biz on aylıq gəmi səfərinin nəticəsində bir çox münasibətlərdə anlaşılmaz və tədqiq edilməmiş Yaponiyaya çatdıq." 10 avqustda rus eskadrası Naqasaki limanına daxil oldu.

Bu dövrdə İngiltərə də Yaponiyada öz mövqeyini möhkəmləndirməyə çalışırdı. İngiltərə hökuməti 1842-ci il Nankin müqaviləsinə yenidən baxılması ilə məşğul olmasına baxmayaraq uzun müddət idi ki, ilk növbədə Perrinin artmaqda olan qələbəsindən istifadə edərək Yapon sahillərində öz limanlarını açmağa çalışırdı. Britaniya hökuməti bu ölkədə ABŞ-nin hakim nüfuzunun bərpa olunmasına, rus gəmilərinin yapon limanlarına gəlməsinə yol verməmək üçün Yaponiya ilə sülh müqaviləsi imzalamağa tələsirdi. 1854-cü ilin 2 oktyabrında Çin sularında ingilis eskadrasına komandanlıq edən Ceyms Stirling Naqasakidə ingilis-yapon müqaviləsini imzaladı. O, Saxalinə münasibətdə Rusiyanın "təcavüzkar planı" barədə məlumat verdi. Hətta xəbərdarlıq etdi ki, əgər ruslar yapon sularında görünərlərsə, ingilis eskadrası rus gəmiləri ilə döyüşə girəcək. Eyni zamanda beynəlxalq hüquq da ingilis və fransız gəmilərinə Yaponiyanın neytral su ərazilərində müharibə vaxtı rus gəmilərinə hücum üçün imkan verirdi. Müttəfiqlər yapon limanlarından 1854-cü ilin avqustunda Petrapavlovskda desantların dəyişdirilməsi üçün baza kimi, 1855-ci ilin iyununda şəhərlərin bombardman edilməsində və 1855-ci ilin sentyabrında Urunedə rus-amerikan birləşmələrinin faktoriyalarının məhv edilməsində istifadə etdilər.

Krım müharibəsi Rusiyaya kömək etdi ki, yaranmış bu əlverişli şəraitdən dərhal Yaponiya ilə sülh müqaviləsi bağlamaq üçün istifadə etsin. Amma çar hökuməti Rusiyanın beynəlxalq vəziyyətinin mürəkkəb olmasını nəzərə alaraq belə hesab edirdi ki, Putyatinin səfirliyi ümid verir ki, rus-yapon münasibətləri yaxşılaşacaq.

1855-ci ilin 26 yanvarında imzalanmış Simod traktatına əsasən Rusiya üçün açılmış limanlarda ruslar məhdud miqdarda və yapon məmurlarının vasitəçiliyi ilə müxtəlif məhsullar alırdılar. Bütün bunlar vacib problemlərin həllinə-Rusiyanın Uzaq Şərq bölgələrinin və Sakit okean mülklərinin ərzaqla təminatına imkan vermirdi. Buna görə də Rusiya Yaponiya ilə ticarət müqaviləsini bağlamaqda maraqlı idi. Lakin uzun müddət idi ki, çar hakimiyyətinin başı Krım müharibəsinə və Çinlə danışıqlara qarışmışdı.

İngiltərənin 1842-ci il Nankin sazişinə yenidən baxmaq cəhdinin uğursuzluğu ilə 1856-cı ilin oktyabrında Fransanın dəstəyi ilə Çinə qarşı hərbi əməliyyat başladı. Çar hökuməti qorxurdu ki, Çində ingilis ağalığı Rusiyanın buradakı satış bazarlarını itirməsi ilə nəticələnər və Rusiyanın Uzaq Şərq regionlarını daimi təhlükədə saxlayar. Ona görə də 1857-ci ilin yanvarında Putyatin Çinə göndərildi ki, Amurun sol sahilində Rusiyanın hüquqlarının rəsmi möhkəmləndirilməsinə nail olsun. Apreldə o, Kyaxtada, sonra Şanxayda oldu. O, burada İngiltərə və Fransanın Çinlə danışıqlarında vasitəçi olmaq istəyirdi ki, Çin hökumətinin çox ağır tələbləri qəbul etməsinə imkan verməsin. Hələ ki bu missiyanın yerinə yetirilməsi üçün əlverişli şərait yox idi. Putyatin qərara gəldi ki, Yaponiyaya getsin. 1857-ci ilin 10 sentyabrında o, Naqasakidə "Amerika paraxodu"nda oldu.12 oktyabrda Putyatin yapon müvəkkilləri Midzuno Tikuqo-no-kami, İvase İqano-n-kami və Arao İvami-no-kami ilə "əlavə traktat" imzaladı. 28 maddədən ibarət bu traktat açıq limanlarda Rusiyanın ticarət hüququnu özündə əks etdirirdi:

• 1) Yapon hökuməti Simodla birgə digər limanları da açsın.
• 2) Ticarətin həcmi məhdudlaşdırılmasın.
• 3) Rus və yapon tacirlərinin ticarət əlaqələrinə maneçilik törədilməsin.
• 4) 35%-lik gömrük rüsumu saxlanılsın. Məhsulun qiyməti rus və ya xarici valyutalarla gömrük vasitəsilə ödənilməli idi.
• 5) Ruslar hər hansı ölkə ilə müharibə zamanı yapon limanlarının neytrallığını pozmamalı idi. Rus ailələri daimi və müvəqqəti yaşayış üçün Yaponiyaya daşına bilərdi.

1857-ci il traktatı əlavə hesab olunurdu. O, rusların açıq limanlarında ticarət hüququnun artmasında əhəmiyyətli oldu, amma yapon məmurlarının ticarət müqaviləsində vasitəçiliyi saxlanıldı, ixrac və idxalın əsas predmetlərində yüksək gömrük tarifi qaldı. Bir çox məhsullarda hakimiyyətin monopoliyası saxlanıldı.

1858-ci ilin martında Rusiyanın Xarici İşlər naziri A. M. Qorçakov öz məktubunda bildirirdi ki, əlavə traktat ratifikasiya olunmuşdu. Qorçakov əminliklə bildirirdi ki, bu Rusiya və Yaponiya arasında dostluğun daha da möhkəmlənməsinə kömək edəcək.

Rusiyanın hakimiyyət dairələri belə hesab edirdi ki, rus-yapon ticarəti Priamorya ətrafının iqtisadi inkişafına təsir edəcək.

Simod traktatının ratifikasiya edilmiş sənədlərinin dəyişdirilməsindən sonra çar hakimiyyəti Putyatinin məsləhəti ilə Xakodatda konsulluqda xidmət üçün məmurlar seçməyə başladı. 1858-ci iln yanvarında İ. A. Qoşkeviç konsul təyin edildi. O. çin və yapon dillərini bilirdi, Putyatinlə birgə Yaponiyada olduğu vaxtda inzibati idarəetmə, siyasi sistem, qanunlar və adətlərlə tanış olmuşdu. Konsulluğun tərkibinə dəniz zabiti P. N. Nazimov, baş həkim V. D. Ovander daxil idi.

8 fevral 1858-ci ildə xarici işlər nazirliyi Qoşkeviçə Simod traktatının əhəmiyyəti göstərilmiş təlimat verdi: "Yaponiya ilə 1855-ci ildə traktatın bağlanması nəticəsində Rusiya yarım əsrlik güclənmədən sonra əsas məqsədlərinə çatdı. Onun siyasi və ticari fəaliyyətində yeni sahələr açıldı. Çar hökuməti Xakodatı Yaponiyadakı nümayəndəliyi üçün seçdi ki, bu liman Rusiyanın Uzaq Şərq mülklərinə yaxın olsun və bu konsul rus və yaponların qarşılıqlı əlaqələrini asanlaşdırsın. Xakodatda xarici tacirlərin rəqabəti o qədər də qorxulu həddə deyildi.

Xakodatda xaricilərin təqibi çox az hiss olunurdu. Görünür, rus-yapon ticarətinin cüzi inkişafında çar hökuməti bütün açıq limanlarda öz nümayəndəliyini açmaq üçün vəsait xərcləməyi səmərəsiz hesab edirdi. Buna görə də Xakodat bütün Yaponiyada Rusiyanın maraqlarını qorumaq hüququ qazanmışdı.

Putyatin 1858-ci ilin 29 iyununda Çjiliy körfəzinə yollandı, Naqasakidə " Askold" freqatında (hərbi gəmi) oldu. O burada öyrəndi ki, ABŞ-nin general-konsulu Taunsent Qarvis və holland nümayəndəsi Donker-Kursius ticarət analaşması üçün danışıqlar aparırlar.

Yaponiyada olduğu zaman 1856-cı ilin avqustunda Qarvis amerikanlara verilmiş imtiyazların artırılmasına nail oldu. 5 iyun 1857-ci ildə o Simodda açıq limanlarda amerikanların daimi yaşayış və eksterritoriallıq hüququnu əks etdirən konvensiya imzaladı. Konvensiya dolların yapon pullarına dəyişdirilməsi üçün tərtib etdi. Amma Qarvis yapon hökumətinin bu güzəştlərindən də razı qalmadı.

Sıxışdırma və şantaj yolu ilə ABŞ öz tələblərinin qəbuluna nail oldu. 17 iyul 1858-ci ildə Edoda amerika-yapon ticarət anlaşması imzalandı. Bunun müqabilində 1859–1963-cü illər ərzində amerikanlar Kanaqava, Niiqata, Xyeqo, Naqasaki, Edo və Osakada yeni məntəqələr açdılar, ABŞ vətəndaşları yapon məmurlarının vasitəçiliyi olmadan məhdudiyyətsiz ticarət edə bilərdi.

1858-ci il amerikan-yapon müqaviləsi Yaponiyanı gömrük muxtariyyətindən məhrum etdi və onun hakimiyyətlilik hüququnu əhəmiyyətli şəkildə məhdudlaşdırdı. O, qeyri-bərabər hüquqlu xarakter daşıyırdı və Yaponiyanı əsarət altına alan müqavilələr sırasından oldu. Bu, ABŞ və digər qərb ölkələrinin Sakit okeanda ziddiyyətlərinə səbəb oldu.

Çar Rusiyası Yaponiya ilə qeyri-bərabər hüquqlu müqavilə bağladı. 18 iyul 1858-ci ildə Putyatin Kanaqavada oldu. Həmin gün bura Yaponiya nümayəndələri Naqai-Qemba-no-kami, Xori Oribe-nosye və Suda Xansabura gəldi. Onlar Putyatinin yanına gəldilər və amerikan-yapon traktatının nüsxəsini ona təqdim etdilər. 7 avqust 1858-ci ildə Edoda rus-yapon ticarət və gəmiçilik müqaviləsi bağlandı.

Simod traktatının maddələri qüvvədə qalırdı, izahedici maddələr və 1857-ci il əlavə traktatı ləğv edilirdi. Rus imperatoru syaquna diplomatik nümayəndə göndərmək hüququna malik idi və paytaxtda daimi yaşaya biləcək nümayəndə maneəsiz Yaponiyanın digər məntəqələrinə də gedə bilərdi. Xakodat və Naqasakidən başqa yeni rus məntəqələri: 19 iyun 1859-cu ildə Kanaqava, 20 dekabr 1859-cu ildə Xyonsunun qərb sahilində daha bir əlverişli liman və 20 dekabr 1862-ci ildə Xyoqo. Rus hakimiyyəti bütün limanlarda konsullara sahib ola bilərdi. Ruslar Yaponiyanın bütün açıq limanlarında ailələri ilə birgə öz qanunları, adətləri, azad və açıq dini inancları ilə yaşaya bilərdilər. Ruslar və yaponlar arasında ticarət azad şəkildə aparılmalı idi. Ruslara yaponlara və xaricilərə silah satmaq hüququ verilirdi. Düyü və taxılın ixracına bir şərtlə icazə verilirdi ki, rus gəmilərinin şəxsi heyətinin və buradakı rus təbəələrinin şəxsi tələbatını ödəyəcək miqdarda olsun. Ticarət razılaşmalarında yapon və xarici valyutalarından istifadə oluna bilərdi. Yapon mednosundan başqa digər pul vasitələrinin ixracına, aparılmasına icazə verilirdi. Rus və yaponlar arasındakı münaqişələr yapon əyalətlərində yerləşən rus konsulluğunda həll edilməli, günahkar öz ölkəsinin qanunları ilə cəzalandırılmalı idi. Rus nümayəndəliyi olan limanlarda hakimiyyət özü günahkarı tutub onu yaxınlıqdakı konsulluğa təhvil verə bilərdi. Rusiyadakı yaponlar digər xaricilərdəki hüquqlara sahib idi.

Traktatdan irəli gələn gömrük tarifi 4 hissəyə bölünmüşdü. I bölməyə şəxsi tələbatları ödəmək üçün daşınan məhsullar aid idi və onlar vergidən azad idi. II bölməyə 5%-li gömrük rüsumlu məhsullar aid idi (gəmilərin təmiri və tikintisi üçün materiallar, ev tikilməsi üçün ağac, buxar maşınları, düyü və s.). III bölməyə 35%-li gömrük rüsumlu məhsullar, IV bölməyə qalan bütün məhsullar aid idi ki, bunlar üçün də 25% gömrük rüsumu nəzərdə tutulmuşdu. Qızıl və gümüş pullardan başqa ixrac üçün nəzərdə tutulmuş yapon məhsullarına 5%-lik rüsum müəyyənləşdirildi.

1855 və 1857-ci illərdəki müqavilələr Yaponiyanın açıq limanlarında rus-yapon ticarətinin əhəmiyyətli dərəcədə artmasını təmin etdi. Rusların eksterritoriallıq və digər imtiyazları xeyli genişləndi. Bu müqavilələr də Yaponiyanın digər qərb ölkələri ilə bağladığı müqavilələr kimi ədalətsiz idi. Amma Rusiya fərqli olaraq neytrallıq edir və ölkənin daxili işlərinə qarışmırdı.

Qarrisdən fərqli olaraq rus nümayəndəsi Putyatin syaqun hökumətinə təzyiq göstərmirdi və o, məsələnin həllində maraqlı idi. Yapon mümayəndələri onu taktiki, ağıllı və sülhsevər kimi qeyd edir, əlavə edirdilər ki, o, 1858-ci 31 iyulda burada olmuş B. Britaniyanın lovğa səfiri lord Ceyms Eldjindən kəskin fərqlənirdi. Syaqun İesadanın varisi İemotinin rəsmi qəbulundan sonra 8 avqustda Putyatin Edonu tərk etdi.

Yaponiya bazarları uğrunda mübarizədə çar Rusiyası qərb ölkələri kimi imtiyazlar əldə etdi. Ancaq ilk öncə Rusiyanın iqtisadi geriliyindən dolayı rus tacirləri bu imtiyazlardan, demək olar ki, istifadə etmədi. Onun manufakturaları kifayət qədər keyfiyyətsiz məhsulları xarici bazarlara çıxarmaq iqtidarında deyildi. Rusiyadan məhsulların Yaponiyaya transportu üçün Sakit okeanda flotlar və Sibirdən keçən əlverişli yollar tələb olunurdu. Rusiyanın Uzaq Şərq bölgələrinin və Sakit okean mülklərinin zəif məskunlaşdırılması onun resurslarından istifadəyə maneçilik törədirdi. Sibir məhsulları olan meşə və xəz məhsulları yapon bazarında yaxşı satış imkanı tapmadı. Rus tacirləri yapon bazarlarını yaxşı öyrənmiş xarici firmalarla qeyri-bərabər rəqabətdə öz kapitallarını təhlükəyə atmaq istəmirdilər.

1862-ci ilin iyun-oktyabr aylarında tərkibi Taenouti Simoçsuke-no-kami, Masudayra İvami-no-kami və Kyoqoku Noto-no-kamidən ibarət yapon missiyası London, Paris, Haaqa və Berlinə gəldi. İngilis, fransız, holland və Prussiya hökuməti Niiqata, Xyoro, Osaka və Edonun açılmasını 5 illiyə təxirə salınnmasına icazə verdi.

28 iyul 1862-ci ildə missiya Peterburqda oldu. 2 avqustda missiyanı qəbul edən II Aleksandr qeyd etdi ki, Rusiya Yaponiya ilə dostluq münasibətlərin saxlanmasını istəyir və bütün mübahisəli məsələlərin razılaşdırılmasına ümid edir. 4 avqustda yapon missiyasının rus nümayəndəsi qraf A. P. İqnatevlə I görüşü oldu. İqnatev imperatorun "Rusiya və Yaponiyanın qonşu kimi maraqları vardır" dediyi bəyanatı xatırlatdı. O, qeyd etdi ki, rus hakimiyyəti Yaponiyanın daxili və xarici vəziyyətinin çətinliyini öyrənərək ona güzəştlər etdi, Edoda daimi missiya təyin etmədi və limanların açılmasının təxirə salınmasına görə kompensasiya tələb etmədi. Takenouti Yaponiyaya xoşniyyətli münasibətinə görə Rusiyaya minnətdarlıq bildirdi.

Son iclaslarda (9;10;14;17 avqustda) Saxalin məsələsi müzakirə edildi. İqnatev sərhəddi Laperuz boğazının təbii sahilləri ilə müəyyən etməklə konfliktdən qaçmağı təklif etdi. Takenouti Yaponiyanın Cənubi Saxalində tarixi hüquqlarını arqument kimi gətirərək sərhədləri 500 şm. paralelində təyin etməyi tələb etdi. O, qeyd etdi ki, Karafuto adı yapon mənşəlidir və 500 şm. enliyinin cənubunda Yaponiyanın maddi dəstəyinə və müdafiəsinə ehtiyacı olan yapon təbəələr – aynlar yaşayırlar. İqnatev bu tezisin əleyhinə qeyd etdi ki, yaponlar aynları öz qulları sayır və onları acından ölümə məhkum edir, həmçinin onları əcnəbilərin özbaşınalıqlarından qoruya bilmir. Bundan başqa İqnatev missiyadan son vaxtlar məmur və əsgərlərin Cənubi Saxalinə – burda yaponlar yalnız balıq ovu hüququna malik idilər- göndərilməsinin izahını tələb etdi və dedi ki, yapon hökuməti əcnəbilərin təsiri altına düşüb.

20 avqust icalsında bu danışıqların bəyanatı olan yekun protokolun müzakirəsi keçirildi. İqnatev bəyan etdi ki, rus hökuməti Saxalin məsələsi ilə bağlı əlverişli olmayan şərtlərdən imtina hüququna malikdir. Amma missiya üzvləri xahiş etdilər ki, onlar danışıqların uğursuzluğunda şəxsi məsuliyyət daşıyırlar. O, protokolu Primorski vilayətinin hərbi qubernatoruna son qərar üçün yenidən baxılmağa yolladı. Bundan başqa Rusiya Xyoqo, Osaka, Edo və Niiqatanın açılmasının 5 illiyə təxirə salınması ilə razılaşdı. 31 avqustda yekun protokolu Qorçakov və yapon missiyasının üzvləri imzaladılar.

İqtisadi vasitələrin və ərazidəki yapon məmurlarının maneçiliyinə baxmayaraq 1862–1867-ci illər ərzində Saxalində Rusiyanın mövqeyi əhəmiyyətli dərəcədə möhkəmləndi. Onlar adanı tədqiq etdilər, zəngin mineral resursları kəşf etdilər, daş kömür sənayesinin və kənd təsərrüfatının əsasını qoydular, gələcək şəhərlərin əsası olan növbətçi düşərgələr, postlar yaratdılar, körpülər tikdilər, yol saldılar, həmçinin yerli əhaliyə mədəniyyət öyrətdilər, onları yapon tacir və məmurlarının zülmündən qurtardılar. Ruslar yaponlara və aynlara qış evi tikməyi, tərəvəz becərməyi öyrətdilər. Münaqişələr rus və yaponlar arasında mehriban qonşuluq siyasətini əngəlləmədi. Amma onların vilayətləri arasındakı sərhəddə görə Saxalinin mənimsənilməsi dayanmışdı. ABŞ, İngiltərə, Fransa adada möhkəmlənmək üçün Yaponiyanın vətəndaş müharibəsi və burjua inqilabı dövründə zəifliyindən istifadə edərək cəhdlərini artırırdı.

Rusiya qərb ölkələrinin Yaponiyanın daxili işlərinə müdaxilə edəcək hər hansı bir addımdan ibarət aksiyada iştirak etmədi. Rus siyasətinin neytrallığını sübut edəcək çoxlu faktlar var.

20 avqust 1863-cü ildə F. Hibold İngiltərə və Fransanın bu ölkədə konfliktini həll etmək üçün general-qubernator Konstantindən Yaponiyaya fövqəladə səfirlik göndərməyi xahiş etdi. Hibold qeyd edirdi ki, qərb imperiyaları Yaponiya ilə müharibənin nəticəsində Ryukuyu və Sisumu zəbt edib və Çin və Yapon dənizində hökmdarlıq edir: Bu Rusiyanın Uzaq Şərq vilayətlərini və Sakit okeandakı maraqlarını təzyiq altında saxlayır.

24 sentyabr 1864-cü ildə Sakit okean eskadrasının kontr-admiralı Endoqurov dənizçilərə tapşırdı ki, yaponlıarla dostluq əlaqələrini möhkəmləndirsinlər. O, dəniz naziri N. K. Krabbeyə məlumat verdi ki, yaponlarla istənilən toqquşmadan qaçmaq lazımdır. 13 oktyabr hesabatında Endoqurov yazırdı ki, ingilis eskadrası Naqasakidə öz evləri kimi sahiblik edir. 24 sentyabrda Krabbeyə məktubunda Qorçakov qeyd edirdi ki, Xakodatda 8 illik mövcudluq ərzində konsulluq Yapon hakimiyyətini və yerli vilayətləri razı salmışdır. Kanaqava, İyokoqama və Edodakı terror aktları əcnəbilərlə bağlıdır. Endoqurovun Simonosekin bombardman edilməsində iştirakdan imtinası əcnəbi imperiyaların səfirlərini razı salmamışdı.

28 apreldə Qərb ölkələrinin səfirləri Buxqolsa yaponlara qarşı digər bir əməliyyatda iştirak etməyi təklif etdi. Buxqols Enduqurovdan xahiş etdi ki, bu hadisə barədə dəniz nazirinə xəbər versin.

1865-ci ildə rus hakimiyyəti yapon sularında kokodant konsulluğunun ehtiyacı üçün yalnız 1 gəmi "Varyaq" korvetini saxlayırdı. 11 dekabr 1867-ci ildə Byusov və yapon nümayəndəsi Edzure Kaqa-no-kami Edoda ticarət və naviqasiya sazişi bağladılar. Gömrük tarifinin ləğv edilməsi ilə, demək olar ki, Rusiya ilə Yaponiya arasında bütün ticarət əngəlləri ləğv edildi.

Yapon təbəələri açıq limanlarda bütün məhsulları (hərbi məhsullar istisna olmaqla) almaq hüququ qazandılar. Yapon tacirləri, knyazları və onların qulluğundakılar rus məmurlarının müdaxiləsi olmadan, nəinki Yaponiyanın açıq limanlarında, hətta sərhəddi keçmək üçün pasport aldıqdan sonra Rusiyada da ticarət etmək hüququ qazandılar. Rus və yapon ticarət anlaşmalarından irəli gələn vergilər onların öz aralarında olduğu kimi müəyyən edilirdi. Rusiyaya oxumaq və ticarət etmək üçün getmək Rusiya qanunları ilə müəyyən edilirdi. Yeni sazişdən irəli gələn tarifdə bütün məhsullar 4 kateqoriyaya bölünürdü:

• 1) Dəyərlərinə görə
• 2) Rüsumdan azad edilmişlər
• 3) İdxalı qadağan edilənlər (tiryək) və ixracı qadağan edilənlər (düyü, un, taxıl)
• 4) 5 faizlik gömrük rüsumu ilə dəyərləndirilənlər.

1867-ci il razılaşmasının Rusiya üçün əlverişli olmasına baxmayaraq mövcud amillər rus-yapon ticarətinin inkişafına mane olurdu. Geridə qalmış rus sənayesi Yaponiyanı ucuz fabrik malları ilə təmin edəcək vəziyyətdə deyildi. Üstəlik Sibirin yolsuzluğu məhsulların qiymətini artırırdı. Həmçinin Rusiyanın Uzaq Şərq bölgələrinin zəif məskunlaşması yapon bazarlarını satış malları ilə təmin edə bilmirdi. Tacirlər Yaponiyanın zəif iqtisadi inkişafı və daxili müharibəsi ilə əlaqədar öz vəsaitlərini təhlükəyə atmaqdan qorxurdular. 1869-cu ildə xaricilərin məskunlaşdığı Xakodat, Kove və Naqasakidə ruslar 5 yer, İyokoqamada isə 6 yer tutmuşdular.

• Rus-yapon müharibəsi