Nikoloz Barataşvili 27 dekabr 1817-ci ildə Tiflisdə anadan olmuşdu. Anası adlı-sanlı gürcü knyazı Zurab Orbelianinin qızı idi. Dayısı Qriqol Orbeliani də gürcü romantik ədəbiyyatının əsas simalarındandır. Maraq üçün deyək ki, Q. Orbeliani də 1829-cu ildə bir müddət Naxçıvanda ezamiyyətdə olmuşdur. Nikoloz rus, fransız və alman dillərini təhsil aldığı pansionda əla öyrənmişdi. Ən çox sevdiyi müəllimi Solomon Dodaşvili Gürcüstanın tanınmış maarifçilərindən idi. Sankt-Peterburq Universitetini bitirmiş Solomon 1832-ci ildə yaradılmış gizli cəmiyyətin üzvü idi. O da istəyirdi ki, Gürcüstan azad, müstəqil ölkə olsun. Qeyd edək ki, bu cəmiyyətin üzvlərinin əksəriyyəti Nikolozun (evdə onu hamı "Tato" çağırırdı) qohumları idilər: Qriqol Orbeliani, Aleksandr Çavçavadze, Georgi Eristavi, Aleksandr və Vaxtanq Orbelianilər. Onların hamısını Rusiyaya sürgünə göndərirlər.

1844-cü ilin noyabr ayında Nikoloz Barataşvilinin gimnaziyada birlikdə oxuduğu Levan Melikişvilini keçmiş Naxçıvan xanlığında yaradılmış qəzaya rəis təyin edirlər. O, məktəb yoldaşı Nikolozu özünə köməkçi təyin edir. Nikoloz o vaxtlar Poliçeyski küçəsində yerləşən Qəza İdarəsində (indiki Naxçıvanşünaslıq Mərkəzi yerləşən bina) işləyir və həmin məhəllədə də yaşayırdı. Əvvəllər heç kimi tanımayan Nikoloz darıxsa da, sonralar Naxçıvanın yaradıcı gəncləri ilə ünsiyyət qura bilir. Rus dilini bilən naxçıvanlı gənclərlə yaxından tanış olan şair o vaxtlar Naxçıvanda məşhur ədəbi məclis olan "Qonçeyi-Ülfət"in şeir yığıncaqlarında müntəzəm iştirak edirmiş. Nikoloz Barataşvilinin 1845-ci ildə Naxçıvandan dayısı qızı Maiko Orbelianiyə yazdığı məktubda deyilir: "İndi Naxçıvanda Qonçabəyim adında on səkkiz yaşlı qızın mahnıları məşhurdur. O, xan qızıdır, çox gözəl və cazibədardır. Yazıq öz ərindən çox yanıqlıdır, ondan ayrılmaq istəyir. Binəvanı 12 yaşında ikən ərə vermişlər. Əgər onların həyatını bilsəydiniz, gözəl bir romandır".