Su nanəsi (lat. Mentha aquatica) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin dalamazkimilər fəsiləsinin nanə cinsinə aid bitki növü.
| Su nanəsi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
Domen:
Klad:
Ranqsız:
Aləm:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Klad:
Dəstə:
Fəsilə:
Yarımfəsilə:
Triba:
Cins:
Növ:
Su nanəsi
|
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Arealı
Avropa, Cənub-qərbi Asiyada və şimal-qərbi Afrikada bitir.
Qısa morfoloji təsviri
Çoxillik, uzun, sürünən zoğludur. Gövdəsi düz və ya qalxan, hündürlüyü 30-80 sm, budaqlı, demək olar ki, çılpaq və ya tüklənmiş bitkidir. Yarpaqları saplaqlı, 2-5 sm uzunluqda, 1-3 sm enində, uzunsov yumurtavari və ya elliptik, küt və ya ucubiz, kənarları mişarvari, zəif tüklü, yaşılbozumtul rəngdədir. Köbələri çoxçiçəklidir, 2-3 sayda gövdənin və budaqların təpəsində birləşərək kürəvari, oval və ya uzunsov başcıqlı çıçəkqrupunda yığılmışdır. Kasacıqları pırpızlaşmış tüklü, boruvari, tacı 6-8 mm uzunluqda, çəhrayıdır. Fındıqcıqları yumurtavari, xırda nöqtəlidir.
Yayılması
BQ qərbi, BQ şərqi, BQ Quba sahəsi, Samur-Dəvəçi ovalığının rayonlarında arandan orta dağ qurşağına kimi yayılmışdır. Rütubətli yerlərdə və bataqlıq ərazilərdə bitir.
Təbabətdə
İstiotlu nanə təbiətdə təbii şəkildə bitmir, o, XVII əsrdə İngiltərədə yarpız (su nanəsi) və yaşıl yabanı nanənin hibridləşməsindən alınmışdır. Qədim Yunanıstan və Romada nanədən geniş istifadə olunurdu, hesab olunurdu ki, nanə əhval-ruhiyyəni, zehni fəaliyyəti yaxşılaşdırır. Buna görə də ziyafət zallarını nanə suyu ilə çiləyir, qonaqlara isə nanə yarpaqlarından hörülmüş çələnglər təqdim olunurdu. İbn Sina nanə yarpaqlarını daxili qanaxmalarda, mədə-bağırsaq xəstəliklərində və baş ağrılarında istifadə etməyi məsləhət görürdü.
Müasir təbabət isə istiotlu nanə yarpaqlarını sakitləşdirici, ödqovucu, antimikrob, spazm əleyhinə və ağrıkəsici xüsusiyyətlərinə görə istifadə edir. Nanə yarpaqları dəri və selikli qişaların qan dövranını sürətləndirir və yaraların sağalmasını tezləşdirir. Həzm vəzilərinin fəaliyyətini tənzimləyir, iştahanı və həzmi yaxşılaşdırır, bağırsaq və öd samcılarını aradan qaldırır. Tərkibində mentolun miqdarı çox olduğundan ağız boşluğu, mədə-bağırsaq, dəri və s. orqanların xəstəlikləri zamanı mikrob əleyhinə təsir göstərir.
Nanə yarpaqlarından dəmləmə hazırlamaq üçün 1 çay qaşığı xırdalanmış yarpaqların üzərinə 200 ml (1 stəkan) qaynar su tökülərək 15 dəqiqə qaynayan su hamamında (və ya az/asta odda) dəmlənir. Otaq temperaturunda soyutduqdan sonra 1/3 - 1/2 stəkandan gündə 2-3 dəfə yaməkdən qabaq qəbul olunur.
Sinonimləri
Homotipik sinonimləri
- Marrubium aquaticum (L.) Uspenski
- Mentha aquatica var. nemorosa Fr.
- Mentha hirsuta var. aquatica (L.) Mérat
Heterotipik sinonimləri
- Mentha acuta Opiz
- Mentha acutata Opiz
- Mentha adspersa Moench
- Mentha affinis Boreau
- Mentha aquatica convar. acrocephala Alef.
- Mentha aquatica var. acutifolia Cusin
- Mentha aquatica var. aequalifolia Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. affinis Rouy
- Mentha aquatica var. agenensis Topitz
- Mentha aquatica f. ambigua Pérard
- Mentha aquatica f. aquatica Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica f. aradensis Topitz
- Mentha aquatica var. arguta Lej. ex Briq.
- Mentha aquatica var. attenuata Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica subsp. bakeri Briq.
- Mentha aquatica var. barbigera Briq.
- Mentha aquatica var. bicknellii Briq.
- Mentha aquatica brachiata Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. briquetiana Rouy
- Mentha aquatica var. calaminthifolia Vis.
- Mentha aquatica f. cana J.Fraser
- Mentha aquatica var. capitata (Opiz) Briq.
- Mentha aquatica subsp. capitata Fr.
- Mentha aquatica f. caput-medusae (Trautm. & Urum.) Stoj., Stef. & Kitan.
- Mentha aquatica subsp. caput-medusae Trautm. & Urum.
- Mentha aquatica var. carolovicensis Topitz
- Mentha aquatica var. caudata Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. chaixii Timb.-Lagr.
- Mentha aquatica var. cheitessa Topitz
- Mentha aquatica f. citrata (Ehrh.) Fresen.
- Mentha aquatica var. citrata (Ehrh.) Hartm.
- Mentha aquatica f. citriodora G.Mey.
- Mentha aquatica var. clinopodiiflora Sennen
- Mentha aquatica var. clinopodiifolia Pančić
- Mentha aquatica var. cordata Prodan
- Mentha aquatica var. crenatodentata (Strail) Heinr.Braun
- Mentha aquatica f. cuneiformis Pérard
- Mentha aquatica var. denticulata (Strail) Heinr.Braun
- Mentha aquatica divaricata Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. dubia (Chaix ex Vill.) Strail
- Mentha aquatica f. dubia (Chaix ex Vill.) Pérard
- Mentha aquatica var. duriuscula Topitz
- Mentha aquatica elegans Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. ellipticifolia Loret
- Mentha aquatica f. elongata Pérard
- Mentha aquatica var. elongata (Pérard) Pérard
- Mentha aquatica var. eriantha (K.Koch) Nyman
- Mentha aquatica var. eriomastix Briq.
- Mentha aquatica var. erromena Topitz
- Mentha aquatica subvar. erronema (Topitz) Gams
- Mentha aquatica var. glabrata W.D.J.Koch
- Mentha aquatica var. glabrata Benth.
- Mentha aquatica f. glabrata Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica f. glabrescens Pérard
- Mentha aquatica f. gnaphalifrons Topitz
- Mentha aquatica var. gracilis Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. grandidentata (Strail) Briq.
- Mentha aquatica var. grandifolia Sennen
- Mentha aquatica f. hirsuta (Huds.) Pérard
- Mentha aquatica var. hirsuta Willd.
- Mentha aquatica subvar. hirsuta (Huds.) Rouy
- Mentha aquatica f. hirsuta (Huds.) Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica subsp. hirsuta (Huds.) Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. hirsuta (Huds.) Huds.
- Mentha aquatica f. hirta Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. hypeuria Briq.
- Mentha aquatica f. icmadogena Topitz
- Mentha aquatica f. illensis Topitz
- Mentha aquatica var. incana Boiss.
- Mentha aquatica var. incisoserrata (Strail) Briq.
- Mentha aquatica var. intricata Menezes
- Mentha aquatica subsp. lanigera Briq.
- Mentha aquatica f. lasiotricha Topitz
- Mentha aquatica var. latifolia Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. latifolia (Becker) Hayek
- Mentha aquatica f. latiovalis Topitz
- Mentha aquatica var. leptocephala Topitz
- Mentha aquatica var. limnetes Topitz
- Mentha aquatica var. limnobia Briq.
- Mentha aquatica f. limosa (Schur) Topitz
- Mentha aquatica subsp. litoralis Hartm.
- Mentha aquatica var. litoralis (Hartm.) Westerl.
- Mentha aquatica var. lloydii (Boreau) Gren.
- Mentha aquatica f. lloydii (Boreau) Pérard
- Mentha aquatica subsp. lloydii (Boreau) Nyman
- Mentha aquatica f. lobeliana (Becker) Topitz
- Mentha aquatica var. lobeliana (Becker) Briq.
- Mentha aquatica var. longipedunculata Sennen
- Mentha aquatica var. lupulina Briq.
- Mentha aquatica f. luxurians Topitz
- Mentha aquatica f. macrocephalota Topitz
- Mentha aquatica f. macrophylla Topitz
- Mentha aquatica var. macrophylla Soó
- Mentha aquatica f. maculosa Topitz
- Mentha aquatica var. major Sole
- Mentha aquatica var. major-denticulata Briq.
- Mentha aquatica f. maxima Topitz
- Mentha aquatica f. medaquensis Topitz
- Mentha aquatica var. metabola Briq.
- Mentha aquatica var. microcephala Sennen
- Mentha aquatica f. minor Pérard
- Mentha aquatica var. minor Sole
- Mentha aquatica var. monocephala Wirtg.
- Mentha aquatica var. nemorosa Benth.
- Mentha aquatica var. nicaeensis Briq.
- Mentha aquatica var. oblongifolia Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. oblongifolia Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica obscura Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. odorata Fr.
- Mentha aquatica opaca Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. ortmanniana (Opiz) Heinr.Braun
- Mentha aquatica subsp. ortmanniana (Opiz) Lemke
- Mentha aquatica var. ortmanniana-major Briq.
- Mentha aquatica var. ovalifolia Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. ovalifolia Timb.-Lagr. ex Malinv.
- Mentha aquatica f. paniculata Pérard
- Mentha aquatica var. parviflora Wirtg.
- Mentha aquatica var. pauciflora Sennen
- Mentha aquatica f. pedunculata (Pers.) Pérard
- Mentha aquatica var. pedunculata Pers.
- Mentha aquatica f. perlata Topitz
- Mentha aquatica var. pipericeps Alef.
- Mentha aquatica var. plerotricha Topitz
- Mentha aquatica plicata Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. pluridentata Pérard
- Mentha aquatica subvar. pluriglobula Borbás
- Mentha aquatica var. polyanthetica Topitz
- Mentha aquatica f. pontica Topitz
- Mentha aquatica f. pseudopiperita (Tausch ex Heinr.Braun) Topitz
- Mentha aquatica var. pseudopiperita Tausch ex Heinr.Braun
- Mentha aquatica var. psilophylla Topitz
- Mentha aquatica f. purpurea (Host) Pérard
- Mentha aquatica var. purpurea (Host) T.Durand
- Mentha aquatica var. pusilla (Pérard) T.Durand
- Mentha aquatica f. pusilla Pérard
- Mentha aquatica var. pyramidalis Delastre
- Mentha aquatica var. pyrifolia (Heinr.Braun) Topitz
- Mentha aquatica var. rauscheri (Topitz) Topitz
- Mentha aquatica var. riparia Strail
- Mentha aquatica f. riparia (Schreb.) Topitz
- Mentha aquatica f. rubescens Pérard
- Mentha aquatica f. schlinseana Topitz
- Mentha aquatica f. serratula Topitz
- Mentha aquatica f. silesiaca Topitz
- Mentha aquatica var. simplex Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica simpliciuscula Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica f. slavonica Topitz
- Mentha aquatica f. solida Topitz
- Mentha aquatica var. stagnalis (Topitz) Topitz
- Mentha aquatica var. stenomacra Briq.
- Mentha aquatica f. stoderiana Topitz
- Mentha aquatica var. stricta K.Koch
- Mentha aquatica var. suavifolia Fr.
- Mentha aquatica f. subcordata Pérard
- Mentha aquatica var. subdentata Jancic
- Mentha aquatica f. subhirsuta Topitz
- Mentha aquatica var. subintegrifolia Strail
- Mentha aquatica var. submersa Glück
- Mentha aquatica f. subriparia Topitz
- Mentha aquatica var. subsativa Fr.
- Mentha aquatica f. subsessilifolia Topitz
- Mentha aquatica var. subspicata (Weihe ex Fresen.) Benth.
- Mentha aquatica var. subthermalis (Trautm.) Soó
- Mentha aquatica f. tiroliensis Topitz
- Mentha aquatica var. tomentosa Sole
- Mentha aquatica f. trichophylla Topitz
- Mentha aquatica var. turrita Briq.
- Mentha aquatica f. uberrima Topitz
- Mentha aquatica f. udicola Pérard
- Mentha aquatica var. umbrosa (Opiz) Heinr.Braun ex Jancic
- Mentha aquatica f. valdelata Topitz
- Mentha aquatica var. verticicola Topitz
- Mentha aquatica var. verticillata Wirtg.
- Mentha aquatica virgata Wimm. & Grab.
- Mentha aquatica var. weiheana (Opiz) Fiori & Paol.
- Mentha aromatica Opiz ex Déségl.
- Mentha arvensis var. sativa Benth.
- Mentha augusta Opiz ex Déségl.
- Mentha auneticensis Opiz
- Mentha aurita Weihe ex Fresen.
- Mentha avellinii Tod. ex Bertol.
- Mentha avellinii Tod. ex Lojac.
- Mentha brachiata Weihe ex Fresen.
- Mentha bugulifolia Weihe ex Fresen.
- Mentha calaminthifolia (Vis.) Heinr.Braun
- Mentha capitata Opiz
- Mentha cetica Heinr.Braun
- Mentha chaixii Strail
- Mentha citrata Ehrh.
- Mentha cordata Jan ex Nyman
- Mentha crenatodentata Strail
- Mentha denticulata Strail
- Mentha deseglisei Malinv.
- Mentha dubia Chaix ex Vill.
- Mentha × dumetorum subvar. deseglisei Rouy
- Mentha dunensis Strail
- Mentha duriuscula Haw. ex Spach
- Mentha duriuscula (Haw. ex Spach) Trautm.
- Mentha elongata (Pérard) Heinr.Braun
- Mentha eriantha K.Koch
- Mentha glabra Colla
- Mentha glomerata Stokes
- Mentha glomerata var. aurantiaca Gray
- Mentha glomerata var. exigua Gray
- Mentha glomerata var. glabra Gray
- Mentha glomerata var. paludosa (Sole) Gray
- Mentha glomerata var. palustris (Mill.) Gray
- Mentha grandidentata Strail
- Mentha hirsuta Huds.
- Mentha hirsuta var. allioniana Gaudin
- Mentha hirsuta var. aquatica Hartm.
- Mentha hirsuta var. denticulata Gaudin
- Mentha hirsuta var. dubia (Chaix ex Vill.) DC.
- Mentha hirsuta var. latifolia Becker
- Mentha hirsuta var. legitima Becker
- Mentha hirsuta var. limosa Schur
- Mentha hirsuta var. lobeliana Becker
- Mentha hirsuta var. origanoides (Ten.) Nyman
- Mentha hirsuta var. purpurea Host ex Heinr.Braun
- Mentha hirsuta var. pyramidalis Gaudin
- Mentha hirsuta var. riparia (Schreb.) Becker
- Mentha hirsuta var. spicata Gaudin
- Mentha hirsuta var. subspicata Becker
- Mentha hirsuta var. verticillata Gaudin
- Mentha hirta Caldas
- Mentha hybrida Aresch.
- Mentha hygrophila Topitz
- Mentha hystrix Heinr.Braun
- Mentha incisoserrata Strail
- Mentha intermedia Host
- Mentha intricata Debeaux
- Mentha lateovata Strail
- Mentha latifolia Nolte ex Hornem.
- Mentha limicola Strail
- Mentha limnetes (Topitz) Trautm.
- Mentha limosa (Schur) Heinr.Braun
- Mentha litoralis (Hartm.) Neuman
- Mentha littoralis Strail
- Mentha lloydii Boreau
- Mentha lloydii var. opaca Topitz
- Mentha lobeliana (Becker) Heinr.Braun
- Mentha macrocephala Strail
- Mentha macrophylla Waisb. ex Trautm.
- Mentha microcephala Strail
- Mentha nederheimensis Strail
- Mentha nepetifolia Lej.
- Mentha nigrescens Weihe ex Fresen.
- Mentha obliqua Raf.
- Mentha obtuseserrata Opiz ex Malinv.
- Mentha obtusifolia Opiz ex Déségl.
- Mentha odorata Sole
- Mentha origanoides Ten.
- Mentha origanoides Lej. ex Fingerh.
- Mentha ortmanniana Opiz
- Mentha ortmanniana var. minoriflora Borbás ex Heinr.Braun
- Mentha paludosa Sole
- Mentha palustris Mill.
- Mentha pedunculata (Pers.) Poir.
- Mentha × piperita subsp. citrata (Ehrh.) Briq.
- Mentha × piperita var. citrata (Ehrh.) Fresen.
- Mentha pireana Strail
- Mentha polyanthetica (Topitz) Trautm.
- Mentha probabilis Schur
- Mentha purpurea Host
- Mentha pyrifolia A.Kern.
- Mentha pyrifolia Heinr.Braun
- Mentha ramosissima Strail
- Mentha ranina Opiz
- Mentha rauscheri Topitz
- Mentha riparia Lej. ex Malinv.
- Mentha riparia Schreb.
- Mentha riparia var. acuta (Opiz) Heinr.Braun
- Mentha riparia var. angustata Opiz ex Heinr.Braun
- Mentha riparia var. umbraticola Heinr.Braun
- Mentha riparia var. umbrosa (Opiz) Heinr.Braun
- Mentha rudaeana Opiz
- Mentha rudaeana var. ranina (Opiz) Heinr.Braun
- Mentha sativa Sm.
- Mentha × sativa subsp. paludosa (Sole) Nyman
- Mentha × sativa var. palustris (Mill.) Nyman
- Mentha × scordiastrum var. auneticensis (Opiz) Heinr.Braun
- Mentha soleana Strail
- Mentha stagnalis Topitz
- Mentha stolonifera Opiz
- Mentha × suavis var. avellinii (Tod. ex Bertol.) Nyman
- Mentha subspicata Weihe ex Fresen.
- Mentha subspicata f. bracteosa Pérard
- Mentha subspicata f. hirsuta Pérard
- Mentha subthermalis Trautm.
- Mentha tinantiana Lej. ex Malinv.
- Mentha trojana Heinr.Braun
- Mentha umbrosa Opiz
- Mentha urticifolia Ten.
- Mentha × verticillata var. paludosa (Sole) Rouy
- Mentha × verticillata var. riparia (Schreb.) Rouy
- Mentha × verticillata var. subspicata (Weihe ex Fresen.) Rouy
- Mentha viennensis Opiz
- Mentha weiheana Opiz
- Mentha weissenburgensis F.W.Schultz ex Nyman
İstinadlar
- Linnæi C. (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 576.