Məhsul — əmtəə mübadiləsində iştirak edən müəyyən bir mənadır. Əmək bölgüsünün inkişafı ilə tədricən obyektlər şəxsi istehlak üçün deyil, əsasən mübadilə üçün istehsal olunmağa başlayır. Əmtəə kapitalist istehsal üsulunun mahiyyətini xarakterizə edən inkişaf edən və kapitala çevrilən istehsal münasibətlərinin universal formasına çevrilir. Lenin, "Narodizmin İqtisadi Məzmunu və Cənab Struve'nin Kitabındakı Tənqid" adlı kitabında kapitalizmin aşağıdakı xarakteristikasını verir: “Məhsul [istehsal] ən müxtəlif ictimai istehsal orqanizmlərində əmtəə formasını alır, ancaq yalnız kapitalist istehsalda bu əməyin məhsulu yaygındır, əksinə müstəsna, təcrid olunmamış, təsadüfi deyil. Kapitalizmin ikinci əlaməti bir əmtəə formasını təkcə əməyin məhsulu ilə deyil, həm də əməyin özü, yəni insan işçi qüvvəsi tərəfindən qəbul edilməsidir."

Məhsul eyni zamanda:

• kommunal (istehlak dəyəri, istifadə dəyəri). Faydalı bir şeyin insanın bu və ya digər ehtiyacını ödəmək üçün xassəsi deməkdir (yemək aclığı təmin edir, paltar isti olur). Fərqli malların “istifadə dəyərləri” eyni tələbatı təmin etsələr də, müqayisə edilə bilən ekvivalentliyə malik deyillər (istehlakçı üçün geyimin dəyəri birbaşa onun istilik keçiriciliyindən və ya nəm müqavimətindən asılı deyil). Faydalı yardım, yalnız təbii qüvvələrin fəaliyyətinin nəticəsi olub-olmamasından, bir şəxs tərəfindən şəxsi istehlak və ya mübadilə üçün istehsal olunmasından asılı olmayaraq (yəni şəxsi əşyalar və ya mallar kimi qəbul edilir), müəyyən bir obyektin xüsusiyyətləri ilə yaranır.
• mübadilə dəyəri və ya sadəcə dəyər (əmtəənin digərinə dəyişməsinin kəmiyyət nisbəti). Yalnız özünü mübadilə şəklində göstərir. Müxtəlif malların mübadilə dəyərləri bircinsdir və bir-birindən yalnız kəmiyyətcə fərqlənir. Eynilə, tamamilə fərqli cisimlərin kütlələri (çəkisi) və ya uzunluqları mahiyyətcə homojendir və yalnız kəmiyyət baxımından fərqlənir.

Xüsusi əmək:

• Faydalı (istifadə dəyəri) olan müəyyən bir şeyin istehsalı üçün tələb olunan bir növ fəaliyyət
• Başqa şeylər istehsal edən və onlarla birbaşa müqayisə olunmayan digər əmək növlərindən fərqlənir
• Tarixən müəyyən edilmiş bir əmək təşkili və mülkiyyəti ilə əlaqəli deyil
• Yalnız təbiət qüvvələri ilə birlikdə və onlara güvənərək həyata keçirilə bilər

Abstrakt əmək:

• Fərdi olmayan və başqa bir şəxsin əməyi ilə müqayisə oluna bilən keyfiyyətcə homojen bir insan əməyi (müəyyən bir cəmiyyətdəki mövcud istehsal şərtləri üçün ortalama)
• İnsan əməyinin fizioloji dəyəri kimi həyata keçirilir
• Yalnız ekvivalent mübadilə prosesində özünü göstərən dəyər mənbəyidir.

Pulun funksiyaları:

• dəyərlər ölçüsü (malların dəyərlərinin kəmiyyət baxımından müqayisə edilə bilən vahidlər şəklində ifadəsi, qiymət anlayışı meydana çıxır, yəni bir malın dəyərinin pul ifadəsi);
• dövriyyə vasitələri,
• yığım vasitəsi (hərəkətli pul axınlarına paralel olaraq nağd ehtiyatlar da var və daim bir-birinə sıçrayanlar var),
• ödəmə vasitəsi (yalnız hələ pula çevrilməyən, əksər hallarda istehsal olunmayan mənbələrin sərəncamına çıxma imkanı yaradan bir borc).
• xəzinə yığmaq.
• dünya pulu (dünya ticarətinin vasitəçiliyi).

Marksist ədəbiyyatşünaslığın V.Leninə qədərki dövrünü klassik hadisə saymaq olar. K.Marks, F.Engels, Q.Plexanov parlaq nəzəriyyəçilər idilər və incəsənətin mənşəyi, tarixi tərəqqisi kimi fundamental məsələlərə dair qiymətli irs qoymuşlar. Klassik marksizm əsas bir tezis üzərində qurulmuşdur: insan həyatının bütün inkişafının forma və sahələri insanların maddi istehsal üsullarının inkişafına paralel və onun nəticəsi kimi baş verir. Bütün ideologiya sahələrinə – dinə, incəsənətə, ədəbiyyata, fəlsəfəyə dair hər hansı inkişaf və tərəqqinin kökləri marksizmə görə, insanların ictimai istehsal fəaliyyətindədir. Ona görə ədəbiyyat da marksizmə görə, ictimai şüur formalarından biridir. Bu müddəa nəticəsində ədəbiyyatın fərdi yaddaşla bağlı olması rədd edilmiş olurdu.

Ədəbiyyatın tarixini və onun nümunələrini araşdıranda əsərdə ilk növbədə ictimai şüurun spesifik əksi izlənməli və onun maddi və sosial kökləri tapılmalı idi. Marksist alimlər mütləq mübariz ateizm mövqeyindən çıxış edirdilər. Bibliya, İncil, Quran haqqında yazmaq onu ifşa və tənqid etməkdən ayrılmaz idi.

Marksizm tarixi öz nəzəriyyəsi ilə izah edirdi. Bu nəzəriyyəyə görə, tarixi tərəqqi istismar edənlər və istismar olunanlar, zalımlardan və məhkumlar arasında mübarizənin nəticəsi kimi yaranır. Bu, tarix siniflər mübarizəsidir formulu ilə ifadə olunurdu. Bütün ədəbiyyat tarixləri ilk növbədə bu formulu doğrultmalı idi. Klassik sufi ədəbiyyatında belə süni olaraq sinfi mübarizə axtarılır və “tapılırdı”. Dinə qatı ateist və mənfi münasibət tarixi prosesdə ideoloji və dini mübarizələrin rolunun inkarı ilə, elmdə isə tədqiqatlardan kənarda qalması ilə nəticələnirdi.

Ədəbiyyat sinfi mübarizə aləti elan ediləndən sonra V.Lenin mətbuat və ədəbiyyatın partiyalılığı prinsipini nəzəriyyə kimi irəli sürmüşdür. Bu ədəbiyyatın və mədəniyyətin insan cəmiyyətində müstəqil funksiyalarını inkar edir və onlardan əzilən siniflərin, fəhlə partiyalarının siyasi mübarizə aləti kimi istifadə edilməsini tələb edirdi. “Rədd olsun bitərəf ədəbiyyat!” – bu, V.Leninin məşhur şüarı idi. Ədəbiyyatın partiyalılığı barədə ifrat nəzəriyyə Sovet İttifaqında yaşamış yazıçılar arasında iki yol qoyurdu: ya partiyanın ideologiyasını bədii şəkildə təbliğ edən əsərlər yazmaq, ya da yazıçılıq iddiasından əl çəkmək Marksist nəzəriyyə yazıçıdan həmişə cəmiyyətə və onun maraqlarına xidmət tələb edir və yaradıcılıq azadlığını məhdudlaşdırırdı.

İnsanların şəxsi həyatı və rəylərinə ədəbiyyatda və nəzəriyyədə yer yox idi. Əslində bu birpartiyalı marksist rejimləri qorumaq yolu idi. Mətbuatda və yaradıcı ziyalılar arasında monopoliya yaratmadan birpartiyalı dövlətdə sabitlik mümkün deyildir. Marksizm hər cür ədəbi hadisələrin sosial, tarixi, sinfi, iqtisadi köklərini və şərtlərini tarixi şəkildə izah etmək prinsipini irəli sürməklə vaxtı ilə Rusiya imperiyasında yaşamış xalqlarda müasir ədəbiyyat elminin təşəkkülünə qiymətli və məhsuldar təsir göstərmişdir.

• XI Tezis (jurnal)

• “Ədəbiyyat nəzəriyəsi” , Rəhim Əliyev, Bakı – Mütərcim – 2008