Kitab əl–buldan (ərəb. كتاب البلدان‎; azərb. Ölkələr haqqında kitab‎; ing. Book of Countries) — IX əsr ərəb tarixçisi və coğrafiyyaşünas–səyyahı Əbül–Abbas Əhməd ibn Əbu Yaqub ibn Cəfər Vəhb ibn Vadih əl–Katib əl–Abbasi əl–Yaqubi tərəfindən yazılması hicri təqvimlə təqribən 278–ci (miladi 891–ci) və ya 292–ci (miladi 905–ci) ildə sona çatdırılmış ümumi coğrafiya əsəri.Abbasilər xilafətinin məmurları üçün nəzərdə tutulmuşdu.

Kitab əl-buldanın Muxlinski tərəfindən aşkarlanmış əlyazmasından bir səhifə.

Əlyazmaları

Akademik İ. Y. Kraçkovskinin qeydlərinə əsasən əsərin iki əlyazması məlumdur: birincisi Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin professoru A. O. Muxlinski (rus. Антон Осипович Мухлинский; d. 1808 – ö. 1877) tərəfindən Misirdə aşkarlanmışdır və Münhendə Bavariya Dövlət Kitabxanasında (alm. Bayerische Staatsbibliothek‎) saxlanılır, ikincisi isə alman ərəbşünas F. Kern (alm. Friedrich Kern; d. 1874 – ö. 1921‎) tərəfindən aşkarlanmışdır və Berlin Dövlət Kitabxanasında (alm. Staatsbibliothek zu Berlin‎) saxlanılır. Bundan əlavə Qahirədə yerləşən Ərəb Liqasının Ərəb Əlyazmaları İnstitutunda Kitab əl–buldan əlyazmasının mikrofilmi saxlanılır; mikrofilmdəki əlyazma haqqında məlumatda qeyd edilir ki, əlyazma orjinal əsərin Yusuf ibn Əbd Allah əl–Dirini tərəfindən 1705–ci ildə təqribən noyabr–dekabr ayları aralığında (hicri təqvimlə 1117–ci ilin şaban ayı) üzü köçürülmüş nüsxəsidir və 72 vərəqdən ibarətdir. Muxlinskinin aşkarladığı əlyazma daha yaxşı öyrənilmişdir: həmin əlyazma miladi 1262–ci ildə Əli ibn Əbu Məhəmməd əl–Kindi əl–Anmati tərəfindən istinsah edilmişdir.

Elmi-tənqidi mətnləri

1860-cı ildə holland əsilli ərəbşünas Maykl Yan dö Xuye (nid. Michael Jan de Goeje; d. 1836 – ö. 1909) əsərin ərəbcə mətninin əl-Məğrib başlığının böyük bir qismini latınca tərcümə və qeydlərlə Leydendə nəşr etdirdi. 1861–ci ildə isə başqa bir holland tədqiqatçı, ərəbşünas Teodor Villem Yohannes Yəynbol (nid. Theodoor Willem Johannes Juynboll; d. 1802 – ö. 1861) mətnin tamamını ərəb dilində, kitabın adı və girişi latın dilində olmaqla Leyden şəhərində nəşr etdirdi. Maykl Yan dö Xuye 1892–ci ildə əsərin tam mətnini orjinal dilində yenidən nəşr etdirdi. Kitabın adını və giriş qismini latın dilində təqdim edən M. Y. Xuye əhatəli sətiraltı qeydlər verə bilmək üçün orta əsrlərin digər ərəb müəlliflərinin əsərlərindən istifadə etmişdir.

Tərcümələri

Maykl Yan dö Xuyenin nəşrindən istifadə edən rus şərqşünas Nikolay Aleksandroviç Karaulov (rus. Николай Александрович Караулов) Kitab əl-buldanın Qafqaza, ƏrəməniyyəyəAzərbaycana aid hissələrini rus dilinə tərcümə etdi və bu tərcümə "Qafqazın yerlərinin və tayfalarının təsviri üçün materiallar toplusu" məcmuəsinin 1903–cü ildə işıq üzü görən 32–ci buraxılışında nəşr edildi. Bəzi hissələri istisna olmaqla əsərin tam mətni XIX yüzildə Avropa dillərindən heç birinə tərcümə edilməmişdi. Yalnız 1937–ci ildə Qahirədə əsərin Qəstun Vayit (fr. Gaston Wiét) tərəfindən fransız dilinə tərcümə edilmiş tam mətni nəşr edildi. XIX və XX əsrlərdə əsərin ayrı–ayrı hissələri rus dilinə tərcümə edilsə də tam mətn halında tərcüməsi və nəşri gerçəkləşməmişdi. Tarixi-Yaqubidən Qafqaz və Azərbaycanla bağlı hissələr Panteleymon Juze tərəfindən rus dilinə tərcümə edilərək 1927–ci ildə Bakıda nəşr edilsə də Kitab əl–buldanda olan məlumatlar tərcümə edilməmişdi. Əsər Murat Ağarı tərəfindən türk dilinə tərcümə edildi və 2002–ci ildə İstanbulda nəşr etdirildi. Kitab əl–buldanda Qafqaza aid hissələr 2008–ci ildə tarix üzrə fəlsəfə doktoru Elmira Əlizadə tərəfindən azərbaycan dilinə tərcümə edildi. Əsərin rus dilinə tam tərcüməsi isə ilk dəfə olaraq L. A. Semyonova tərəfindən gerçəkləşdirildi və bu tərcümə 2011–ci ildə Moskvada işıq üzü gördü. L. A. Semyonova rus dilinə tərcüməni orjinal mətnin Maykl Yan de Xuye tərəfindən 1892–ci ildə gerçəkləşdirilmiş nəşrindən etmişdir.

Qeydlər

  1. 1821–1914–cü illərdə Sankt–Peterburq İmperiya Universiteti (rus. Императорский Санкт-Петербургский университет) adlanırdı.
  2. 1918–1992–ci illərdə Prusiya Dövlət Kitabxanası (alm. Preußische Staatsbibliothek‎) adlanırdı.
  3. Bax: 2023-07-08 at the Wayback Machine
  4. Bax: 2023-07-08 at the Wayback Machine
  5. Bax bu kitabın 231–360–cı səhifələri: 2023-07-08 at the Wayback Machine
  6. Bax: Ya'kubi. — 2016-04-04 at the Wayback Machine, traduit par Gaston Wiét (Publ. de l'Inst. fr. d'archéol. or. Textes et traductions d'auteurs orientaux, tome 1). Un vol. in-8° de xxxi et 291 pages. Le Caire: Institut Français d'Archéologie Orientale du Caire, 1937.
  7. Bax: Я'куби. История. Текст и перевод П. К. Жузе. // Известия общества обследования и изучения Азербайджана. Материалы по истории Азербайджана, Выпуск IV. — Баку, 1927.
  8. Bax: 2023-07-07 at the Wayback Machine
  9. Elmira Elmar qızı Əlizadə. Ətraflı bax:

İstinadlar

  1. Јə’губи, сəhифə 138. // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы. V ҹилд: Италиja – Куба. Баш редактop: Ҹ. Б. Гулиjeв. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксиjасы, 1981, 592 с.
  2. The Editors of Encyclopædia Britannica. (ingilis). global.britannica.com. 2015-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-09.
  3. 2. Buch. Die islamische Litteratur in arabischer Sprache. — 1. Abschnit. Die klassische Periode von ca. 750 bis ca. 1000. — 9. Kapitel. Die Geographie, seiten 226. // Geschichte der Arabischen Litteratur von Carl Brockelmann. . Weimar: Verlag von Emil Felber, 1898, XII+528 s.
  4. Отдѣл первый. — Свѣдѣнiя арабскихь писателей о Кавказѣ, Арменiи и Адербейджанѣ. III. Ибн–Хордадбэ. IV. Кудама. V. Ибн–Рустэ. VI. Ал–Якубiй. — Переводь и примѣчанiя Н. А. Караулова, стр. 55. // Сборникь матеріаловь для описания мѣстностей и племень Кавказа (СМОМПК). Изданіе Управленія Кавказскаго Учебнаго Округа. Выпускь тридцать второй. Тифлись: Типографія Канцеляріи Главноначальствующаго гражданскою частію на Кавказѣ и К. Козловскаго, 1903.
  5. Крачковский 1957, с. 151
  6. al-Yaʿkūbī (author Muhammad Qasim Zaman), p. 258. // The Encyclopaedia of Islam. Edited by P. J. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs under the patronage of the International Union Academies. Leiden: Brill, 2002, 575 pages. ISBN 9789004127562
  7. Murat Ağarı. Ya'kubi, 2013, s. 287
  8. Древние авторы о Прикаспийском Дагестане. — 5. Арабские географы и историки, стр. 42. // . Автор: Людмила Борисовна Гмыря; Редактор: З. Алисултанова; Корректор: Р. Канаева. Махачкала: Дагестанское книжное издательство, 1995, 228 с. ISBN 5297010993
  9. ал-Йа‘куби. Книга стран (Китаб ал-булдан), 2011, с. 11
  10. . Prepared by: Muthana Maktouf, University of Utah.
  11. VIII. Аль–Якуби (891–892). — Объясненiя, с. 66–67. // . Собралъ, перевелъ и объяснилъ А. Я. Гаркави. Санктпетербургь: Типография Императорской Академiи Наукь, 1870, IX+308 с.
  12. Крачковский 1957, с. 153
  13. ал-Йа‘куби. Книга стран (Китаб ал-булдан), с. 12
  14. Yaʿqūbī (author Peter Giles), page 904. // The Encyclopaedia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information. Eleventh edition. . Cambridge: at the University Press, 1911, 1064 pages.
  15. Orta əsr ərəb mənbələrində Azərbaycan tarixinə aid materiallar, 2005
  16. Orta əsr ərəb mənbələrində Azərbaycan tarixinə aid materiallar, 2005
  17. . Archived from the original on 2015-08-19. İstifadə tarixi: 19 avqust 2015..

Mənbə

  • Отдѣл первый. — , стр. 55–63. // Сборникь матеріаловь для описания мѣстностей и племень Кавказа (СМОМПК). Изданіе Управленія Кавказскаго Учебнаго Округа. Тифлись: Типографія Канцеляріи Главноначальствующаго гражданскою частію на Кавказѣ и К. Козловскаго, 1903.
  • Крачковский И. Ю. Избранные сочинения. Том IV. Редактор IV тома: Г. В. Церетели. Москва–Ленинград: Издательство Академии наук СССР, 1957, с. 151-154.
  • . Ərəbcədən tərcümə edən, ön söz, qeyd və şərhlərin müəllifləri: Z. Bünyadov, C. İsgəndərli, H. Əkbərov, S. Süleymanova, E. Ağayeva. Bakı: "Nurlan" NPM, 2005, 336 s.
  • . Вступительная статья, перевод, комментарии и указатели: Л. А. Семеновой. Москва: Издательская фирма «Восточная литература», 2011, 363 с. ISBN 9785020184688
  • // Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt LXVIII. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 2013, s. 287-288.

Xarici keçidlər

  • . Archived from the original on 2015-08-18. İstifadə tarixi: 18 avqust 2015..
  • . Archived from the original on 2015-08-24. İstifadə tarixi: 24 avqust 2015..
  • Murat Ağarı. (türk). . 31 avqust 2014. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-21..
  • Авраам Яковлевич Гаркави. (rus). www.vostlit.info. 1870. 2016-03-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-03-05.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023