Lafonten XVII əsr fransız ədəbiyyatının ən orijinal nümayəndələrindəndir. Molyerlə birlikdə o da fransız klassisizminin demokratik qoluna mənsub idi. Öz gücünü bütün ədəbi janrlarda sınayan, faciələr, komediyalar, odalar, romanlar, epiqramlar yaradan Lafonten öz istedadını daha çox təmsil və qısa məzmunlu novella janrında göstərmişdir. Onun təmsil formasında yazdığı hekayələr, yaxud mənzum novellalar həmişə həyatsevərliyi, poetik dil və üslub kamilliyi ilə seçilir. Jan Lafonten 1621-ci ilin 8 iyulunda Şampan əyalətində Şato Tyeri şəhərciyində məmur ailəsində anadan olmuşdur. o, əvvəlcə kənd məktəbində, sonra Reyms kollecində oxuyur. İrsi olaraq atasının vergiyığan vəzifəsini alacağı üçün hüququ da öyrənir. Dostlarının məsləhəti ilə o, antik müəllifləri oxuyur, fransız humanistlərindən Rable və Maroya rəğbət bəsləyir. Lafontenin ilk qələm təcrübəsi olan "Xacə" komediyası Terensinin eyniadlı əsərinin təsiri ilə yazılmış, o qədər də müvəffəqiyyət qazanmamışdır. Bir müddət nazir Fuke onu öz himayəsinə götürür, ona daimi maaş təyin edir. Fukenin həbs edilməsi, Lafontenin XIV Lüdoviki Fukeyə qarşı mərhəmətli olmağa çağıran şeirlər yazması bir müddət onun vəziyyətini çətinləşdirir. Lafonten Parisdə yaşadığı ilk çağlardan Bualo, Molyer və Rasinlə dost olur. "Psixeyanın sevgi macəraları" romanında onları Arist /Bualo/, Jelast /Molyer/ və Akant /Rasin/ adları ilə təqdim edib aralarında gedən ədəbi söhbətlərdən danışır. 1665-ci ildə Lafonten özünün "Mənzum nağıllar və hekayələr"ini, 1668-ci ildə isə "Seçilmiş mənzum təmsillər"ini çap etdirir. Lafonten bir qədər sadəlövh, yaddaşsız bir adam olmuşdur.

Öz şeirlərini krala təqdim etmək üçün görüş alan şair XIV Lüdovikin qarşısında etiraf edir ki, şeirlər kitabı yadından çıxıb evində qalmışdır. Onun mənzum nağılları kralın xoşuna gəlməmişdir. Onun sərbəst, laübali bir həyat keçirməsi haqqında müxtəlif rəvayətlər uydururdular. Lafonten 1695-ci ilin 13 aprelində 74 yaşında Parisdə vəfat etmişdir.

İlk əsərləri

Lafontenin yaradıcılığında onun təmsilləri xüsusi yer tutur. Bu təmsillərin ilk altı kitabı çap olunan kimi onlar uşaq qiraəti üçün yazılmış əsərlər kimi qəbul edildi. Bu baxışın kökündən yanlış olduğu artıq XVIII əsrdə J.J.Russo tərəfindən qeyd edilmişdir. Lafonten, doğrudan da, təmsillərini uşaqlar üçün yazmamışdı. Realist sənətkar kimi o, həyatı müşahidə edib doğru əks etdirməyə çalışmış, əksər halda əxlaqi, yaxud tənqidi nəticə çıxarmağı oxucunun öhdəsinə buraxmışdır. Onun təsvir etdiyi gerçəklik əslində xudbin mənafelər kimi göstərilmişdir. Həyatın acı həqiqətlərini olduğu kimi əks etdirmək Lafonten təmsillərinin əsas qayəsidir. İncə, oynaq təhkiyə üsulu yazıçının ifşaedici fikirlərini maskalayan əlverişli vasitəyə çevrilir. Bu cəhətlər onun təmsillərinin uşaqlar üçün yaramadığını təsdiq edir. Təmsillərini yazanda Lafonten özü də uşaqlar haqqında düşünməmişdir. O, başqa əsərləri kimi təmsillərini də əksər halda kübar salonlarını nəzərdə tutaraq yaradırdı. Lakin bu cəhət ona zadəgan oxucularından fərqli olaraq tamam başqa mövqedə durmağa mane olmurdu. Ədib öz təmsillərində zadəgan dairələrində hökm sürən təkəbbürü, qəddarlığı, həyasızlığı, tüfeyliliyi ifşa etməkdən çəkinmirdi. Kübar ağaların axmaqlığını, kütlüyünü göstərməkdən xüsusi zövq alırdı. Böyük təmsilçi burjua nümayəndələrinə də aman vermirdi. Onların xırdaçılığını, qorxaqlığını, zadəgan rütbələri arxasınca qaçmalarını müasiri və dostu Molyer kimi qamçılamaqdan çəkinmirdi. Onun təmsillərində XVII əsr fransız cəmiyyətinin bütün təbəqələrinin yadda qalan surətləri yaradılmışdı. Şir görkəmində təsvir və təqdim edilən kral özü də bu surətlər silsiləsində o qədər hörmətlə göstərilməmişdir. Onu daşürəkli, məğrur, şöhrətpərəst, tiran, yaltaqlıq sevən, özünəvurğun, təbəələrinə nifrətlə baxan bir şəxs kimi təqdim etmişdir. Ancaq əzilənləri və sadə adamları Lafonten məhəb-bətlə təsvir edir. Əsl insani sifətləri, duyğuları o, xalq içərisində tapır və göstərir. Onlardakı sədaqət, fədakarlıq, təmənnasızlıq, həqiqi dostluq məhəbbətlə təsvir edilmişdir. Lafontenin siyasi təmsilləri xüsusilə kəskin tənqidi məzmunu ilə seçilir. "Vəhşilər taun zamanı" təmsili bu baxımdan səciyyəvidir. Burada göstərir ki, taun vəhşiləri biçirmiş. Şir məşvərət çağırıb deyir: "Dostlar, göylərin bizə qəzəbi tutmuşdur. Günahımızı yumaq üçün qurban gözləyirlər. Aramızda ən cinayətkarı tapıb onu edam edək, bəlkə, allahlar mərhəmətə gəldilər." Sonra öz cinayətlərindən danışıb deyir: "Mən az qoyun yeməmişəm, boynuma alıram ki, bəzən çobanları da yeməli olmuşam." Tülkü o saat dillənib söyləyir: "Hökmdar, siz özünüzə çox böhtan atırsınız. Qoyunları yemək! Siz ki bununla onlara böyük şərəf göstərmisiniz. Qaldı çobanlara, o da yerindədir, onlar bizim canımıza necə qorxular salırlar!" tülkünün nitqi alqışlarla qarşılanır. Meşənin baş rütbəli nümayəndələrinə də bəraət qazandırırlar. Nəhayət, uzunqulaq dillənir: "Mən çəmənlikdə bir çəngə ot yedim, çəmənlik isə düzünü deyim mənim deyildi. Ac idim, şeytan məni yoldan çıxartdı." Vəhşilər Uzunqulağın bir çəngə ot yeməyini dəhşətli cinayət kimi qiymətləndirib, "Edam! Edam!" deyə qışqırmağa başlayırlar. Uzunqulaq edam olunur. Lafonten təmsildən belə nəticə çıxarır ki, məhkəmə sənin güclü, yaxud zəif olduğuna əsasən haqlı, yoxsa günahkar olmağın barədə qərar çıxarır.

Bu təmsil Lafontenin başqa təmsillərində olduğu kimi kəskin ifşaedici məzmunu ilə seçilir. Lafonten təmsillərinin bir çoxu fəlsəfi məzmuna malikdir. Onlardan birində dahi ilə kütlənin qarşılaşması göstərilir. Epikuru onun vətənində dəli hesab edirdilər. Həmvətənləri həkim Hippokrata müraciət edirlər ki, onu dəlilikdən və filosof Demokritdən müalicə etsinlər. "O, dəli olmuşdur, oxumaq onu məhv etmişdir... O, nə danışır? – Dünya sonsuzdur. Ona bu da azdır. O, hələ nəsə atomlardan danışır." Epikurun həmyerliləri dəhşətlə Hippokratdan imdad istəyirlər. Qocalmış şir haqqında bir təmsildə isə alçalmağın dərəcəsindən söhbət gedir. Hər şeyin sərhədi var. Ən dəhşətli təhqir olunma odur ki, nifrət etdiyin bir varlıq səni təhqir etsin. Meşələri və çölləri qorxuya salan şir illərin ağırlığı altında qocalır, kədərlənir, ötən qüdrətli çağlarını xatırlayıb ağlayır, öz keçmiş təbəələri tərəfindən təqib edilir, "onun gücdən düşməsilə güclənmiş" heyvanlar onu incidirlər, döyürlər. At, canavar, öküz onu incitdikcə şir nərildəyə də bilmir, səbirlə ölümünü gözləyir. Lakin uzunqulağın ona tərəf gəldiyini görən şir bunu dözülməz bir dəhşət kimi qarşılayır. "Mən ölməyə hazıram, lakin sənin təpiklərinə döz-mək iki dəfə ölmək demək deyilmi?" Bir başqa təmsildə göstərilir ki, Sevgi və Dəlilik bir yerdə oynayırlarmış, mübahisə edib dalaşırlar. Dəlilik Sevgini elə vurur ki, Sevgi görmək qabiliyyətini itirir. Allahlar bir yerə yığışıb yaranmış vəziyyəti müzakirə edirlər. Yupiter və Nemezida da onların arasındadır. Onlar belə qərara gəlirlər ki, Dəlilik əbədi olaraq Sevginin yedəkçisi olun. A.S.Puşkin Lafontenin təmsillərindən danışarkən yazırmış: "Əlbəttə, heç bir fransız heç kəsi Lafontendən yüksəyə qoymağa cəsarət etməz, lakin biz, görürük ki, Krılovu ondan üstün tuta bilərik. Onlar hər ikisi əbədi olaraq öz həmyerlilərinin sevimlisi olaraq qalacaqlar." Lafontenin nağıl və novellalarında da insan müna-sibətlərinin şən həyatsevərliyi hakimdir. Ədibin qəhrəmanları kədərə, bədbinliyə yaddır. Novellaların süjeti əksər halda Navarralı Marqaritanın, Bokaççonun, Ariostonun və başqalarının əsərlərindən götürülmüşdür. Lakin bu novellalar XVII əsrin kübar salonları üçün nəzərdə tutulmuşdur. Lafonten Bokaççonun novellalarını əxlaqi mülahizələrdən və psixoloji müşahidələrdən azad edir. O, Renessans novellasını lətifə ölçülərinə endirir, bir növ fransız fabliolarına yaxınlaş-dırır. Oxucunu nəsihətlə yormağa Lafonten qətiyyən meyl etmir. Onun novellalarında müəllifin şəxsiyyəti və mövqeyi çətin seçilir. Lafonten öz nağıl və novellaları üçün orijinal üslubu birdən-birə tapmamışdır. İlk novellalarında o müxtəlif üsullara əl atır. Tədricən öz nağıllarını sərbəst şeirlə yazan ədib onların danışıq nitqinə yaxınlaşmasına nail olmuşdur. Onu da qeyd edək ki, Lafonten müxtəlif mənbələrdən götürdüyü süjetlərə sərbəst yanaşır, ixtisar aparır, dəyişdirirdi. Bunun nəticəsində onun nağılları öz əslindən tamamilə fərqlənirdi. Lafonten bunu özü də etiraf edir ki, onun əsərlərindəki süjetləri ilk dəfə uyduran "öz novellasını tanımaq üçün çox zəhmət çəkməli olardı." Nağılın zəngin ənənələrini mənimsəyən, özünə hopduran Lafonten nağılları bir çox Avropa ədəbiyyatları üçün əsil süjet xəzinəsi olmuşdur. Onun təmsil və nağılları dünyanın bir çox böyük sənətkarlarının diqqətini cəlb etmiş, onlara ilham və qida vermişdir.

• 2008-06-21 at the Wayback Machine
• 2007-02-22 at the Wayback Machine
• 2014-11-08 at the Wayback Machine  (fr.)
• 2014-10-20 at the Wayback Machine

1. ↑  (fr.). 1635.