Hənəfi Mehmed Əfəndi (v. 1658, Konstantinopol) — Osmanlı alimi, müdərrisi və şeyxülislamı.
| Hənəfi Mehmed Əfəndi | |
|---|---|
| Əvvəlki | Xocazadə Məsud Əfəndi |
| Sonrakı | Balizadə Mustafa Əfəndi |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | qazı |
Həyatı
Naxçıvanda dünyaya gəlmişdir. Bir müddət burada təhsil gördükdən sonra İstanbula gəldi. İstanbulda müxtəlif müəllimlərdən dərslər aldı, məzun olduqdan sonra 40 axca maaşla müdərrisliyə başladı. 1625-ci ildə Təkirdağda Rüstəm Paşa mədrəsəsinə təyin edildi. Ertəsi il Osman Paşa mədrəsəsinə, iki il sonra Mehmed Paşa mədrəsəsinə, 1630-cu ildə Əsməhan Sultan mədrəsəsinə, 1631-ci ildə Sahn-ı səman mədrəsəsinə, ardından Ədirnədəki Bəyazid mədrəsəsinə və Səlimiyə mədrəsəsinə müdərris təyin olundu.
1634–1638-ci illərdə qazı olaraq Mədinədə xidmət göstərdi. Daha sonra Misir (1641–1643) və Ədirnə (1646–1647) qazısı oldu. 1648-ci ildə Anadolu qazəsgərliyinə gətirilsə də, həmin il bu vəzifədən alındı. 3 sentyabr 1651 tarixində toplanan məclisdə sədrəzəm Siyavuş Paşanın dəstəyilə şeyxülislamlığa gətirildi. Şeyxülislam möhürünü alsa da, siyasi vəziyyətin ağırlığı səbəbilə həmin gün vəzifədən alındı və Rumeli qazəsgəri seçildi. Bir il sonra Ankara qəzası iqta olaraq Mehmed Əfəndiyə bağışlandı.
Hənəfi Mehmed Əfəndi 17 iyul 1656 tarixində Xocazadə Məsud Əfəndinin yerinə şeyxülislamlığa gətirildi. Ancaq yaşlı olması və karlıq dərəcəsində olması səbəbilə bu vəzifəsində 4 ay qala bildi. 21 noyabrda vəzifədən alındı.
XVII əsrin ortalarında səltənətin yeniçəri ağalarının və Validə Kösəm Sultanın idarəsində olduğu, üləmanın dövlət işlərinə müdaxilə etdiyi illərdə qazəsgər və şeyxülislam olaraq xidmət göstərən Hənəfi Mehmed Əfəndi Sultan İbrahimin taxtdan salınması və öldürülməsi, Kösəm Sultanın qətli, Sultan IV Mehmedin cülusu hadisələrinə şahid olmuşdur. Sultan İbrahimin taxtdan salınması əsnasında şeyxülislam Əbdürrəhim Əfəndi və Qaraçələbizadə ilə birlikdə Validə Kösəm Sultana vəziyyət haqqında məlumat vermiş, Kösəm Sultanın 7 yaşındakı uşağı taxta keçirməkdə olan tərəddüdünü isə "ağılsız böyüyün səltənətindənsə, ağıllı uşağın səltənəti caizdir" deyərək aradan qaldırmışdır. Daha sonra Validə Kösəm Sultanın qətlindən sonra vəziyyətin sabitləşməsində önəmli rol oynamışdır.
Hənəfi Mehmed Əfəndi 1 oktyabr 1658-ci ildə vəfat etmiş, cənazəsi Əyyubsultandakı Lələ Mustafa Paşa türbəsinin arxasında dəfn olunmuşdur.
Mənbə
- Müneccimbaşı, Sahâifü’l-ahbâr, III, 701;
- Naîmâ, Târih, IV, 9, 288;
- Uşşâkîzâde, Zeyl-i Şekāik (nşr. H. J. Kissling), Wiesbaden 1965, s. 314–315;
- Şeyhî, Vekāyiu’l-fuzalâ, I, 264–265;
- Devhatü’l-meşâyih, s. 66–67;
- İlmiyye Salnâmesi, s. 471;
- Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, III/1, s. 237, 257–258, 302;
- Danişmend, Kronoloji2, V, 127.