Devid Yum (ing. David Hume; 26 aprel (7 may) 1711[…], Edinburq[…] – 25 avqust 1776[…], Edinburq) — məşhur şotland filosofu, empirizm və aqnostisizmin nümayəndəsi, ingilis maarifçiliyinin ən məşhur xadimlərindən biri.
Devid Yum | |
---|---|
ing. David Hume | |
Doğum tarixi | 26 aprel (7 may) 1711[…] |
Doğum yeri | |
Vəfat tarixi | 25 avqust 1776[…](65 yaşında) |
Vəfat yeri | |
İstiqaməti | empirizm, Naturalizm (fəlsəfə), Maarifçilik dövrü |
Əsas maraqları | fəlsəfə, metafizika, epistemologiya, Təfəkkür fəlsəfəsi, etika, siyasət, estetika, Din fəlsəfəsi, tarix, esse, iqtisadiyyat |
Təsirlənib | Corc Berkli, Con Lokk, Frensis Hutçeson[d], İsaak Nyuton |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Həyatı
Yum 1711-ci ildə Şotlandiyanın Edinburq şəhərində bir hüquqşünas ailəsində anadan olmuşdur. O, Edinburq Universitetində mükəmməl təhsil almış, İngiltərənin Avropadakı diplomatik missiyalarında işləmişdir. Fəlsəfi fəaliyyətə Yum "İnsan təbiəti haqqında traktat"-ın ilk iki hissəsini nəşr etməklə 1739-cu ildə başlamışdır. Bir ildən sonra traktatın ikinci hissəsi işıq üzü görmüşdür. Sonralar Yum bu ideyaların üzərində işləmiş və "İnsan idrakı haqqında" adı altında ayrıca bir kitab da nəşr etmişdir. Bir çox əsərin, o cümlədən, 8 cildlik "İngiltərə tarixi"nin müəllifidir. D. Yumun həyatında ən parlaq və məhsuldar dövr onun Şotlandiyanın Milli Kitabxanasında çalışdığı dövrdür. Belə ki, az maaş almasına baxmayaraq kitabların içərisində olmaq ona bir sıra gələcək əsərləri üçün material toplamaq imkanı vermişdi.
Fəlsəfəsi
Devid Yum empirizmin nümayəndəsidir və skeptik mövqeyi ilə seçilir. Onun məşhur fikirlərindən biri budur ki, insan heç bir halda səbəblə nəticə arasında zəruri əlaqənin olduğunu sübut edə bilməz, bizdə hansısa səbəbin hansı nəticə doğuracağı və ya hansısa nəticənin səbəbinin nə olacağı barədə düşüncə vərdiş və assosiasiyanın nəticəsində yaranır.
"Yum aqnostisizmi" dedikdə, duyğuların əsasında nəyin dayanması məsələsinin atılması və ya idrak üçün əlçatmaz olması başa düşülür.
Azərbaycan fəlsəfi düşüncəsindəki yeri
D. Yum Azərbaycan oxucusuna M. F. Axundovun təqdimatında səbəbiyyət təliminin və marksizm fəlsəfəsinin təqdimatında aqnostisizmin görkəmli nümayəndəsi kimi bəllidir.
İstinadlar
- ↑ Hume, David (ing.). // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm 11 New York, Cambridge, England: University Press, 1911.
- ↑ Stephen L. Hume, David (1711-1776) (DNB00) (ing.). // Dictionary of National Biography / L. Stephen, S. Lee London: Smith, Elder & Co., 1885.
- ↑ Юм, Давид (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1904. Т. XLI. С. 374–380.
- Юм, Давид (rus.). // Малая советская энциклопедия / под ред. Н. Л. Мещеряков 2 Советская энциклопедия, 1936.
- ↑ .
- William Edward Morris, 1998-05-03 at the Wayback Machine, (21 may 2014), Edward N. Zalta (ed.)
- . andromeda.rutgers.edu. 16 January 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 25 February 2015.
- . humesociety.org. 1 April 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 August 2015.
- . davidhume.org. 13 August 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 August 2015.
- . davidhume.org. 13 August 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 August 2015.
- Mullen, Shirley. "David Hume and a Christian Perspective on History". Fides et Historia. XXXV. 2003: 49–60.
Xarici keçidlər
- — текст на русском и английском языках