Bibliya mətnşünaslığı – Bibliyanın mətnlərini tədqiq edən elm. Həmçinin "Bibliya tənqidi" adlanır. Bibliya mətnşünaslığının zərurəti, orijinal əlyazmalarının bizim günümüzə qədər qorunub-saxlanmamasından qaynaqlanır. Əlimizdə orijinal mətnin minlərlə qədim surətləri və tərcümələri vardır. Qədim zamanlarda mətbəə olmadığından mətnin təkrar-təkrar üzü köçürülürdü. Bunun nəticəsində əlyazmaların müxtəlif versiyaları mövcuddur.
Bibliya mətnşünaslığının vəzifəsi
Bibliya mətnşünaslığının vəfizəsi Əhdi-Ətiqin və Əhdi-Cədidin orijinal mətnini mümkün qədər dəqiq bərpa etmək, habelə bu mətnin ötürülməsi və tərcümələrinin tarixini tədqiq etməkdir.
Bibliya mətnşünaslığının metodları
Müasir Bibliya mətnşünaslığı qədim mətnlərin fərqli versiyalarından ən etibarlı olanını seçmək məqsədilə aşağıda qeyd olunan bir sıra prinsiplərə riayət etməkdədir:
- daha az başa düşülən variantlara üstünlük verilməlidir (çünki daha aydın ifadələrdə üzünü köçürənin öz izahatı olması ehtimalı var).
- daha qısa variant qədim hesab edilməlidir (çünki üzünü köçürənlərin Müqəddəs Yazını qısaltmağa cürət etmələri ağlasığmazdır).
- aydın olmayan sözlər qədim şərq ədəbiyyatında işlənən mənaca yaxın olan sözlərlə müqayisə edilməlidir.
- haşiyələrdən mətnə düşmüş ola biləcək izahatlar aradan götürülməlidir.
- Bibliyanın qədim tərcümə və resenziyalardan istifadə olunmalıdır.
- erkən xristian müəlliflərinin və kilsə atalarının əsərlərində Bibliyadan gətirilən sitatlar nəzərə alınmalıdır.
- əlyazma və "mətn ailələri" ənənələrinin xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır.
Müasir Bibliya tənqidinin qısa tarixi
Əhdi-Cədidin mətn tənqidinin ilk banilərindən Yohann Albrext Bengel (1687-1752) və Yohann Solomon Zemler (1725-1791) kimi alman alimlərin adlarını çəkmək olar. Bengel Əhdi-Cədidin bir çox nəşr və əlyazmalarını tədqiq və təsnif edib, Bibliya mətnşünaslığına tənqid aparatını gətirib. Zemler Bengelin işini davam etdirib. Zemlerin şagirdi alman tədqiqatçısı Yohann Yaqob Qrisbax (1745-1812) ilə mətn tənqidi yeni səviyyəyə çıxmışdır.
Əhdi-Ətiqin mətn tənqidində XIX və XX əsrlərdə kəşf edilmiş qədim əlyazmaların mühüm yeri vardır. Sina yunan kodeksi və kimi kəşflər Bibliya mətnlərinin təsnifatına və tarixinin qoyulmasına yardım etmişdir. XIX və XX əsrlərdə Bibliyanın "tənqid nəşrləri", yəni qədim əlyazmalardakı mühüm fərq və variantları əks etdirən mətnlər çıxıb. Hazırda "Biblia Hebraica" nəşri etibarlı bir "tənqid nəşri" kimi qəbul edilməkdədir.
Bibliya tənqidi və xristian əqidəsi
Bibliyanın qədim əlyazmalarının fərqli variantlarının olması xristianların Bibliyanın Allah tərəfindən qorunub-saxlandığı inancına xələl vermir. Hələ eramızın III əsrində xristian müəllimləri Origen və Antakyalı Lukian cüzi xətaların və müxtəlif versiyaların Bibliyanın əsas ideyasını və təlimlərini dəyişdirmədiyini qeyd ediblər. Müasir Kilsənin qənaətincə, Müqəddəs Yazıların orijinal əlyazmalarının qorunub-saxlanmaması gerçəkliyi faciə deyildir. Bibliyanın üzünü köçürənlərin zəhməti sayəsində bu gün əlimizdə olan əlyazmaların tədqiqi göstərir ki, əhəmiyyətsiz fərqlərə baxmayaraq, Müqəddəs Kəlamın "ruhu" və mənası əlyazmaların hamısında eynidir.
İstinadlar
- . 2021-11-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-01-14.
- . 2011-11-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-01-14.
- Bax: İngilis dilində “Biblia Hebraica Stuttgartensia” məqaləsi http://en.wikipedia.org/wiki/Biblia_Hebraica_Stuttgartensia Arxivləşdirilib 2022-09-09 at the Wayback Machine
Mənbə
- Мень А. протоиерей «Исагогика. Ветхий Завет». Москва: Фонд имени Александра Меня, 2003. Стр. 47-48.
- Мень А. протоиерей «Библиологический словарь в 3-х т.». Москва: Фонд имени Александра Меня, 2002. «Текстуальная критика библейская», «Неповрежденность текста Библии», «Критические издания Библии».
- Брюс М. Мецгер, Текстология Нового Завета, М., 1996 2012-01-01 at the Wayback Machine