ABŞ-nın yerli xalqları - Haqqinda Melumat

ABŞ-nın yerli xalqları
ABŞ-nın yerli xalqları
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

ABŞ-ın yerli xalqları (ing. Native Americans) — tez-tez "Amerikan yerli xalqları", "Hindular" və ya "İlk millətlər" adları ilə tanınır. Bu xalqlar minilliklər boyunca Şimali Amerika qitəsində məskunlaşmışdır və zəngin mədəniyyətləri, dilləri, inancları və tarixləri ilə tanınırlar. Yerli xalqların tarixi Avropalıların qitəyə gəlməsindən xeyli əvvəl başlayır.

Yerli Amerika Xalqları rəsmi olaraq ABŞ Siyahıyaalma Bürosu , Büdcə İdarəetmə Bürosu və digər dövlət qurumları tərəfindən ABŞ vətəndaşlarına və ya rezident əcnəbilərə istinad etmək üçün istifadə edilən çətir terminidir. ABŞ-da yerli xalqların əhalisi ərazinin avropalı köçkünlər tərəfindən müstəmləkələşdirilməsi,tədricən məhv edilməsi və öz ərazilərindən köçürülməsi, habelə avropalıların gətirdiyi infeksiyalar səbəbindən əhəmiyyətli dərəcədə azalmışdır.

Tarixi

XVI əsrdən sonra Avropalı müstəmləkəçilərin gəlişi yerli xalqların həyatında dönüş nöqtəsi oldu. Yeni xəstəliklər, zorakılıq və torpaq itkiləri nəticəsində əhalinin əksəriyyəti məhv oldu. Yerli xalqlar torpaqlarını müstəmləkəçilərə qarşı qorumağa çalışsalar da, çoxsaylı müharibələr və müqavilələr nəticəsində torpaqlarını itirdilər. ABŞ hökumətinin siyasəti nəticəsində çox sayda yerli xalqlar zorla öz torpaqlarından çıxarılaraq başqa bölgələrə köçürüldü. "Göz yaşları cığırı" (ing. "Indian Removal Act" (1830)) bu zorakı köçürmənin ən məşhur nümunəsidir.

ABŞ hökuməti tərəfindən tanınmış qəbilələr öz torpaq rezervasiyalarında xüsusi suveren hüquqlara malikdir. Bir çox yerli xalqlar ABŞ-ın müxtəlif bölgələrində yerləşən rezervasiyalarda yaşayır. Lakin bu ərazilər adətən sosial-iqtisadi çətinliklərlə üzləşir. Yerli xalqlar öz dillərini, mədəniyyətlərini və adət-ənənələrini qorumaq üçün fəal şəkildə çalışırlar. Yerli xalqların hüquqları uğrunda mübarizə bu gün də davam edir. (2016) kimi hərəkətlər, onların ətraf mühit və torpaq hüquqlarını qorumaq səylərinin bir hissəsidir.

Əsas yerli xalqlar və qruplar

Aşağıda bəzi əsas qəbilə birlikləri göstərilib.

Siu (Lakota, Dakota, Nakota) — böyük düzənliklərdə yaşayan qəbilələr.Ən məşhur liderlərdən biri Oturan Buğa (ing. Sitting Bull) idi.
Çeroki — şərqi ABŞ-da yerləşən və "Göz yaşları cığırı" ilə tarixi faciələri ilə tanınan qəbilə.
Navaxo (Dine) — ABŞ-ın ən böyük yerli qəbiləsidir və əsasən Arizona, Nyu-Meksiko və Utah bölgələrində yaşayırlar.
Apaçi — cənub-qərbi ABŞ-da yerləşən qəbilələr. Ceronimo onların ən məşhur liderlərindən biri idi.
İrokezlər Konfederasiyası (Haudenosaunee) — altı millətdən ibarət olan bu konfederasiya demokratiya prinsiplərinə əsaslanan idarəetmə sistemi ilə tanınır.
Pueblo — əsasən cənub-qərb regionunda (Nyu-Meksiko) məskunlaşan və daş tikililəri ilə tanınan mədəniyyət.

İstinadlar

. United States Census Bureau. İstifadə tarixi: 2024-06-29.
. United States Census Bureau. İstifadə tarixi: 30 July 2023.
Alibek, Ken. "Smallpox: a disease and a weapon". International Journal of Infectious Diseases. Elsevier BV. 8. 2004: 3–8. doi:. ISSN . PMID .
Colonial Williamsburg , CW Journal (Spring 2004),
Fenn, Elizabeth A. Pox Americana: The Great Smallpox Epidemic of 1775–82 (1st). Hill and Wang. 2001. 88–89, 275–276. ISBN 080907821X.
Fenn, Elizabeth A. "Biological Warfare in Eighteenth-Century North America: Beyond Jeffrey Amherst". Journal of American History. 86 (4). March 2000: 1553. doi:. ISSN . JSTOR .
Robertson, Roland G. (1st). University of Nebraska Press. 2001. . ISBN 0870044192.
(PDF). U.S. Government Publishing Office. 14 November 2018. 8 May 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 8 May 2020.
Whitt, Laurelyn; Clarke, Alan W. . Cambridge University Press. 2019. ISBN 978-1-108-42550-6 – Google Books vasitəsilə.
. the Canadian Museum of Civilization.
Wolfe, Patrick. "Settler colonialism and the elimination of the native". Journal of Genocide Research. 8 (4). December 1, 2006: 387–409. doi:. ISSN .
Hixson, W. . Springer. December 5, 2013. ISBN 978-1-137-37426-4 – Google Books vasitəsilə.
. United States Census Bureau. İstifadə tarixi: August 15, 2021.
. ICT News. August 13, 2021. İstifadə tarixi: November 24, 2022.
Denevan, William M. "The Pristine Myth: The Landscape of the Americas in 1492". Annals of the Association of American Geographers. 82 (3). 1992: 369–385. doi:.
Calloway, Colin G. . American Heritage, Spring 2009. Retrieved December 29, 2011
Mann, Charles C. . The Atlantic. March 2002.
, posted at Northern Arizona University, published in Sept. 1992, Annals of the Association of American Geographers
// Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: June 28, 2009.
. Published by the University of Tennessee Press in cooperation with the Newberry Library Center for the History of the American Indian. April 8, 1983. OCLC – Open WorldCat vasitəsilə.

Xarici keçidlər

of the Bureau of Indian Affairs]], part of the US Department of the Interior
of the National Congress of American Indians
from the National Archives and Records Administration
of the National Museum of the American Indian , part of the Smithsonian Institution
of the Native American Rights Fund – a law library of federal Indian and tribal law

[US_Census_Race_definitions-1] . United States Census Bureau. İstifadə tarixi: 2024-06-29.

[uscb-2] . United States Census Bureau. İstifadə tarixi: 30 July 2023.

[Alibek_2004_pp._3–8-3] Alibek, Ken. "Smallpox: a disease and a weapon". International Journal of Infectious Diseases. Elsevier BV. 8. 2004: 3–8. doi:. ISSN . PMID .

[:7-4] Colonial Williamsburg , CW Journal (Spring 2004),

[:8-5] Fenn, Elizabeth A. Pox Americana: The Great Smallpox Epidemic of 1775–82 (1st). Hill and Wang. 2001. 88–89, 275–276. ISBN 080907821X.

[:9-6] Fenn, Elizabeth A. "Biological Warfare in Eighteenth-Century North America: Beyond Jeffrey Amherst". Journal of American History. 86 (4). March 2000: 1553. doi:. ISSN . JSTOR .

[:10-7] Robertson, Roland G. (1st). University of Nebraska Press. 2001. . ISBN 0870044192.

[8] (PDF). U.S. Government Publishing Office. 14 November 2018. 8 May 2020 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 8 May 2020.

[:4-9] Whitt, Laurelyn; Clarke, Alan W. . Cambridge University Press. 2019. ISBN 978-1-108-42550-6 – Google Books vasitəsilə.

[10] . the Canadian Museum of Civilization.

[:1-11] Wolfe, Patrick. "Settler colonialism and the elimination of the native". Journal of Genocide Research. 8 (4). December 1, 2006: 387–409. doi:. ISSN .

[:5-12] Hixson, W. . Springer. December 5, 2013. ISBN 978-1-137-37426-4 – Google Books vasitəsilə.

[13] . United States Census Bureau. İstifadə tarixi: August 15, 2021.

[14] . ICT News. August 13, 2021. İstifadə tarixi: November 24, 2022.

[15] Denevan, William M. "The Pristine Myth: The Landscape of the Americas in 1492". Annals of the Association of American Geographers. 82 (3). 1992: 369–385. doi:.

[test-16] Calloway, Colin G. . American Heritage, Spring 2009. Retrieved December 29, 2011

[mann-17] Mann, Charles C. . The Atlantic. March 2002.

[denevan-18] , posted at Northern Arizona University, published in Sept. 1992, Annals of the Association of American Geographers

[encbrit-19] // Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: June 28, 2009.

[20] . Published by the University of Tennessee Press in cooperation with the Newberry Library Center for the History of the American Indian. April 8, 1983. OCLC – Open WorldCat vasitəsilə.