Şeyx Səidin tərəfdarı olan bəzi şəxslərin Diyarbəkirin Eğil nahiyəsinə bağlı Piran kəndində axtarış edən bir jandarma nəfərinə atəş açması (13 fevral 1925), qısa müddətdə alovlanan hadisələrin başlanğıcı oldu.

Gənc nahiyəsinin Darahin qəzasına hücum edən Şeyx Səid (16 fevral) valini və digər vəzifəli şəxsləri əsir aldı, xalqı İslam dini üçün üsyana çağıran bir bəyannamə ilə hərəkatı tək mərkəz altında birləşdirməyə çalışdı. Bu bəyannamədə "din uğruna savaşalnların lideri" mənasında olan möhüründən istifadə etdi. Başlanğıcda üsyan İslam şəriətinin bərpası üçün başladılsa da, sonraddan kürd üsyanına çevrildi.

Mistan, Botan və Mihəlləmilər tayfalarının dəstəyini aldıqdan sonra Gənc və Çapaqçur (indiki Bingöl) üzərindən Diyarbəkirə hərəkət etdi. Madən, Siverek və Erqanini tutdu. Şeyx Abdullahın idarə etdiyi başqa bir üsyançılar da Varto üzərindən Muşa doğru hərəkət etdi. Vartonu ələ keçirən üsyançılar Muşa doğru irəliləsələr də. xalqdan toplanan könüllü qüvvələrin də yardımı ilə Murad körpüsündə məğlub edilib, Vartoya geri çəkildilər. 21 fevralda hökumət şərq əyalətlərində fövqəladə vəziyyət elan etdi. 23 fevralda üsyançıların üzərinə göndərilən ordu qüvvələri Qış Ovada Şeyx Səid qüvvələrinə qarşı çox duruş gətirə bilməyərk Diyarbəkirə doğru geri çəkilməyə məcbur oldu. Ertəsi günü Elazığa girən Gökdərəli Şeyx Şərif idarəsi altındakı başqa bir üsyançı qrupu şəhəri qısa müddətə də olsa hakimiyyəti altına aldı. Elazığ şəhəri bir necə gün üsyançılar tərəfindən yağmalandı.

Martın əvvəllərində Şeyx Səidin əmrindəki təxminən 10 min nəfərlik bir qüvvə Diyarbəkirə hücum etdi və şəhəri tuta bilməyərək mühasirəyə aldı.nın komandanlığında olan kiçik bir qarnizon hücumları dəf etməyi bacarırdı. Lakin gecə bir qrup üsyançı şəhərin kürd kökənli sakinlərinin köməkliyi ilə şəhərə girməyi bacardı. Martın 6-7-si davam edən döyüşlərdə hökumət qüvvələri qələbə qazandı.Şəhərə daxil olmağı bacaran üsyançılardan sadəcə bir necə nəfəri qaça bildi. Şəhəri ala bilməyəcəyini görən Şeyx Səid mühasirəni ləğv etdi və Diyarbəkir həndəvərindən geri çəkildi.

Şeyx Səidin üsyanından əvvəl İstiqlal savaşının rəhbərlərindən olan Paşaları, Mustafa Kamal Atatürkün dünyəvi siyasətindən narazı qalmış və bu səbəblə 17 noyabr 1924-cü ildə, Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk müxalif partiyası olan nin quruluşunu elan etmişdilər. Rəhbərliyini Kazım Qarabəkirin etdiyi partiyanın programına "maddə 6: Partiya dini düşüncə və inanclara hörmətlidir" formasında bir maddə salınmışdı. Partiya rəhbərlərindən olan :"Tərəqqipərvərlər dindardır. dini batırırş Biz dini qurtaracağıq və mühafizə edəcəyik." deyə açıqlama verdi.

Şeyx Səid "Əmir ül Mücahidin Muhammed Səid əl-Nəqşibəndi" imzası ilə xalqa yönəldilən müxtəlif bəyannamələr yayımladı. Bundan əlavə, üsyana dəstək verməli üçün Ələvi Zaza tayfa rəisləri, kürd ağa, bəy və tayfa rəisləri ilə Erqanidəki Türk bəy və ağalarına imza ilə məktublar göndərdi və onları kəmalist idarəçiliyə qarşı ortaq mübarizəyə dəvət edərək, kömək istədi.

Digər tərəfdən Dərsim (indiki Tunceli) millətvəkili və ələvi-zaza olan Həsən Hayrı Əfəndi, Şeyx Səidin Elazığ cəbhə komandanı olaraq təyin etdiyi Şeyx Şərif ilə birlikdə hazırladığı ortaq məktubu, 6 mart 1925-ci ildə Dərsimdəki bütün tayfa və oba rəislərinə göndərdi

Hadisənin əvvəlləridə Mustafa Kamal Atatürk Heybeliadada xəstəliyi ilə əlaqədar istirahət edən İsmət İnönünü təcili Ankaraya gətizdirdi. İsmət İnönü və ailəsini Ankara vağzalında qarşılayan Mustafa Kamal Atatürk onu na götürdü. İsmət paşaya "Şərqdə din əldən gedir bəhanəsi ilə ingilis dəstəkli araqızışdıran amma ciddi bir üsyanın başlamışdır." dedi. Dövrün baş naziri Əli Fəthi Okyar hadisələri üsyan olaraq dəyərləndirməmiş və fövqəladə vəziyyətin elan olunması ilə həll ediləcəyini gözləyirdi. Mustafa Kamal Atatürkün istəyi ilə Əli Fəthi Okyar istefa verdi və yeni hökumət İsmət İnönü rəhbərliyi ilə yenidən təşkil edildi. Bir gün sonra TBMM-də qəbul edildi və hökumətə fövqəladə səlahiyyətlər verildi. Bu zaman Diyarbəkiri mühasirəyə alan Şeyx Səidin qüvvələri hökumət qüvvələri tərəfindən məğlub edilərək geri çəkilməyə məcbur edildi. Geniş miqyaslı top-yekun hücuma keçən hökumət qüvvələri üsyançıların çoxunu təslim olmağa məcbur etdi. İrana keçməyə hazırlaşan üsyan rəhbərlərini Boğanda (indiki Solhan) həbs edildi. Şeyx Şərif və bəzi tayfa rəisləri Paluda həbs edildi. Şeyx Səid siə Varto yaxınlarında yaxln bir qohumunun yerini deməsi nəticəsində Çarpux körpüsündə həbs edildi (15 aprel 1925).

əsasında Ankara və Diyarbəkirdə İstiqlal məhkəmələri yaradıldı. ndə mühakimə edilən üsyan rəhbərlərindən Şeyx Səid də daxil olmaqla 47 nəfər ölüm hökmünə məhkum edildi. Hökm məhkəmənin ertəsi günü gerçəkləşdirildi (28 iyun 1925).

Üsyanı dəstəkləyən əvvəlki Şura-i Dövlət rəhbərlərindən Kürd Təali Cəmiyyət rəisi və 12 tərəfdaşı İstanbulda həbs edilərək İstiqlal Məhkəməsində mühakimə edilmək üçün Diyarbəkirə gətirildilər. Sonda və 5 dostu edama məhkum edildilər (27 may 1925).

Bu üsyanın çıxmasında zamanı, lə razılıq əldə edilməyən Mosul probleminin təsiri olduğunu göstərən bir sıra sənədlər vardır. Mustafa Kamal Atatürk hələ 1923-cu il, 14 yanvarda Eskişehirdə etdiyi çıxışda, Mosul-Kərkük probleminə toxunarkən bu problemə bağlı olaraq kürd dövləti probleminin olduğunu da bildirdi.

İngiltərənin səfiri Kidston 29 noyabr 1919-cu ildə Londona göndərdiyi raportda yazırdı:

İngiltərə Baş Naziri , 19 may 1920-ci ildə, San-Remodakı konfransda deyirdi:

Lozanna konfransında Mosul probleminin İngiltərə və Türkiyə arasında ikili görüşmələrdə həll edilməsi, bu alınmasa da məsələnin Millətlər Cəmiyyətinə aparılmasına qərar verilmişdi. 19 may 1924-cü ildə edilən görüşmələrdə nəticə əldə edilməmiş və İngiltərə məsələni 6 avqust 1924-cü ildə Millətlər Cəmiyyətinə aparmışdı. Şeyx Səid üsyanı, ingilis işğal qüvvətlərinin Şimali İraqda fövqəladə vəziyyət elan etdiyi, zabit məzuniyyətlərini ləğv etdiyi, bölgədəki qüvvələrini gözlənilmədən və səbəbsiz yerə anidən artırması zamanı meydana çıxdı. Bu zaman Müstəmləkələr Naziri anidən Mosula qədər gəlmiş, güclü bir ingilis donanması isə Bəsrə limanına yan almışdı. Üsyanın yatırılmasından bir ay sonra imzalanan Ankara müqaviləsi ilə Mosul ingilislərin mandat əsasında idarəetməsində olan İraq hökumətinə buraxıldı.

Şeyx Səid üsyanının yatırılması Cümhuriyyət idarə üsulunun şərqi və cənub-şərqi Anadoluda idarəçiliyi tam təmin etməsininin mühum bir dönüş nöqtəsi oldu. Digər tərəfdən üsyan nəticəsində bir müddət əvvəl yaradılmış çox partiyalı sistem ləğv edildi. qapadıldı. Üsyana qalxmış kürd və zaza tayfaları sürgün edildi.