Çoxölçülü Yoxsulluq İndeksi

Çoxölçülü Yoxsulluq İndeksi, ÇYİ, ing. Multidimensional Poverty Index-MPI) – BMT-nin İnkişaf proqramı çərçivəsində dünya ölkələrində yoxsulluğun səviyyəsini müəyyən etmək üçün 2010-cu ildə mərkəzi tərəfindən hazırlanmış göstərici.

Bu, indeksin əsas məqsədi fərdin təkcə maddi-iqtisadi cəhətcə deyil, digər göstəricilər üzrə yoxsul olmasını göstərməkdir. Onun İnsan İnkişafı İndeksindən (İİİ) əsas fərqi ondan ibarətdir ki, İİİ fərdin nələrə malik olduğunu, ÇYİ isə fərdin nələrdən məhrum olduğunu göstərir.

Tarixi

ÇYİ BMT-nin İnkişaf Proqramının İnsan İnkişafı İndeksinin nəşr olunmasının 20 illiyinə həsr olunaraq yaradılmış, yoxsulluğun ənənəvi gəlirə əsaslan ölçü metodologiyasından fərqli bir metodologiya ilə yoxsulluğu ölçmək üçün bu proqrama daxil edilmişdir.

Yaradıcısı Oksford Universitetinin professoru hesab olunur.

İstifadə olunan göstəricilər

ÇYİ 3 ölçü istiqaməti (dimensions) və 10 göstəriciyə əsasən hesablanır:

  • Təhsil (hər bir göstərici 1/6 nisbətdə götürülür)
    • Təhsil alma illəri: ev təsərrüfatı üzvlərindən heç biri məktəbdə 5 il oxumayıbsa, məhrum olmuş hesab olnurlar.
    • Uşaqların cəlb olunması: məktəb yaşına çatmış hər-hansısa bir uşaq 1-8-ci siniflərdə məktəbə getmirsə, məhrum olmuş hesab olunurlar.
  • Sağlamlıq (hər bir göstərici 1/6 nisbətdə götürülür)
    • Uşaq ölümü: uşaqlardan biri belə ölərsə, məhrum olmuş hesab olunurlar.
    • Qidalanma: hər hansısa bir böyüyün və ya uşağın zəif qidalanması haqqında məlumat varsa, məhrum olmuş hesab olunurlar.
  • Yaşam Şəraiti (hər bir göstərici 1/18 nisbətdə götürülür)
    • Elektrik: hər hansısa bir ev təsərüfatı elektriklə təchiz edilməyibsə, məhrum olmuş hesab olunurlar.
    • Sanitar qovşaqlar: ev təsərrüfatının keyfiyyətli tualeti yoxdursa və ya onlar tualeti digərləri ilə paylaşırlarsa, məhrum olmuş hesab olunurlar.
    • İçməli su: ev təsərrüfatının təmiz suya çıxış imkanı yoxdursa və ya təmiz su evdən 30 dəqiqəlik məsafədə yerləşirsə, məhrum olmuş hesab olunurlar.
    • Döşəmə: ev təsərrüfatının təmiz olmayan, qumdan və ya ekskrementdən düzəldilmiş göşəməsi varsa, məhrum olmuş hesab olunurlar.
    • Bişirmək üçün yanacaq: ev təsərrüfatı öz qidasını bişirmək üçün ağacdan, ağac kömründən və ya təzəkdən (ekskrementlərdən) istifadə edirsə, məhrum olmuş hesab olunur.
    • Avadanlıqlar: ev təsərrüfatı radio, TV, telefon, velosiped və ya motorlu velosipedlərdən birdən azına sahibdirsə, məhrum olmuş hesab olunur.

Metodologiyası və məlumat bazası

ÇYİ hazırlanarkən əksər inkişaf etməkdə olan ölkələrdə olan vəziyyəti özündə əks etdirən, ictimaiyyət üçün açıq olan 3 mənbədən istifadə olunur:

  • Demoqrafik və Sağlamlıq Sorğusu (ing. Demographic and Health Survey-DHS)
  • Qrupların (Klasterlərin) Çoxsaylı Göstəriciləri Sorğusu (ing. Multiple Indicators Cluster Survey-MICS)
  • Dünya Sağlamlıq Sorğusu (ing. World Health Survey-WHS).

Hesablanması

ÇYİ aşağıdakı kimi hesablanır:

 

  • H: ÇYİ kasıb olan insanların faizi (yoxsullar hissəsi)
  • A: Kasıblar içərisində ÇYİ yoxsul olanların orta sıxlığı (%)

ÇYİ bəzi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə

Ölkə ÇYİ ÇYİ indeksinə əsasən
kasıb insanlar
(milyon nəfər)		 ÇYİ kasıb
olan
insanlar %-lə		 ÇYİ Yoxsulluğun
orta
sıxlığı		 Gəlirlərinə görə
kasıb olan insanlar
 %-lə ($1.25)
  Albaniya 0.004 0.030 0.96 38.10 2.0
  Anqola 0.452 13.614 77.35 58.43 54.3
  Argentina 0.011 1.181 2.99 37.74 4.5
  Ermənistan 0.008 0.070 2.25 36.53 10.6
  Azərbaycan 0.021 0.461 5.37 38.61 2.0
  Banqladeş 0.291 91.166 57.77 50.43 49.6
  Belorusiya 0.000 0.002 0.02 35.12 2.0
  Beliz 0.024 0.017 5.57 42.55 —
  Benin 0.412 6.044 71.95 57.30 47.3
  Boliviya 0.175 3.446 36.28 48.28 19.6
  Bosniya və Hersoqovina 0.003 0.031 0.81 37.19 2.0
  Braziliya 0.039 16.205 8.52 45.97 5.2
  Burkina Faso 0.536 12.142 82.60 64.87 56.5
  Burundi 0.530 6.591 84.50 62.69 81.3
  Kamboca 0.263 7.703 53.87 48.88 40.2
  Kameron 0.299 10.211 54.61 54.67 32.8
  Mərkəzi Afrika Respublikası 0.512 3.716 86.41 59.29 62.4
  Çad 0.344 6.667 62.90 54.72 61.9
  Çin Xalq Respublikası 0.056 165.787 12.47 44.89 15.9
  Kolumbiya 0.041 4.090 9.21 44.12 16.0
  Komor adaları 0.408 0.444 73.93 55.25 46.1
  Konqo 0.393 45.740 73.18 53.73 59.2
  Fil Dişi Sahili 0.320 10.484 52.16 61.39 23.3
  Xorvatiya 0.007 0.070 1.60 41.56 2.0
  Çexiya 0.000 0.001 0.01 46.67 2.0
  Cibutu 0.139 0.235 29.32 47.25 18.8
  Dominikan Republikası 0.048 1.083 11.05 43.28 5.0
  Ekvador 0.009 0.294 2.21 41.59 4.7
  Misir 0.026 5.138 6.41 40.37 2.0
  Estoniya 0.026 0.094 7.22 36.54 2.0
  Efiopiya 0.582 70.709 89.96 64.74 39.0
  Qabon 0.161 0.495 35.39 45.47 4.8
  Qambiya 0.324 0.967 60.42 53.56 34.3
  Gürcüstan 0.003 0.035 0.80 35.21 13.4
  Qana 0.140 6.894 30.11 46.40 30.0
  Quatemala 0.127 3.466 25.86 49.11 11.7
  Qvineya 0.505 7.906 82.35 61.28 70.1
  Quana 0.055 0.110 13.77 39.67 7.7
  Haiti 0.306 5.556 57.27 53.34 54.9
  Honduras 0.160 2.349 32.62 48.91 18.2
  Macarıstan 0.003 0.076 0.76 38.89 2.0
  Hindistan 0.296 644.958 55.38 53.50 41.6
  İndoneziya 0.095 46.666 20.77 45.90 7.5
  İraq 0.059 4.203 14.25 41.27 —
  İordaniya 0.010 0.159 2.70 35.45 2.0
  Qazaxıstan 0.002 0.090 0.59 36.90 3.1
  Keniya 0.302 22.835 60.41 50.01 19.7
  Qırğızıstan 0.019 0.258 4.86 38.81 21.8
  Laos 0.267 2.882 47.25 56.50 44.0
  Latviya 0.001 0.007 0.30 46.67 2.0
  Lesoto 0.220 0.961 48.07 45.79 43.4
  Liberiya 0.484 3.022 83.94 57.65 83.7
  Makedoniya Respublikası 0.008 0.038 1.92 40.87 2.0
  Madaqaskar 0.413 13.114 70.51 58.54 67.8
  Malavi 0.384 10.406 72.26 53.19 73.9
  Mali 0.564 10.806 87.14 64.71 51.4
  Mavritaniya 0.352 1.912 61.68 57.07 21.2
  Meksika 0.015 4.278 3.98 38.86 2.0
  Monqolustan 0.065 0.410 15.76 41.01 22.4
  Monteneqro 0.006 0.009 1.53 41.61 —
  Mərakeş 0.139 8.892 28.50 48.83 2.5
  Mozambik 0.481 17.475 79.79 60.25 74.7
  Mianmar 0.088 6.969 14.19 62.01 —
  Namibia 0.187 0.832 39.62 47.19 49.1
  Nepal 0.350 18.322 64.74 54.05 55.1
  Nikaraqua 0.211 2.281 40.73 51.86 15.8
  Niger 0.642 13.070 92.69 69.31 65.9
  Nigeriya 0.368 93.832 63.53 57.87 64.4
  Pakistan 0.275 88.276 50.97 54.03 22.6
  Fələstin əraziləri 0.003 0.028 0.69 38.22 —
  Paraqvay 0.064 0.809 13.26 48.50 6.5
  Peru 0.085 5.645 19.81 43.09 7.9
  Filippin 0.067 11.158 12.58 53.45 22.6
  Moldova 0.008 0.081 2.19 37.55 8.1
  Rusiya 0.005 1.795 1.26 38.85 2.0
  Ruanda 0.443 7.730 81.36 54.39 76.6
  San Tome və Prinsipi 0.236 0.103 51.62 45.80 —
  Seneqal 0.384 7.964 66.92 57.40 33.5
  Serbiya 0.003 0.081 0.83 40.03 —
  Syerre-Leone 0.489 4.399 81.47 60.04 53.4
  Slovakiya 0.000 0.000 0.00 0.00 2.0
  Sloveniya 0.000 0.000 0.00 0.00 2.0
  Somali 0.514 7.061 81.16 63.30 —
  Cənubi Afrika 0.014 1.510 3.07 46.70 26.2
  Şri-Lanka 0.021 1.061 5.33 38.67 14.0
  Surinam 0.044 0.037 7.46 58.82 15.5
  Svaziland 0.183 0.494 41.13 44.44 62.9
  Suriya 0.021 1.134 5.53 37.52 —
  Tacikistan 0.068 1.145 17.10 40.03 21.5
  Tanzaniya 0.367 26.952 65.26 56.29 88.5
  Tailand 0.006 1.105 1.65 38.49 2.0
  Toqo 0.284 3.418 54.25 52.43 38.7
  Trinidad və Tobako 0.020 0.073 5.62 35.12 4.2
  Tunis 0.010 0.285 2.82 37.13 2.6
  Türkiyə 0.039 6.183 8.47 45.93 2.7
  Ukrayna 0.008 1.014 2.19 35.74 2.0
  Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri 0.002 0.025 0.57 35.32 —
  Uruqvay 0.006 0.056 1.68 34.71 2.0
  Özbəkistan 0.008 0.625 2.32 36.21 46.3
  Vyetnam 0.075 12.313 14.30 52.50 21.5
  Yəmən 0.283 11.710 52.51 53.94 17.5
  Zambia 0.325 7.830 63.66 51.10 64.3
  Zimbabve 0.174 4.769 38.46 45.22 —

Mənbə

  • Alkire, Sabina and Maria Emma Santos. 2010. Multidimensional Poverty Index: 2010 Data. Oxford Poverty and Human Development Initiative.

Xarici keçidlər

  • 2011-10-22 at the Wayback Machine
  • [www.ophi.org.uk/policy/multidimensional-poverty-index/ ophi.org.uk/policy/multidimensional-poverty]

İstinadlar

  1. (PDF). 2021-10-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2011-10-23.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023